“Lumni Zotit në më të lartin qiell, e përmbi tokë paqe njerëzve, që Ai i do”(Lk 2,14).
Të dashur vëllezër e motra të Romës e të botës, mirëmëngjesi e gëzuar Krishtlindjen!
Bëj timen këngën e engjëjve, që iu dukën barinjve të Betlehemit natën kur lindi Jezusi. Një këngë, që bashkon qiell e tokë, duke i drejtuar qiellit nder e lavdi e tokës së njerëzve, urimin e paqes.
I ftoj të gjithë të bashkojnë zërat në këtë këngë: kjo këngë i përket çdo burri e çdo gruaje, që rri zgjuar këtë natë, që shpreson në një botë më të mirë, që kujdeset për të tjerët, duke u përpjekur për të kryer përvujtërisht detyrën e tij.
Lumni Hyjit!
Për këtë, para së gjithash, na bën thirrje Krishtlindja: t’i japim lumni Zotit, sepse është i mirë, është besnik, është i mëshirshëm. Në këtë ditë uroj që të gjithë ta njohin fytyrën e vërtetë të Hyjit, Atit, që na dhuroi Jezusin. Uroj që të gjithë ta ndjejnë se Zoti është pranë, të rrinë në praninë e Tij, ta duan, ta adhurojnë.
E secili nga ne t’i japë lumni Hyjit, posaçërisht me jetë, me një jetë të shkrirë nga dashuria për Të e për vëllezërit.
Paqe njerëzve!
Paqja e vërtetë nuk është ekulibër ndërmjet forcave kundërshtare. Nuk është ‘fasadë’ e bukur, pas së cilës fshihen kontraste e përçarje. Paqja është impenjim i përditshëm. Paqja është edhe Krishtlindje. Çohet përpara, duke u nisur nga dhurata e Zotit, nga hiri që na dha në Jezu Krishtin.
Duke kundruar Foshnjën në shpellë, Foshnjën e paqes, mendojmë për fëmijët, viktimat më të brishta të luftërave, por mendojmë edhe për pleqtë, për gratë e keqtrajtuara, për të sëmurët… Luftërat shkatërrojnë e plagosin shumë jetë!
Tepër shkatërroi kohët e fundit konflikti në Siri, duke ndezur urrejtje e hakmarrje. Vijojmë ta lusim Zotin që t’i kursehen popullit të dashur sirian vuajtje të reja, që palët në konflikt t’i japin fund çdo dhune e të garantojnë hyrjen e ndihmave humanitare. E pamë sa e fuqishme është lutja! E jam i kënaqur që sot bashkojnë zërat në lutjen tonë për paqe në Siri, edhe besimtarët e konfesioneve të ndryshme fetare. Nuk duhet ta humbasim kurrë guximin e lutjes. Guximin për të thënë: O Zot, na e jep paqen për Sirinë e për botën mbarë. Edhe jo besimtarët i ftoj ta dëshirojnë paqen, me dëshirën e tyre, që e zgjeron zemrën: të gjithë, të bashkuar, me lutje o me dëshirë, për paqen!
Jepi paqe Republikës Qendroafrikane, shpesh herë e harruar nga njerëzit. Po Ti, o Zot, nuk harron askënd! Çoje paqen edhe në këto troje, të copëtuara nga spiralja e dhunës dhe e mjerimit, ku shumë njerëz nuk kanë strehë, ujë, ushqim, nuk kanë as më të voglën gjë, që duhet për të jetuar. Ndihmoje të pajtohet Sudanin e Jugut, ku tensionet aktuale shkaktuan viktima të shumta e kërcënojnë bashkëjetesën paqësore të këtij Shteti të ri.
Ti, Princ i paqes, shndërroji kudo zemrat e njerëzve të dhunshëm, që t’i lëshojnë armët e t’i hapin rrugën dialogut. Shikoje Nigerinë, copëtuar nga sulmet e vazhdueshme, që nuk i kursejnë njerëzit e pafajshëm e as të pambrojturit. Bekoje Tokën, që e zgjodhe për të ardhur në botë e bëj të përfundojnë me sukses bisedimet e paqes ndërmjet izraelitëve e palestinezëve! Shëroji plagët e Irakut të dashur, të goditur në zemër nga një mori atentatesh!
Ti, o Zot i jetës, mbroji të gjithë ata, që persekutohen për shkak të emrit Tënd. Jepu shpresë e ngushëllim të shpërngulurve e refugjatëve, posaçërisht në Bririn e Afrikës e në lindje të Republikës Demokratike të Kongos.
Premto që emigrantët, në kërkim të një jete dinjitoze, të gjejnë mikpritje e ndihmë. Tragjeditë, që kemi parë këtë vit, me një numër të madh të vdekurish në Lampeduzë, mos ndodhshin kurrë më!
O Foshnjë e Betlehemit! Prekua zemrat atyre, që merren me tregtinë e njerëzve, që ta kuptojnë sesa i rëndë është ky krim kundër njerëzimit; silli sytë e Tu drejt fëmijëve, që rrëmbehen, plagosen e vriten në konflikte të armatosura e drejt atyre, që shndërrohen në ushtarë, duke u rrëmbyer edhe fëmijërinë.
O Zot i qiellit e i tokës, shikoje Planetin tonë, të cilin shpesh lakmia e pangopësia e njerëzve e shfrytëzon mbarë e mbrapsht. Ndihmoi e mbroji ata, që janë viktima të fatkeqësive të natyrës, posaçërisht popullin e dashur të Filipineve, dëmtuar rëndë nga tufani i kohëve të fundit.
Të dashur vëllezër e motra, në këtë botë, në gjirin e njerëzimit të sotëm, lindi Shëlbuesi, Krishti Zot! Të ndalemi para Foshnjës së Betlehemit. Ta lëmë zemrën të preket. Kemi frikë se zemra jonë do të preket. Po kemi edhe nevojë të prekemi! Ta lëmë, pra, zemrën të preket, të ngrohet nga dhimbsuria e Zotit; sa nevojë kemi për ledhatimet e Tij! Përkëdheljet e Zotit nuk hapin plagë.
Zoti është i madh në dashuri, Atij i qoftë lavd e nder në shekuj të shekujve!
Zoti është paqe: t’i kërkojmë të na ndihmojë për ta ndërtuar paqen ditë për ditë, në jetën tonë, në familjet tona, në qytetet e kombet, në botën mbarë. Ta lëmë Zotin të na i prekë zemrat, me mirësinë e Tij!

Në Katedralen në Prishtinës është mbajtur mesha e Kërshëndellave. Gjatë meshës janë përcjellë mesazhe dashurie , paqeje dhe tolerance. Ipeshkvi i Ipeshkvisë së Kosovës Dodë Gjergji ka kryesuar meshën e mesnatës, ku kanë marrë pjesë qindra qytetarë. Por, këtë herë kanë munguar udhëheqësit e institucioneve të Kosovës, transmeton KTV. Imzot Dodë Gjergji ka thënë se kjo festë është kohë reflektimi nëse mund të bëhen punë më të mira, e nuk ka lënë pa përmendur gjendjen e shoqërisë kosovare, duke kujtuar se si shumica jeton në kushte të këqija, kurse të pasurit janë harruar në botën e tyre të luksit. “Jemi përmalluar për dashurinë e dikurshme, për miqësitë. Sot kemi lirinë më shumë se kurrë më parë, por na ka kapluar trishtimi. Në këtë shtet ku ka gjyq e ligj, por vështirë gjendet drejtësia”, ka thënë Ipeshkvi i Kosovës. Ai ka udhëzuar besimtarët katolikë që të ndjekin rrugën e Jezu Krishtit, të bazuar në dashuri, paqe e tolerancë. Pas Pashkëve, Kërshëndellat janë festa më e rëndësishme për katolikët, që kremtojnë lindjen e Jezu Krishtit, që sipas besimit të krishterë, konsiderohet i biri i Zotit.

Gëzuar festat e fund vitit 2013 dhe mbarësi për vitin 2014 !    

 Edhe unë Veneta,  që jam në vitet e dekadës së tetë, flas me indinjatë: Më fal Çamëri !… /     

 Shkrim nga Veneta Çallpani/

  “U bë kohë që ndiej lëngatë dhe dhimbjen tënde, toka ime e shënjtë. U bë kohë që shikoj simptomat e sëmundjes e cila më bën të ndihem keq. Dhe ndonjëherë ndihem kaq e pa fuqishme, madje edhe kundrejt fjalës, e cila fatmirësisht apo fatkeqësisht është arma ime më e fortë. Ndihem e pa fuqishme edhe ndaj mendimeve, të cilat aq sa më japin forcë, aq edhe më bllokojnë, madje ndonjëherë më marrin frymën”.          Kam shkruar dhe shkruaj për ty Çamri, por zëri im mbetet si zë në shretëtirë edhe kur librat e mija kushtuar për ty Çamëri, hiqen nga rafti librarisë dhe çojnë  poshtë në budrum, bile ka raste që “Libraria Agolli” në Tiranë nuk i pranon as t’i shikojë dhe jo t’i vendosë në raftë.  Kaluan plot 70 vjet, prej vitit 1944 deri 2014, që Çamërisë i është vënë drasa e varrit, fill pas Enver Hoxhës deri te Ramiz Allia dhe në keto vjetë të demokracisë nga dy partitë PS dhe PD, që nuk duan të miratojne Rezolutën Çame, se janë bërë palë me grekun dhe me një përulje të pështirë dhe të neveritshme të qeverisë dhe të Akademisë së Shkencave duke i dhenë priotitet tej mase minoritetit grek që perfaqëson  0.87% te popullatës greke të ardhur para 200 vjetëve me trastën e lypësit dhe me shatin në sup, për të punuar  tokat e gjirokastritëve në Dropull dhe në Vurgun e pronarëve të Delvines si bujq çifçinj.  Ndërsa për Çamërinë Shqiptarë të djegur, të vrarë, të therur, të çderuar dhe së fundi të dëbuar, që nga viti 1944 të ardhur të raskapitur të drobitur, aq sa Kllogjeri në jug të Konispolit u kthye në një vend varrimi  masiv, i  çamëve pleq dhe fëmijë që nuk duronin dot, urinë dhe të ftohtit. Enver Hoxha i ka ndjekur Çamët më keq se greku: duke përdorur diskreminim dhe inskenime gjyqesh kundra çameve duke pushkatuar dhe burgosur pa faj,  vetëm pse ishin çamë. Kjo pasqyrohet sot, kur në Shqipëri ka afërsisht gjysëm milioni çam dhe në parlamet ka 5 deputetë  çam dhe asgjë nuk bëhe për rezolutëmn Çame. Ka akoma më keq, kur në Shqipëri vinë autoritete të qeverisë greke dhe thonë plot gojën se “Çamërinë nuk e njohin”. Kjo është një shuplakë e madhe që i jep greku Shqipërisë për pjesën e saj të Çamërisë me 15.000 km2.,  qeverisë, Akademisë së Skencave, pesë deputetëve çamë dhe 500.000 çamëve në Shqipëri.  Për kujtesë: Përpara 10 vjetëve parlamenti dhe qeveria greke dërgoi rezolutën se “Çamëria nuk egziston”, të cilën e bëri të njohur në OKB, BE, dhe në Kongresin Amerikan. Parlamenti dhe qeveria shqiptare u tallën me “Rezolutën Çame” dhe peshkopi grek që ka uzurpuar Kishën Noliane, përplas duartë nga gëzimi.

Edhe unë Venetë.  Që jam në vitet e dekadës së tetë, flas me indinjatë: Më fal Çamëri … !

 Nga Veneta Çallpani:  “Çfarë mund të bëj unë për të shpëtuar nga kjo gjëndje Çamëria ime?  … Ah, sa do të doja të ishte vetëm e imja, kështu nuk do të lejoja askend të të lëndojë, nuk do të lejoja kurrë që ambicjet dhe etja për pushtet të coptojë dhe të luaje me ty, me njerëzit e tu, me dhimbjen dhe historinë tënde.

Çfarë mund të bëj unë?!  Do të doja shume të isha politikane, të kisha pushtet vetëm një minutë, sa për të pranuar atë rezolutë të krijuar nga ata që realisht të duan. … Por nuk mundem, prandaj të kërkoj falje.

Nuk mundem të bëhem si ata. Unë jam thjeshtë një vajzë,  (edhe unë autori i këtij artikulli, sot jam një plak i ndjekur e i survejuar dhe i ndaluar për të shkruar. Librat që kam shkruar për ty, Çamëri janë të moshës 74 vjeçare e këndej. shën. im) që nga dashuria jote marr guzimin të qajë, të shaj, të vuajë, të flasë, të bërtasë dhe të shkruaje për ty. Më fal që mosha ime nuk më jep të drejtën të jem në parlament, por atyre kush ua jep të drejtën të luajnë me ty?!  Vërtet mund të mos e pranojnë atë rezolutë, ama kjo gjë kurrë nuk mund të mohojë egzistencën dhe historinë tënde… Ndoshta një ditë, ata të cilët sot, me indiferencën e tyre hedhin poshtë një të vërtetë dhe një hap të guximshëm drejt saj, ata që sot heshtin kundrejt një padrejtësie, një ditë do të ankohen sërish, do të kërkojnë drejtësi, por atëhere mund të jetë shumë vonë…”   Më fal Çamëri… Të lutem më fal që jam vetëm Një…”  (Gazeta “ILLYRIA”, 19-12-2013, f. 15).

 Jo Veneta jam edhe unë me ty. Mëso Veneta:  se  Ideatori platformës për Shqipërinë Natyrale, Koço Danaj, ka marrë mbështetjen e gjërë nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, sa i takon  projektit për kufijtë natyral të Shqipërisë dhe zhbërjes së Konferencës famëkeqe të Londrës. Platforma për Shqipërinë Natyrale, e cila ka trazuar Sërbinë, Maqedoninë sllave, Greqinë dhe Malin e Zi, ka gjetur mbështetje nga faktorë të rëndësishëm në SHBA.

Prej disa kohësh qarkullon në mediat amerikane, harta për bashkimin e trevave Shqiptare, produkt i ekspertëve të CIA amerikane, parashikohet ndreqia e padrejtësive historike ndaj Shqiptarëve. (Dossier< “Bota Sot”, NEËS, 12-12-2013, 07:33.)                                  Mëso Veneta: Janullatosi është më shumë i avancuar, në  vazhdimin e  misionit të Shën Kozmait për greqizimin e Shqipërisë.  Citojmë historianin Zhan Klod Faveirial: “Murgu Kozma, ka qënë tepër rrënimtarë për kombin shqiptar. Fakti ishte se ky ishte një agjent politik, duke shkuar nga fshati në fshat, nuk predikonte ungjillin, por kërcënonte me shkishërim nga patriakati grek të gjithë shqiptarët që nuk flisnin vetëm greqisht. Arevantini thotë, se ai predikonte edhe kundër çifutëve, dhe se çifutët e denoncuan tek Kurt Pashë Berati dhe ky dha urdhër për ta vrarë duke e ngulur në hu, më 24 gusht 1779”. (“Historia e Shqipërisë”, f. 389).                                                                                                Janullatosi për nder të priftit Kozma (1714-1779) ka ndërtuar kisha të Kozmait në Mursi-Sarandë, Livadhja, në Aliko, Vrisera, Himarë, Çarçovë etj., në mirënjohje për punën e këtij prifti për asimilimin e shqiptarëve në shekullin e XVIII. Këto kisha nuk janë të rastësishme, por janë gur themeli për të shkruar historinë greke, se gjoja Greqia shtrihet deri aty  ku shkeli këmba e Shën Kozmait.  Gjatë këtyre dy dekadave Janullatosi ka ndërtuar 150 kisha të reja me stilin grek. (Gazeta “Dielli”, Janullatosi vazhdon misinin e Kozmait, 22-12-13)            Prof. Dr. Eshref Ymeri shkruan: “…Gjatë gjashtëmujorit që vjen , Tirana zyrtare do të ndodhet nën presione të vazhdueshme të karnavalshtetit grek për falje hapësirash  detare, për ngritje varrezash të tjera ushtarësh agresorë grekë, bashkë me manastiret dhe memorialet në ndërtim të tyre, që nga Karaburuni e deri në Elbasan, Pogradec e Korçë për të ashtuquajturat të drejta të minoritetit grek në Shqipëri, … për vënien përsipër të gurit të rëndë Çështjes Çame,  për përjetësimin e pushtetit të kishës shoveniste greke në Shqipëri …”  (//tribuna shqiptare.net/, 17-XII-2013).

U kerkojmë falje të gjithë atyre të moshuarve  që vdiqën me maraz, që nuk u kthyen në vatrat e tyre në Çamëri.  A ka dhimbje më të madhe kur posta  greke kufirit të kthen mbrapa  moshatarët  çamë,  se nuk e njohin Çamërinë?  Kur greket vinë me qindra e qindra për pelegrinazhe te varrezat e shqiptarëve të marrë kockat për ushtarë grekë. Aka më keq se kaq, të kësaj qeverie tradhëtare, që nuk i kërkon grekut reciprocitet. Atëhere mblidhuni çamë, unë do të jem i pari për të shkuar në Çamëri te shtëpitë tona, se të gjithë na ndjekin pas, kjo u pa me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë, se sa patriotë dhe të bashkuar jemi.

Disa muaj më parë, nisi firmosja e një peticioni për shfuqizimin e vendimeve  të Konferencës kriminale të ambasadorëve në Londër, e cila  në vitin 1913 coptoi trojet shqiptare, duke ua dhënë fqinjëve si dhurata. Peticioni, ka marrë një mbështetje të jashtëzakonshme nga shqiptarët e Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë, Malit të Zi, Luginës së Preshevës  dhe nga e gjithë bota. Koha punon për Shqipërinë Natyrale, moj e respektuara Veneta !… Prandaj beso dhe shpreso, ashtu si gjithë ne, që jetojmë me shpirtin çam brenda shpirtrave tanë !…

                                       Rasim Bebo  Addison  Çikago  dhjetor 2013.

Fondacioni Plavë Guci (FPG) është një organizatë me bazë jo-fitimprurëse i dedikuar për avokim për shqiptarët e Plavë Gucis dhe mbrojtjen dhe kultivimin e identitetit shqiptar, për të ndihmuar mbajtur dhe forcuar marrëdhëniet kulturore dhe komunikimet në komunitetin tonë në SHBA.

* Mori pjese edhe minsitri i Diaspores ne Qeverine e Kosoves, Ibrahim Makolli, i shoqeruar nga Drejtori i Departamentit të Hulumtimeve dhe Përkrahjes së Investimeve, z.Naim Dedushaj, deputeja Time Kadrijaj Deputete e Republikës së Kosovës nga Partia e Ramush Hardinaj - AAK

BEQIR SINA, New York/

White Plains NY : Kremtimet e festave të fundvitit janë të  dritshme në Komunitetin Shqiptar në New York! Është e njëjta kohë që në fund të vitit megjithëse për herë të parë - edhe për Fondacionin Plava dhe Gucia për të bërë mbrëmje vjetore në prag të  Krisht -lindjeve dhe Viti të Ri. Kjo mbrëmje festive u mbajt në lokalin luksoz Benjamin Steakhouse me pronar Benjamin Prelvukaj - në Hartsdale - White Plains, New York.

Në këtë mbrëmje morën pjes mysafir të ftuar dhe njerëz të suksesëshmë nga treva e Palvë Gucisë të suksesëshëm në jetën Amerikane dhe në komunitetin shqiptarë. Të ftuar specialë në këttë mbrëmje  ishin Ministri i Diasporës, zoti Ibrahim Makolli, Drejtori i Departamentit të Hulumtimeve dhe Përkrahjes së Investimeve, z.Naim Dedushaj, deputeja Time Kadrijaj Deputete e Republikës së Kosovës nga Partia e Ramush Hardinaj - AAK

“Kjo është si një dhuratë e jonë - që në Komunitet organizohet për për çdo vit, ndërsa për Fondacionin Palvë e Guci për her të parë, tha kryetari i kësaj shoqate z Easd Gjonabalj - koha për të kremtuar festat e fundvitit së bashku me familjet tona” tha ai.

Mëtej kreu i FPG, përshëndeti të pranishmit për pjesmarrje dhe në fjalën e rastit ndër të tjera theksoj: “Të nderuar zonja dhe zotëri e di që në mnifestimet e shoqatës ton jeni mesuar që të shifni me qindra e qindra pjesmarrës andaj me siguri që sonte ju dukemi pak, por sonte të nderuar miq, shokë, dashamirës, dhe bashkëkombas e bashkvëndasit tanë, kemi tubuar botën e biznesit nga treva e jon e më gjerë. Shoqata e jon, nënvizojë zoti Gjonbalaj me aktivitetin tonë përkrah mbeshtet inciativa të ndryshme këtu në diasporë dhe në vendlindje, ne në fakt jemi një familje e madhe e Plave Gucisë në SHBA.”

Në fund të fjalës së tij kryetari i shoqatës zoti Easd Gjonbalaj apeloj tek të gjithë anëtarët e këtij fodnacioni që edhe më shumë të përkrahet Fondacioni Plave Guci, sepse tha ai “duke përkrahur shoqatën tonë, ne  ndihmojmë Plavë Gucin në qendresën e saj për të ruajtur qenjen ton shqiptare nga asimilimi dhe lëshimi i trojve stërgjyshore.”

Udhëheqësi i kësaj mbrëmje Alber Gjonbalaj në fillim të fjalës së vet tha se unë do të doja të falënderoj të gjithë ju që u bashkuat me ne sonte për të festuar këtë mbrëmje vjetore Gala në Benjamin Steakhouse. Por shtoi ai se unë do të doja të falënderoj edhe ata që nuk mund të ishin këtu sonte , por e bën kontributin e tyre për “ondacionin Plavë Guci .
Albert Gjonbalaj theksoj se fondet e mbledhura në këtë ngjarje do të përdoren për të siguruar mbështetje financiare për projekte të veçanta dhe programeve që ne parashikojmë në rritjen e fondeve tona gjatë viteve të ardhshme . Ne mirëpresim mbështetjen tuaj ,për të qendruar krah për krah ndaj përpjekjeve tona, tha ai
Fondacioni Plavë Guci ( PGF ) është një organizatë me bazë në New York jofitimprurëse dedikuar ndaj advokimit të shqiptarëve të Plavë Guci – mbrojtjen dhe kultivimin e identitetit shqiptar për të ndihmuar të mbajtur dhe forcuar marrëdhëniet në komunitetin tonë, nënvizojë udhëheqsi i kësaj mbrëmje . Duke shtuar se ky fondacion vazhdimisht do të organizojnë ngjarje të tilla , dhe sponsorizojnë projekte të ndryshme dhe programe që ndihmojnë në misionin tonë .
“Nisma më e fundit e Fondacionit Plavë Guci, u shpreh Alber Gjonbalaj,  filloi për të mbledhur fonde për 47 studentët e Plavë Guci që ndjekin arsimin e lartë e tyre në Evropë . Fondet e mbledhura janë shpërndarë për të gjithë studentët së bashku me një kontribut 250 dollarë i cili do të vijë duke u rritur për studentë nga Fondacioni Plavë Guci.

Gjatë fjalës së tij Gjonbalaj përmendi edhe disa nga ngjarjet vjetore që organizonë Fondacioni Plavë Guci. ”Kemi dy Pikniqe vjetore në verë që janë shumë të suksesshëm me një numër të madh të pjesëmarrësve – të cilat përfshijnë organizimin e shumë ngjarjeve kulturore e sportive, vallëzim , dhe shumë më tepër – duke krijuar për të gjithë ne një mjedis të pasur dhe të kontribuojmë në komunitetin e tonë.

Ne gjithashtu kemi organizuar darkën vjetore, të pavarësisë së Shqipërisë që rezultojnë me një pjesë-marrje shumë të lartë të bashkëvendasve tanë, mysafirëve dhe dashamirëve tanë - duke e bërë atë një pjesë të përhershme e kulturës sonë në komunitetin tonë .
“Fondacioni Plavë Guci, ka theksuar udhëheqësi i kësaj mbrëmje Alber Gjonbalaj, ka nevojë për mbështetjen e atyre që janë të gatshëm për të kontribuar financiarisht ose ndryshe për të forcuar dhe të mbështetur misionin tonë . FPG-ja ka projekte të ndryshme dhe programet që ne duam për të realizuar në të ardhmen e afërt , por ne kemi nevojë për mbështetjen financiare të komunitetit tonë” tha Albert Gjonbalaj. .
Alberia Hajdergjonaj këngëtare i kësaj ngjarje, së bashku me DJ Sammy dhe Tanin në Kayboard  tha se ngjarja ruan e kultivon muzikën tonë të komunitetit, duke reflektuar në qytetin e New Yorkut vlerat e trashëgimisë sonë. Hajdergjonaj, është një këngëtareetnike shqiptare nga Kosova, tash në Amerikë, e cila është një nga këngëtaret më të njohura në komunitetin tonë

By: Ermira Babamusta, New York/

Albanian-American basketball star Edon Molla was born on March 1994 in Ulqin, Montenegro. His family moved to New York when he was an infant. Playing basketball has been an early dream of his; he started playing basketball when he was 5years old. Edon Molla won two New Jersey State Championships, two Tournaments of Champions Titles, and two U.S.A. National Championships. He also served as Team Captain senior year of high school at St Anthony High School. In 2012 Edon Molla was selected to the New Jersey All Stars Team that played against Connecticut (CT vs. NJ All Stars Game). Edon Molla and his team were honored by the Governor of New Jersey Chris Christie for their first national championship and the New York Yankees at Yankee Stadium for winning their second national championship, back to back national titles.

Currently Edon is a Division I College basketball player for St. Francis College in New York. He is striving to become the best college basketball player he can be while remaining focused on his academics. His life-long dream is to have a future professional career in the NBA or Europe and to one day represent the Albanian National Team.

Early Life: Dedicated to the sport

Born on March 1994 in Ulqin, Montenegro to Albanian parents, father Xhavit Molla (sports teacher) and mother Merita Xharra (economist). Edon’s father Xhavit was born in Ulqin and at age 14 moved to Gjakova, Kosovo to attend high school, then at age 18 moved to the capital, Prishtina to pursue higher education at the University of Prishtina. His mother, Merita Xharra, was born in the historic city of Prizren, Kosovo. In the summer of 1989 his parents got married and a few years later before the war in Kosovo broke, they moved to America to purse a better life, when Edon was only a baby along with his brother, Admir Molla. Even though Edon moved to the United States as a baby he speaks fluent Albanian and is proud of his Albanian heritage.

“My dad showed me how difficult it is to come as an immigrant to this country and how hard you have to work to succeed. I am grateful for that I had the opportunity to prosper. Being respectful and proper is the key to success. My parents showed me how important culture is and to never forget where you come from. I am proud to be Albanian and have an appreciation for my heritage. It is inspiring to hear stories of successful Albanians like Lorik Cana, who plays for Lazio in Italy. He chose to play for the Albanian National Team and turned down countries like Switzerland and France, both teams are better than Albania but Cana wanted to be a role model for a younger generation of Albanians to give back to Albania and Albanians and help develop a better image for the country which is something I respect greatly”.

“Here in New York people view Albanians as tough kids, who fear nothing. My Coach Glenn Braica tells me Albanians are tough. I play with a little chip on my shoulder knowing that Albanians are viewed as Spartan like kids, without knowing the hardships they go through. I want to show that Albanians can prosper and that Albanians can succeed. I want to be one of those Albanians that kids look up to as a role model.”

Edon Molla began playing basketball when he was 5 years old at a park near his Brooklyn home. At the park he was always one of the better players even amongst kids twice his age. He was simply born to excel on the basketball court.

“I am thankful to my parents and my brother for their wonderful love and support over the years. My family always loved sports. My dad played soccer in Europe. However I chose to play basketball instead. Growing up in New York City basketball is the most popular sport. I love the game of basketball. I would play with my friends and my brother, who is four years older than me. I learned how to play when I was only five playing against kids twice my age or older.”

Edon Molla is deeply passionate about basketball, a passion that started at a very young age, playing at the park near his neighborhood, with his brother Admir. Instead of growing up a typical kid, watching cartoons, playing videogames Edon and his brother would practice and play for hours. At the age 5 Edon was already playing against 17-year-old opponents, learning how to become a great player. All signs were pointing towards a great career ahead of him.

“My brother is my biggest fan. He goes through everything with me. At 12 o’clock at night instead of going out we will be shooting in the park or the gym. When I was a kid I would play videogames, he would throw the remote against the wall and say let’s go practice, don’t be a slacker and you have to work hard. When we were young he told me a quote by John Lennon, ‘A dream you dream alone is only a dream. A dream you dream together is reality.’ My brother showed me that we are all in this together as a family. Whatever we do is always going to be together. If we work hard together, we will succeed together. I am very proud of my brother. He is very hard working and I look up to him. He currently attends NYU, one of the top academic schools in the world, working hard to succeed in life.”

At 8 years old, Edon joined his first team, St Columba, where he played until he was 13 years old. By the age of 10 he was playing on the 13-year-old team. When he was 13 years old he led St. Columba to the New York City championship game in which they lost. Although they lost he had gotten the attention of many high school coaches in New York and New Jersey. Edon Molla also appeared on his first newspaper article at the age of 13.

“My mom knew my passion for basketball and she took me to try out for St. Columba, a youth team in order to play organized basketball and get out of the park and not be around kids who may be a bad influence on me. At first I hated it. I wanted to play with my friends at the park. Eventually I learned to play with the team, the context that comes with team work. I played at St. Columba for about 6 years. I really enjoyed playing against better competition and St Columba gave me an opportunity to play against great completion at a young age. My main motivation was to get better and to beat older and more developed players. Competing with older players motivated me to get better when I was a younger.”

“I learned a lot from my parents as well. They showed me if you want to succeed you have got to work harder than everyone else. My mom would take me practices and game using trains and buses. My mother doesn’t drive but to my mother that was no excuse to miss or show up late to a game or practice. We would show up to the game before the gym even opened. So I learned the importance of being on time and work hard.”

Since early on, his parents instilled into him to always be positive, a strong work ethic, good manners and respect for others is the key to success on and off the basketball court.

“For me education comes first and athletics comes second. Growing up, my dad made sure that academics came first. I had to maintain a 90 average or higher then I could play basketball.”

Basketball star on the rise: High School Basketball St. Anthony’s

Edon Molla has played in some of the most prestigious leagues and tournaments in the country including: Hoop Group Elite Camps, Five Star Camp, Nike IS8 League, Nike West 4th League, Rumble in the Bronx Tournament, Naismith Hall of Fame Tournament, Dan Finn Classic, Boast Mobile SNY Invitational Tournament, etc. His basketball prowess wasn’t limited to New York and New Jersey. Since the 6th grade he has traveled across the country and played in tournament, camps and games in over 30 states.

“Since sixth grade I had to miss many family events since I was always traveling around the country. I have been very dedicated to basketball and my teams.”

In 2009 Edon Molla decided to attend St. Anthony High School in Jersey City, New Jersey. St. Anthony high school is considered the greatest high school basketball team in American history and is the most prestigious and most successful. In the past 40 years under legendary head coach Bob Hurley St. Anthony has won 27 state titles more than any other school in U.S. history, 13 tournaments of champions, and four consensus national championships and enjoyed seven undefeated seasons. In 2010 Coach Bob Hurley was inducted into the World Basketball Hall of Fame.

“Coach Bob Hurley set the bar high for me. He always pushed me to work harder and be better. He is one of the greatest coaches of all-time and is a legend. He trained us how to first be good people and secondly how to be good at basketball.

Determined to reach his dream and become the best basketball player he could be, Edon would wake up at 5:00 am every day, travel across state lines from his home in Brooklyn New York to Jersey City New Jersey to attend St Anthony’s. In order to get to school he took the B82 bus to the Q train, to the 2 train, to Fulton St, where he picked up the PATH train. He took the PATH train to Newport, then after about a half-mile walk, he finally arrived at St. Anthony High School. He was also on the honor roll student with 96 percent average in high school.

“The main thing that kept me going was my determination to become the best basketball player I could be. Every day at 5 am I would wake up just to go to school, a trip that took me 2 hours. Having to go there every day and knowing that school is in a different state made me mentally stronger. I knew attending St Anthony’s would be worth it to be coached by one of the greatest coaches ever and to play against every day in practice with the best competition in the country, with  players like Kyle Anderson, who is currently at UCLA, Myles Mack at Rutgers, and so many other players at the division one college level who have potential to play professional in the NBA or Europe. It was tremendous to have the opportunity to play with and against these guys.”

While Edon was at St Anthony High School they had tremendous success, the team won back to back New Jersey State Championships, back to back tournament of champions titles and back to back National Championships, champions of the United States of America. In four years of high school Edon’s overall record was 127-5 and 66-0 in the last two years, the school had an 83 game winning streak. Edon last year at St Anthony high school was named the Captain of the Team, a great honor and title to be given by legendary coach Bob Hurley.

“It was an honor to play for Coach Hurley; he was the greatest teacher I have ever encountered. Coach Hurley was very demanding; he did not lower his expectations for anyone. That is why I wanted to attend St. Anthony.”

In 2011 Edon Molla and his teammates were honored by The Governor of New Jersey Chris Christie for their first national championship and by the New York Yankees at Yankee Stadium for winning second national championship, back to back national titles. Also the team was on several TV shows such as CBS 60 Minutes ABC 2020 and TLC Cake Boss, and a book “Chasing Perfect” by Daniel Pasner.

College Career: St. Francis College

In 2013 Edon Molla joined St. Francis College to pursue double major in Business & Public Relations. Currently Edon Molla is a Division I College basketball player for St Francis College. Division one is the premier division for college athletics, where the best high school players are chosen to play college basketball. St. Francis has a promising team. This is his first year at St Francis they have a record of 9-5, recently beating the University of Miami.

“College has been a tough adjustment. The players are bigger and the game is faster but we have a good team and we work hard. We won against Miami, Oakland and few other good teams. I think there is an opportunity to win the conference championship this year and hopefully we can make the NCAA tournament. The team is in good hands with Coach Glenn Braica. Coach Braica is a great mentor, very dedicated to the team and getting the best out of us on a daily basis at practice.”

Edon’s favorite athletes are Kobe Bryant and Lorik Cana. He enjoys watching NBA other college basketball games and Albanian sports, including the Albanian National Football team and Kosove basketball league, especially teams such as Trepca, Peja, Sigal Prishtina and Bashkimi. His dream is to become a professional basketball player in the NBA, or in Europe. Edon hopes to one day represent Albania and Kosove on a National Basketball team.

“There is a great quote from Gandhi. First they ignore you, then they laugh at you, then they fight you, then you win. At first they ignored and laughed because I was too young to play with the older kids. Then they wanted to fight me because I was showing them on the basketball court. And eventually I started winning. I believe that anything is possible. If you work hard enough you can achieve anything in life”.

“National pride and giving back is important to me. I look up to athletes who give back to their community or country they come from, I have tremendous respect for athletes who go back to play for their national team and represent their country. In the future I can see myself playing for the Albanian National Basketball team and trying to inspire Albanian kids to pursue a basketball dream,” said Edon Molla.

Nga Mimoza Dajçi/

Fotot: Aleks Nilaj/

Eshtë për traditë në familjen Gjonaj, që për çdo vit të festojnë Krishtlindjet jo vetëm me pjesëtarët e familjes, por edhe me kolegët e punës e rrethit të tyre shoqëror.

“Që kur kemi ardhur në Amerikë – thotë e ëma e Assemblyman Mark Gjonaj, Znj. Roza Gjonaj – i kemi festuar Krishtlindjet. Si fillim si familje, më pas çdo vit duke e zgjeruar rrethin me shoqërinë tonë e të fëmijëve.”

Në City Island buzë oqeanit e Long Island Sound ndodhet “Lighthouse” Restorant. Në këtë ambjent të këndshëm e komod u takuan shqiptarë e të huaj e shkëmbyen urimet me njëri-tjetrin për festën e Krishtlindjeve. Mysafirët i priste djali i parë i shtëpisë Z. Mark Gjonaj me bashkëshorten Roberta. Ata janë njerëz të dashur e mikëpritës që rrallë të vjen rasti të takosh në këtë botë të ftohtë si uji i vetë oqeanit. Familjarisht janë të tillë, të dashur e njerëz me zemër të madhe, duke filluar me të ndjerin, të atin e Markut, Zef, të ëmën Roza, Elza motra e Markut, Paul vëllai i Markut, e kështu me rradhë me nipër e me mbesa.

Darka, një menu e pasur me ushqime deti dhe tradicionale shqiptare, si dhe pije të shumë llojshme, servirej në mënyrë të kulturuar nga personeli i restorantit. Sa mirë, të gjithë njerëzit dukeshin të gëzuar, e me një dashamirësi që i karakterizonte në mënyrën se si të përshëndesnin e gjatë bisedës me ta. Qenka shumë mirë kështu, sikur të kishim sa më shumë festa të Krishtlindjeve, sepse na bën më humanë, më të dashur e më të sjellshëm me të gjithë. Sa mirë do të ishte të kishim sa më shumë festa që të kishim më shumë begati, lumturi e bamirësi nga gjithë njerëzimi.

Një derë e hapur për të gjithë kjo e familjes Gjonaj, për të festuar së bashku Krishtlindjet, që e ka historikun e saj qysh me mbërritjen e tyre në SHBA. Mikpritje bujare që ndodh vetëm tek njerëzit shpirtgjerë.

Prindët e kësaj familje kanë trashëguar tek fëmijët jo vetëm pasionin e punës, por edhe dashurinë njerëzore. Çdo vit ata ndihmojnë me ushqime të vobektit, i qëndrojnë pranë një hallexhiu dhe sakrifikojnë kohën e tyre për bamirësi.

Marku, Elza dhe Paul përveç punës së tyre të palodhur e përpjekjeve shumë-vjeçare arritën të kenë punë e biznes të suksesshëm, e të kenë rreth tyre njerëz nga të gjitha shtresat e shoqërisë. Shumë politikanë, përfaqësues të klerit, artit, bisnesit e fushave të ndryshme të jetës kishin ardhur këtë mbrëmje tek darka që familja Gjonaj kishte shtruar për festën e Krishtlindjeve.

Qindra njerëz të ardhur jo vetëm nga New York-u, por edhe shtetet fqinjë trokisnin gotat me familjen Gjonaj, me të njohur e të panjohur – pjesëmarrës në këtë sofër bujare..Të gjithë veshur me shije apo nën ngjyrat që simbolizon kjo festë tradicionale. Tërhiqte veçanërisht vëmendjen tek vajzat e gratë ngjyra e kuqe dhe e gjelbërt, por edhe tavolinat e shtruara pastër e zbukuruar me qirinj të ndezur të ftonin për të shijuar ushqimet e ngrohta dhe verarët e ndryshne. Hijeshi të rrallë merrte restoranti nën xhamat e qelqtë, që reflektonin mbi ujë, e të dukej sikur lundroje mbi oqean të akullt. Tingujt e muzikës shqiptare dhe amerikane luajtura nga DJ Cheeky Star e DJ JRhaps dëgjoheshin deri matanë bregut tjetër në Orchard Beach, rrguë që ndan City Island me plazhin e që të çon për tek “Lighthouse” Restorant.  E veçanta e kësaj mbrëmje ishte edhe pjesëmarrja e rinisë shqiptare, djem e vajza të reja, studentë e të diplomuar nëpër universitetet më prestigjoze të SHBA, për të cilët krenohen jo vetëm familjet e tyre por i gjithë kombi ynë.

Pjesëmarrësit u përshëndetën nga Assemblyman Z. Mark Gjonaj, i cili në urim e sipër përmendi edhe të atin e tij, të ndjerin Zef Gjonaj. Ndër të tjera ai tha: “Se ky është viti i parë i Krishtlindjeve që po i festonin pa praninë e babait të tyre të dashur”. Ndërsa Famulltari i Kishës St. Lucy në Bronx, Dom Nikolin Përgjini mbajti lutjen e rastit.

Gëzim e hare, trokitje gotash, sikurse trokëllima e drerëve të slitës të Santa Claus që fluturon  nëpër botë, në mot të keq e me dëborë për të shpërndarë mesazhin e paqes, mirësisë e begatisë. Mbrëmja e Krishtlindjeve në “Lighthouse” Restorant pranë familjes Gjonaj vazhdoi deri vonë duke lenë mbresa të jashtëzakonshme.

New York

25 Dhjetor 2013

Raporte Konsullore Britanike nga Maqedonia në Vitet e Fundit të Perandorisë Osmane/

Nga: Myzejen Myftari*/

“The BalkanWars, British Consular Reports from Macedonia in the Final Years of the Ottoman Empire” (Luftërat Ballkanike, Raporte Konsullore Britanike nga Maqedonia në Vitet e Fundit të Perandorisë Osmane) është libri më i ri që sjell në duart e lexuesve historiani dhe studiuesi shqiptar Bejtullah Destani në bashkëpunim të ngushtë me albanologun Robert Elsie.

Pjesërisht histori e pjesërisht diplomaci “The BalkanWars, British Consular Reports from Macedonia in the Final Years of the Ottoman Empire” është libër mjaft interesant, i cili na fut në analet e historisë dhe të fakteve reale, njëqind vjet të shkuara. Libri, i promovuar në Tetovë me rastin e 101 vjetorit të Pavarësisë dhe 100 vjetorit të Luftërave Ballkanike, vjen në duart e lexuesit njëkohësisht në tri gjuhë; anglisht, shqip dhe maqedonisht. Ky fakt ndihmon në plotësimin e mangësive burimore në studimin e historisë në një vend multietnik siç është Maqedonia, duke ju ndihmuar kështu të gjitha kombësive që jetojnë aty. “The Balkan Wars” për nxjerrjen dhe selektimin e materialeve të të cilit, autorët kanë punuar për shumë vite, sjell mbi 50 raporte politike të diplomatëve britanikë, dërguar Ministrisë së Jashtme Britanike, nga Manastiri dhe Shkupi në periudhën 1912-1914. Varianti original i librit është në gjuhën Angleze. Ai ka rreth 300 faqe dhe është botuar nga shtëpia botuese prestigjioze, tashmë e njohur edhe për publikun shqiptar “I.B.Tauris & Co. Ltd London-New York”. Libri i përkthyer në gjuhët shqipe dhe maqedonase, është botuar nga shtëpia botuese LOGOS-A në Shkup.

Çfarë e bën më të rëndësishëm këtë libër është fakti se më shumë se një libër analize dhe mendimi personal, “The BalkanWars” është një libër që përmban raporte sekrete diplomatike, për ngjarjet që kanë ndodhur gjatë viteve 1912-1914 dhe masakrat, ndaj popullsisë, kryesisht myslimane, por edhe ndaj popullsisë së krishterë maqedono-bullgare dhe asaj hebreje, duke u bërë kështu një burim i padiskutueshëm të dhënash për historianët dhe studiuesit e asaj periudhe të historisë Ballkanike.

Jo pa qëllim editorët e librit i sjellin lexuesve dhe studiuesve dërgesa duke filluar nga viti 1912. Është pikërisht ky vit që shënon fillimin e Luftës së Parë Ballkanike. Shkaku ishte përzënia e Perandorisë Osmane nga shtetet e Ballkanit. Serbia, Bullgaria, Greqia dhe Mali i Zi bënë një aleancë ndërmjet tyre, duke bërë sulme të rrufeshme ndaj Perandorisë Osmane, tashmë në rënie dhe, arritën t’a përzënë atë nga trevat e tyre. Me largimin e Perandorisë Osmane u bë plani për ndarjen e Maqedonisë dhe Shqipërisë.

Lufta e Dytë Ballkanike filloi kur Serbia, Greqia dhe Rumania patën mosmarrveshje me Bullgarinë për ndarjen e rajonit pas pushtimit të përbashkët të Maqedonisë. Më 1 Qershor 1913, Serbia dhe Greqia bënë aleancë kundër Bullgarisë gjë e cila, çoi në fillimin e luftës në fund të qershorit të vitit 1913, kur mbreti Ferdinand i Bullgarisë urdhëroi trupat e tij, të sulmonin forcat grego-serbe në Maqedoni. Sidoqoftë bullgarët humbën, dhe mes palëve luftuese u nënshkrua një traktat paqeje (Traktati i Bukureshtit) më 10 Gusht të vitit 1913. Nën kushtet e këtij traktati, Greqia dhe Serbia e ndanë pjesën më të madhe të Maqedonisë mes tyre, duke i lënë Bullgarisë vetëm një pjesë të vogël.

Të gjitha këto ngjarje u shoqëruan me masakra të përmasave të paimagjinueshme. Në emër të çlirimit të teritoreve nga Perandoria Osmane u kryen masakra të tmerrëshme mbi popullsinë vendase. Dërgesat e diplomatëve  të huaj tregojnë qartë se, Luftrat Ballkanike ishin larg të qenit “Çlirimtare”.

“The BalkanWars” sjell pikërisht skena nga këto masakra të bëra nga grekët, bullgarët dhe në mënyrë të konsideruaeshme nga serbët, të cilët të etur për gjak dhe pasuri nuk mëshiruan as pleqtë, gratë dhe fëmijët, në ofensivat e tyre spastruese etnike dhe fetare, veçanërisht ndaj popullsisë myslimane. Popullsia civile e pambrojtur dhe e paarmatosur u gjend nën stuhinë e sulmeve të barbarëve të cilët, pa mëshirë, vranë, përdhunuan, masakruan dhe dogjën në mënyrat më çnjërëzore këdo që i dilte përpara.

Duke qene se i gjithë rajoni ishte përfshirë nga kaosi dhe anarkia që sillte mungesa e ligjit, jo vetëm të huajt por edhe vetë banorët e zonës, kryesisht ato katolikë u përfshinë në vrasje, plaçkitje, djegie dhe përvetësim të pasurisë së fqinjëve të tyre myslimanë.

Harri Lamb, Konsull i Përgjithshëm, në dërgesën me numër [FO 95/2438] Nr. 166, drejtuar Konsullatës së Përgjithshme të Madhërisë së tij Britanike në Selanik më datë 3 dhjetor 1912, ndër të tjera citon:

… shfarosja e elementit mysliman në Maqedoni është sistematike dhe është pjesë e një politike të qëllimshme dhe të miratuar.

Libri nuk përmban materiale që trajtojnë politikën apo ngjarjet ushtarake të Luftrave Ballkanike, por paraqet raporte që përqëndrohen në ngjarjet reale, të perceptuara personalisht nga diplomatët e huaj, nga ajo që ata vetë kanë parë apo kanë dëgjuar prej dëshmitarëve okularë apo të mbijetuarve të masakrave të ushtruara mbi popullsinë e atyre trevave.

“The BalkanWars” paraqet harta, fotografi dhe dërgesa të mbushura dhe statistika të shumta për humbjet në njerëz dhe të vlerave në natyrë, madje shpesh të detajuara, duke përshkruar mënyrën e masakrimit dhe duke dhënë emrat e viktimave. Jo vetëm kaq por, siç citon Robert Elsie, njëri prej dy editorëve të librit, të hartuara në pjesën më të madhe nga Çarls Grej, zv. Konsulli i Britanisë në Manastir, ndonëse disa prej dërgesave mund të tingëllojnë si të ftohta dhe indiferente… Grej u orvat të vinte në dukje padrejtësitë që i bëheshin popullatës myslimane nga fitimtarët, forcat dhe grupet e popullatës së krishterë. Raportet e tij –vazhdon Elsie- si dhe ato të përfaqësuesve të tjerë diplomatikë britanikë, na vijnë mjaft në ndihmë për të kuptuar të vërtetat e zjarreve të luftrave ballkanike në prag të Luftës së Parë Botërore.

Të bie në sy qëndrimi i paanshëm që kanë mbajtur hartuesit e këtyre dërgesave, kur i kanë shkruar ato.  Jo vetëm kaq, por saktësia me të cilën diplomatët britanikë i përshkruajnë masakrat, e bën lexuesin të kthehet prapa në kohë dhe t’a ndiejë se po i  përjeton ato masakra barbare të bëra mbi njerëz krejtësisht të pafajshëm dhe të pambrojtur.

Ja disa shembuj të shkëputur nga disa prej disa prej dërgesave të paraqitura në libër;

Nr. 166.1

Shtojcë e Dërgesës nr. 166 të Konsullit të Përgjithshëm Lamb, 3 dhjetor 1912

Memorandum

                Për masakra të ndryshme dhe akte të tjera dhune që janë raportuar se janë kryer kundër popullatës myslimane nga forcat e rregullta dhe jo të rregullta ushtarake bullgare në pjesët lindore të vilajetit të Selanikut pas pushtimit të tij nga trupat bullgare.

Një nga zonat nga është marrë informacion më i hollësishëm në lidhje me barbarizmat bullgare është ajo mu në veri të Selanikut, që përfshin kazatë e Avret-Hisarit dhe të Dojranit.

                Thuhet me siguri, për shembull, se në nahijen e Rajanovës nuk ka mbetur gjallë pothuaj as edhe një mysliman i vetëm. Vetë fshati Rajanovë përbëhej nga rreth 80 shtëpi turke. Shumë prej tyre, si dhe kazermat e xhandarmërisë, janë djegur, ndërsa të gjithë banorët meshkuj janë vrarë dhe kufomat e tyre janë hedhur nëpër puse. Nga e gjithë popullata e këtij fshati tani thuhet se kanë mbetur gjallë vetëm 60 gra dhe fëmijë që gjenden në fshatin fqinjë, Dolni-Todorak. Në fshatin fqinjë të Planinicës rreth 30 myslimanë u masakruan në një shtëpi ngjitur me xhaminë. Në të dy këto raste, Popi i krishterë (prifti i fshatit) thuhet se ka marrë pjesë aktive në këto akte, por rolin kryesor e ka luajtur një maqedono-bullgar i ri, rreth 27 apo 30 vjeç, që deri para pak kohësh thuhet se studionte “belles lettres” në Paris. – Në Kërkut, ose Korkidovë, një fshat i madh rreth 10 kilometra në lindje të Avret-Hisarit, thuhet se të gjithë meshkujt, së bashku me një numër të konsiderueshëm grash e vajzash, i kanë grumbulluar në xhami dhe në disa stalla aty afër. Në fillim mbi ta u hodhën tri bomba, por meqë ato nuk shpërthyen, ndërtesave iu vu zjarri dhe të gjithë sa ishin brenda u dogjën të gjallë. Thuhet se të vetmit persona që kanë mbetur gjallë nga ky fshat janë nja gjashtëdhjetë vajza, nga të cilat dhjetë janë rreth 15 vjeçe, kurse pjesa tjetër janë fëmijë të vegjël 18 muajsh e lart, që janë mbledhur në Mutlovë, një fshat fqinjë i krishterë, banorët e të cilit kanë marrë për vete pjesën më të madhe të sendeve të vjedhura prej viktimave të tyre... Pak më në lindje të kësaj zone, fshatarë bullgarë nga Vurlani ose Virlandja sulmuan fqinjët e tyre myslimanë në mëhallën Vakëf dhe ua morën të gjitha bagëtitë e ua plaçkitën depot e drithit… Më në afërsi të Selanikut, një fshat mysliman me 50 shtëpi u plaçkit tërësisht nga ushtarët bullgarë të ndihmuar prej fshatarëve greko-bullgarë nga Kapuxhillari, Kireç-Koj dhe Hortiaku, që rrëmbyen të gjitha bagëtitë e fshatit, 230 kokë gjedhë, 5000 dhi dhe 3000 dele.

Ndërsa raporti i datës 5shkurt 1914 [FO 294/53] i dërguar nga Nën-Konsullata e Madhërisë së Tij Britanike në Manastir, ndërmjet të tjerave citon:

… Autoritetet serbe nuk u kanë shpërndarë asnjë armë myslimanëve, në asnjë kohë dhe në asnjë pjesë të kësaj prefekture. Kjo është më se e sigurt dhe më është konfirmuar plotësisht nga inspektori i përgjithshëm i prefekturës, të cilit pak ditë më parë arrita t’i nxjerr një deklaratë për këtë çështje, pa i treguar se cili ishte qëllimi im. Po të kishin qenë me të vërtetë të armatosur, myslimanët nuk do të kishin përfunduar të therur e të vrarë aq lehtë. Fakti që, me sa kemi dijeni, asnjë zyrtar i vetëm serb, asnjë vojvodë e asnjë komitaxhi serb, nuk është lënduar gjatë këtyre masakrave pa bujë, tregon shumë.

… Po bashkëngjis këtu tre shënime…

… Banda që sulmoi fshatin Sop përbëhej nga të krishterë të armatosur nga fshatrat fqinje, me në krye një vojvodë serb nga Krusheva me emrin Gjorgje, si dhe nga zyrtarët e komunës së Cerskos, Belicës, dhe Cerit. Gjithashtu mori pjesë dhe luajti rol të rëndësishëm edhe një ish prift bullgar i Cerit me emrin Jovan. Ata filluan duke rrahur me kamxhik tetë burra të fshatit, dhe pasi iu zhvatën atyre ato pak para që kishin si çmim për t’i përjashtuar nga ndëshkime të mëtejshme, i vendosën në një qerre, sepse ishin tejet të gjymtuar dhe nuk ecnin dot, dhe i dërguan në xhami, ku i lidhën dhe i kyçën brenda. Pastaj ata arrestuan të gjithë burrat e fshatit që ishin të pranishëm, rreth 50 në numër, të cilët gjithashtu i lidhën dhe i kyçën brenda në xhami. Pas kësaj, njëzet fëmijë i mbyllën në një dhomë të vogël në pjesën e sipërme të xhamisë. Pas kësaj ata filluan të shtinin me breshëri armësh përmes dritareve të ndërtesës, duke vrarë dhe plagosur shumë nga të burgosurit. Pastaj xhaminë e mbushën me lëndë djegëse nga të gjitha anët, kryesisht me dru, dhe i vunë zjarrin. Disa burra që u përpoqën të shpëtonin duke dalë nga dera, i vranë ose i therën me bajoneta. Shumë u dogjën të gjallë, përfshirë edhe të gjithë fëmijët të cilët, ngaqë ishin në katin e sipërm, nuk i kishin kapur plumbat e breshërive të armëve që vranë dhe plagosën viktimat poshtë. Britmat e tyre vazhduan të dëgjoheshin për gjysmë ore.

                Ndërkohë që po ndodhte kjo, gjetkë nëpër fshat u vranë shtatë gra.

                Mua më futën në xhami së bashku me burrat e tjerë, por më shpëtoi prifti Jovan, me të cilin kisha pasur marrëdhënie të mira.

                Kur ikën të krishterët, unë thirra të mblidheshin ata pak vetë që kishin mbetur gjallë në fshat, dhe kemi shkuar bashkë me ta drejt Kërçovës. Gjatë rrugës hasëm në një vojvodë tjetër serb me emrin Bogoja, nga Kurshina, me një bandë me 60 komitaxhinj. Ata na i morën edhe ato pak gjëra që kishim dhe ma vranë djalin, Adem Osmanin, ‘për qejf’, duke ia prerë kokën.

(2)          Dëshmia e Zelije Demisit ishte që në xhami humbën jetën këta anëtarë të familjes së saj. –

Burri – Hasani.

Vëllai – Aliu.

Axha – Rifati, Ibrahimi, Mefaili.

Axhat e burrit – Zeqiri, Sejfedini, Hebiu, Xhabiri, Rashidi.

Tezja e burrit – Fatime.

Kushërinjtë e burrit – Mehmeti (18 vjeç), Halimi (19 vjeç), Ismaili (15 vjeç ), Vehibi (10 vjeç), dhe Hazmiu (10 vjeç).

(3)          Dëshmia e Esma Damirit, e cila ka shenjat e një plage plumbi që i ka përshkruar kraharorin, shkaktuar gjatë kësaj masakre, ishte se djali i saj Xhelili, 12 vjeç, humbi jetën në xhami.

(4)          Dëshmia e Bedrije Hasanit ishte se djali i saj Ademi humbi jetën në xhami.

(5)          Dëshmia e Shefike Hasanit ishte se në xhami humbën jetën anëtarët e mëposhtëm të familjes së saj. –

Burri – Hasani.

Djali – Xhelili (10 vjeç).

Vëllezërit – Emini dhe Halidi.

Djali i vëllait të burrit – Rexheb.

Djali i këtij të fundit – Mustafai (17 vjeç).

                Një anëtare e familjes së saj me ermin Hatixhe u vra brenda në shtëpinë e saj.

(5)          Dëshmia e Shahsime Zehmanit ishte se djali i saj, Zyhdiu (16 vjeç), humbi jetën në xhami.

(6)          Dëshmia e Ismet Rashidit ishte se anëtarët e mëposhtëm të familjes së saj humbën jetën në xhami. Burri – Rashidi.

Djali– Hazmiu (8 vjeç), të cilin e futi në xhami vetë prift Jovani.

Vëllezërit e burrit – Zeqiri dhe Nebiu.

Nipat e burrit – Mehmeti (17 vjeç) dhe Vehibi (13 vjeç), të cilin e futi në xhami sekretari i komunës së Belicës, një serb.

Nëna e burrit, Aishja, dhe gruaja e vëllait të saj, Fatimja, u vranë brenda në shtëpitë e tyre.

                Këto dëshmi të dhëna më lart përmbajnë vetëm një pjesë shumë të vogël të personave të vrarë, por ato kanë rëndësi kryesisht sepse tregojnë që masakra është kryer nga banorët e krishterë të zonës dhe nga komitaxhinjtë e udhëhequr nga zyrtarët dhe vojvodët serbë; që kjo masakër u krye në një mënyrë tejet barbare; dhe se gratë e fëmijët ishin ndër viktimat e zgjedhura enkas.

Shënimi 2                             Masakra në Pllashnicë (Kërçovë)

                Rreth dy javë pas ngjarjeve të Sopit, që ndodhën nga 17 deri 20 shtator, fshati mysliman i Pllashnicës në të njëjtën zonë u vizitua nga një bandë prej 40 fshatarët të armatosur të krishterë, nën udhëheqjen e një vojvode serb të quajtur Arso, nga fshati Llokvicë, (komuna e Brodit). Ata arrestuan nja pesëdhjetë burra e djem të fshatit dhe u thanë se kishin urdhër nga nën-prefekti i Brodit për t’i çuar atje. Për një farë kohë nuk u mor vesh asgjë për ta, por më vonë, rreth dy muaj pas zhdukjes së tyre, shokët e tyre i gjetën trupat e bërë shoshë nga plagë të shkaktuara me bajoneta, tyre në një bregore të vogël afër një vendi të quajtur Ledovë, midis Pllashnicës dhe Brodit.

                Emrat e viktimave janë si vijon. –

                Ahmed Ismaili me dy djemtë e tij, Ali Hasani me djalë, Rahman Mustafa me djalin (13 vjeç), Bahtiar Ymeri (80 vjeç), Dalip Mahmudi, Zejnel Dajri, Hamid Hasani, Jusufi, Said Ahmet, Rexheb Hajrullahu, Abedin Rahmani, Mexhid Tahiri, Rasim Moharremi, Abdullah Jusufi (19 vjeç), Ferad Hajredini (62 vjeç), Maliq Feradi, Abdullah Osmani (90 vjeç), Iljaz Abdullahi, Rakib Miftahu, Ali Hasani me dy djemtë e tij, Rushid Mustafa me djalin e tij Qamilin (15 vjeç), Fetah Ymeri me djalin e tij Rakibin (14 vjeç), Bajram Seferi, Mifail Ristemi, Zejnel Taifi, Salihu, Mustafa Ramadani me djalin Nuredinin, Belul Hajrullahu, Mehmed Rahmani, Hasan Rahmani, Esad Ramadani, Rasim, Zulfiqar Nasufi, Abaz Beqiri, Miftahu (72 vjeç), Bejeb Iljazi (60 vjeç), Abaz Sadiku, Salih Dalipi, Mehmet Ahmedi, Xhafer Halimi, Shefki Dauti (18 vjeç).

                Pas kësaj, edhe shumë myslimanë të tjerë nga e njëjta komunë u thirrën në Brod dhe u zhdukën në mënyrë të mistershme.

                Shënimi i mësipërm ka interes më tepër sepse tregon për kasaphanën pa kriter që u bë kundër myslimanëve pas trazirave në kufirin shqiptar, në një kohë kur, sipas autoriteteve serbe, në Maqedoninë serbe nuk ka pasur rebelim dhe nuk ekzistonte asnjë fije mundësie që myslimanët e Maqedonisë të bashkëpunonin me shqiptarët. Ai tregon se masakrat u kryen nga fshatarë të armatosur të udhëhequr nga vojvodë serbë, dhe se ndër viktimat ishin edhe pleq të moshuar e të pafuqishëm dhe fëmijë.

Shënimi 3.                           Hetimi serb për masakrat e kryera nga vojvodët dhe bandat serbe

                Nga fundi i dhjetorit, qeveria serbe duket se e kuptoi që teprimet e vojvodëve dhe të bandave të tyre, të cilat deri në atë kohë ishin nxitur në heshtje, nuk mund të fshiheshin më dhe po u shkaktonin kritika të dëmshme nga të gjitha anët, ndaj edhe nisi një farë hetimi për keqbërjet e tyre. Ky hetim, sipas një pohimi që më bëri zoti Alimpiq, inspektori i prefekturës, çoi në heqjen nga puna të nën-prefektit të Kërçovës, pushimin nga punësimi zyrtar i nën-prefektit të Krushevës, dhe dëbimin nga Maqedonia serbe të vojvodëve të përfshirë në to. Heqja i nën-prefektëve është konfirmuar nga informacione të marra nga burime të tjera, dhe disa nga vojvodët thuhet se nuk shihen më në ato vende që i frekuentonin zakonisht më parë.

                Nga dëshmitarët okularë myslimanë kam mësuar se gjatë kryerjes së hetimeve të bëra nga një oficer ushtarak, u zhvarrosën kufomat e 26 myslimanëve, të cilët i kishte marrë një bandë serbe nga Llezhani në komunën e Prilepit dhe i kishte vrarë me bajoneta afër Turskos. Aty u zbulua se atyre ua kishin prerë kokat pas vdekjes, sigurisht për të penguar identifikimin në rast se do të bëheshin hetime. Të gjitha kufomat ishin të lidhura.

                Nuk kam ndonjë informacion që të jenë ekzaminuar kufomat e shumta që janë varrosur ose hedhur nëpër bunarë në fshatrat e tjera.

Por barbaritë serbe nuk mënuan të binin edhe mbi maqedono-bullgarët. Qëllimi ishte që t’i imponohej kësaj popullsie të njihte kryepeshkopatin e Beogradit dhe të braktisin kishat e tyre të vjetra.

Një dërgesë e datës 9 shtator 1913 ndër të tjera citon:

… Ilino (Në jug-perëndim të Demir Hisarit)

                Ky fshat u vizitua nga banda e Bogojas më 15 gusht. Dymbëdhjetë vajza u përdhunuan. Personat e mëposhtëm u lënduan: Jovan Gjorgjev, (u rrah pothuaj për vdekje), një grua me emrin Mitrisca (u rrah dhe plagos me bajonetë), Jovan Iliev (u rrah pothuaj për vdekje). Përveç kësaj, 30 burra u morën dhe u çuan në Krushevë, dhe që prej asaj kohe nuk dihet asgjë më për ta. Banda, kur u largua, i paralajmëroi fshatarët se do t’ua shkatërronte shtëpitë nëse do të ankoheshin tek autoritetet për çka kishte ndodhur.

Mramorec (Në jug-perëndim të Kërçovës)

                Rreth datës 12 gusht, gratë e mëposhtme janë dhunuar nga një bandë serbe e komanduar nga një me emrin Mirkoviq. Cveta Cvetanova, Krista Spasova (u dhunua nga shtatë ushtarë ose komitaxhi në praninë e të shoqit, të cilin e kishin lidhur), Grosda Petrova, Parashqeva Trenkova, Veljana Gavrilova, Hristica Gavrilova (që u lëndua rëndë).

Belica (në jugperëndim të Kërçovës)

                Një prift me emrin Boris dhe një fshatar me emrin Jovançe u rrahën për vdekje nga komitaxhinjtë serbë. Gratë u përdhunuan.

… Gorno Divjak (në perëndim të Krushevës)

                Gjergj Shaqiri u rrah dhe u lëndua rëndë sepse i biri kishte dezertuar nga xhandarmëria serbe.

Sloeshtica (Në jugperëndim të Pribilcit)

                Ish vojvodët bullgarë, Bale dhe Daniel u vranë nga një bandë serbe. Siljan Ivanov u plagos në kokë, duar dhe këmbë me bajonetë. Shtatë fshatarë u rrahën egërsisht.

Zhvan (në perëndim të Priblicit)

                Kryeplakun e fshatit e torturuan dhe e tërhoqën zvarrë në rrugë me një litar të lidhur rreth qafës.

Breshani (Jugperëndim të Demir Hisarit)

                Burra dhe gra të rrahur. Gra të përdhunuara… .

*Jeni Myftari
MA International Diplomacy
London Academy of Diplomacy
UEA-London Campus

Së shpejti  do të përkujtohet 450-vjetori i lindjes së Shekspirit (26 prill 1564 – 23 prill 1616) dhe  Shtëpia Botuese “Onufri”  ka botuar  gjashtë përkthime prej Skënder Luarasit: Mbreti Lir (King Lear), Rikardi II (Richard II ), Rikardi III (Richard III), Tregtari i Venedikut (Merchant of Venice) , Komedia e keqkuptimeve (Comedy of Errors), Si ta doni (As You Like It)./

Shkruan: Petro Luarasi/

Bota e qytetëruar  do të nderojë së shpejti  kujtimin e  Uilian Shekspirit dhe tempullin e tij vezullues ku prehen  dhe shpërthejnë  ndër  shekuj  dije e   mesazhe universale.

Edhe populli shqiptar ka  patur mundësi  ta njohë e vlerësojnë  tempullin shekspirian  përmes  librave e shfaqjeve  në gjuhën shqipe,  në aktivitete  akademike apo  programe shkollore,  të cilat vazhdimisht  ndiqen me interesim dhe  japin rezultate të dobishme në arsim e kulturë.Historiku i përkthimit të veprave të Shekspirit në gjuhën shqipe  nis nga  vitet ‘20 të shekullit të kaluar në SHBA, kur Fan Noli përktheu “Otellon“ (1918) dhe Skënder Luarasi veprën “Jul Cesari“ (1919)  të cilat i pasuan me shqipërime të tjera,  respektivisht edhe me  tre (“Hamleti”, “Makbethi”, “Jul Qezari”) e gjashtë vepra (“Tregtari i Venedikut”, “Mbreti Lir”, “Rikardi  II”,  “Rikardi  III”,  “Komedia e Keqkuptimeve” dhe “Si ta doni”) .

Amerika e idealeve demokratike, qe vendi ku u  farkëtua edhe miqësia e Fan Nolit me të  birin e  Petro Nini Luarasit, mikut e bashkëpunëtorit për çështjen kombëtare e kishën autoqefale.

Përgjatë  një shekulli fondi i mësipërm    është dyfishuar  me  shqipërime  nga Vedat Kokona, Alqi Kristo, Napoleon Tasi, Perikli Jorgoni,  Kristaq Traja, etj

Duke nisur me Shekspirin, Skënder Luarasi ka arritur rezultate shembullore  në veprimtarinë e tij 60-vjeçare duke shqipëruar mbi 40  vepra të  autorëve: Kalidasa, Schiller, O.Wilde, A. Tennyson, Pushkin, Whitman, De Vega, Dickens, Byron, Goethe, A.Ostrovski, Longfellow, Lessing, Winkop, Gribojedov, Milton, Eden, Rodrigues, S. Skëndi,  si dhe  disa të humbura me autorë: Persi Shelli, Li Taj Pe,  etj.)

Është një ngjarje e lumtur për kulturën shqiptare që ai u njoh me veprën e Shekspirit  dhe programoi përkthimin e saj që në rini.     E tërhoqi më fort  natyra e mesazheve universale me të cilën ai u drejtohej brezave. Me “Jul Cesarin” e ”Tregtarin e Venedikut”, Skënder Luarasi nisi përkthimin e kolanës së veprave të Shekspirit  duke përmbushur edhe dëshirën e Fan Nolit dhe orientimin e tij letrar e politik me të cilat bashkohej inteligjenca progresive shqiptare.

Ndonëse nuk është kryer ndonjë studim i thelluar  mbi kontributin  e Luarasit në lëmin  e përkthimit,  analiza të pjesshme vënë në dukje  disa  arritje cilësore si:  kontributi i hershëm, përzgjedhja e autorëve e  titujve, qëllimi dhe mesazhet që përcillte përmes veprës, shumëllojshmëria e gjuhëve dhe e lëndës (prozë, poezi, tragjedi, dramë, komedi, romane, materiale historike, politike, pedagogjike, etj), bagazhi i njohurive,  vlerësime për stilin, ritmin, pasurimin e gjuhës shqipe dhe njohjen e thellë të gjuhëve. Rëndësi ka edhe përhapja e mesazheve për qëllime të caktuara në auditore, në hartime, grupe, në teatër e publik.

Skënder Luarasi nisi të përkthejë prozë e poezi që në vitin 1918. Më 1919  përfundoi dhe përgatiti  për botim  shqipërimin e  veprës së Shekspirit “Jul Cesari` me 120 faqe. Ky informacion  gjendet në revistën “Studenti“ dhe ku  kërkohej ndihmë për botimin e librave.

Paratë që do të mblidheshin nga shitja e librit do të përdoreshin për të ndihmuar studentët në nevojë si dhe  për të shtypur edhe veprat: ”Tregëtari i Venedikut” dhe ”Skënderbeu ose Liri dhe Dashuri” të Uinkopit. (1) (S.P. Nini Luarasi, Jul Cesari, Studenti, janar 1920 , f. 30.)

Skënder Luarasi mendohej shumë për veprën që do të përkthente dhe e përjetonte gjatë analizën e saj duke shqyrtuar autorin, veprat e tjera të tij, situatën, epokën, mjedisin kur qe krijuar dhe ndikimin mbi lexuesin. “Po ky vazhdues i denjë i rrugës shqipëruese të Fan Nolit rronte dhe preokupohej si ai për mënyrën si duhej ta thithte veprën lexuesi shqiptar. Një dashuri sublime për këtë lexues dhe për gjuhën amtare. Fjalën shqipe, që ai e desh si ai, bëri të mundur që gjenitë e njerëzimit të jenë më të intimtë, të kuptueshëm dhe thellësisht ndikues.” (2)

(A. Kallulli, Shqipërimet e Skënder Luarasit janë Fanoliane, Drita, 16 janar, 2000, f.7.)

Ai përmbushi një dëshirë të Fan Nolit dhe orientimin e tij letrar e politik,  idealeve demokratike, kombëtare e shoqërore me të cilat bashkohej edhe ajka e inteligjencies progresive shqiptare.

“ Në qoftë se përkthimet e Fan Nolit kanë qenë abetare nga e cila brezat e mëvonshëm të përkthyesve kanë mundur të nxjerrin mësime të dobishme se si duhen përkthyer tragjeditë e mëdha, atëherë mund të thuhet lirisht se përkthimet e Luarasit , janë një lloj teorie, e cila mëson se si të përkthehet drama historike. Ai është një përkthyes i madh në llojin e vet.”(3)

(Sh.Shaqiri Skënder Luarasi dhe vepra dramaturgjike e Shekspirit. Rilindja, 1 nëntor,1980, f.14.)

Për këtë kontribut madhor studjuesi Jup Kastrati deklaron ”me përgjegjësi shkencore se prof. Skënder Luarasi qëndron përkrah Nolit dhe Konicës”(4)

(J. Kastrati. Skënder Luarasi përkrah F.S.Nolit e F.Konicës, Artikull i cit., f. 2)

Skënder Luarasi në përkthimet e tij u frymëzua jo vetëm nga dëshira për njohjen e lexuesit shqiptar me veprën e plotë të Shekspirit dhe nga përvoja, qëllimet dhe kriteret që kishte përzgjedhur paraardhësi i tij, por dhe ta paraqiste veprën në kuadër të zhvillimeve më të reja historike. Ai ishte i bindur se vepra e Shekspirit do t’i shërbente lexuesit shqiptar që të kuptonte edhe personazhe e ngjarje të kohëve moderne. Veprat e Shekspirit e shprehin me vërtetësi artistike frymën e kohës por janë edhe universale, japin vlera mbihistorike, që sintetizojnë përvojën botërore të historisë njerëzore. Ndaj në veprat e tij mund të shihen edhe pjesëza të historisë së hershme, edhe mund të gjykohet mbi kohë, ngjarje e vende të tjera.

Kur diskutohet për vlerat e Skënder Luarasit si përkthyes duhet patur parasysh vështirësia e origjinalit, pasuria e madhe e aforizmave, fjalëve të urta, sentencave, metaforave, simboleve që përmbajnë veprat. Atje Skënder Luarasi ka dhënë tensionin e brendshëm dramatik që përshkon skenat e gjalla e plot larmi, skalitjen e karaktereve me fjalë dhe shprehje të një gjuhe tjetër. “Veprat, pavarësisht nga zhanri që i përkasin, nuk janë zbehur e s’janë rrafshuar e rrumbullakosur, por kanë ruajtur atë jetë dhe gjallëri që kanë dhe në origjinal. Diku të ashpra e të murrëtyera, diku me ngarkesa të mëdha psikologjike e filozofike, diku të brishta e fluide, diku plot dritë e tinguj, diku si të kallkanosura e me një ngurosje të llahtarshme e mjaft domethënëse.”(5) (P. Jorgoni. Me forcë e guxim Prometeu, Drita, 16 janar, 2000, f.6)

Studjuesi Adriatik  Kallulli analizon të tjera vler: “Merrni cilëndo vepër që Skënder Luarasi ka përkthyer në shqipe. Do të vini re menjëherë koherencën e stilit, pasurinë dhe begatinë e shqipëruesit, natyrshmërinë e konteksteve dhe frymën e lartë të komunikimit. Po do të pikasni menjëherë vrullin e ritmit, qoftë në prozë, qoftë në poezi, gjallërinë dhe ekspresivitetin e dialogut dhe monologëve dramatikë, peshën dhe saktësinë e fjalës, bukurinë e shprehjes dhe buisjen e përfytyrimeve te cilido lexues.” (6) (A. Kallulli: Artikull i cituar, f.7.)

Studjues të tjerë  venë në pah objektivat politike të Skënder Luarasit për demaskimin e sistemeve jodemokratike

Refik Kadia: “Kur u përkthye “Tregtari i Venedikut” nga Skënder Luarasi ai i dha rëndësinë e duhur përcaktimit të Heines: “O Shylock, ti je i padrejtë! “Skënder Luarasi një pedagog i njohur për këndvështrimin e tij disident, përktheu “Rikardin II” dhe“Mbretin Lir” me synimin për të denoncuar tiraninë e diktatorit komunist.” (7)

(R. Kadia. William Shakespeare në Shqipëri, LCPJ, Volume 2 / 1, nr.37, 2009, f.8)

Ndërsa Akad.Alfred Uçi  e shtrin analizën vlerësuese  në ndërthurjen tematike dhe konceptin e tragjikes: “Veprat që përzgjodhi e përktheu Skënder Luarasi nga Shekspiri dhe komentet që u bënte, tregojnë qartë qëllimin e tij për të demaskuar, dënuar dhe satirizuar realitetin që po kalonte Shqipëria. Ai përktheu tragjeditë “Mbreti Lir”, “Rikardi II” e “Rikardi III” meqë “ mendonte se kuadri shekspirian në shqip do të bëhej më i plotë dhe zëri i tij do të tingëllonte më bashkëkohor në qoftë se tragjeditë e përkthyera nga Noli do të ndërsuazoheshin midis kronikave historike me subjekte tragjike. Në këtë mënyrë do të kuptohej më mirë thelbi i konceptit shekspirian të tragjikes” (8)

(A.Uçi. Shekspiri në botën shqiptare. Koncepti shekspirian i tragjikes. Libër i cituar, f.18)

Veçori karakteristike e përkthimeve të Skënder Luarasit është se ai i është përmbajtur tekstit dhe kontekstit të origjinalit duke ruajtur vlerën artistike të veprës. Kjo është arritur në sajë të kulturës së gjerë, njohjes së shkëlqyer të gjuhës së huaj dhe të gjuhës shqipe, afinitet ndaj veprave të shkrimtarëve të mëdhenj, njohjes së shkëlqyer të letërsive e të kulturave të kombeve të ndryshme, njohjes së shpirtit e sjelljes së njerëzve në situata të ndryshme. Ai i ka kushtuar vëmendjen konstrukioneve ideomatike, aforizmave e proverbave, metaforave dhe shprehjeve metaforike nën një gjuhë të pasur e fleksibile, përdorimit të fjalëve e shprehjeve të rralla të tabanit popullor, proverbave e aforizmave. “Mund të thuhet se, në qoftë se aforizmat e Shekspirit janë quajtur margaritarë të veprave të tij, atëherë, lirisht mund t’i quajmë përkthimet e tyre në gjuhën shqipe nga S.Luarasi margaritarë të mjeshtërisë së përkthyesit tonë…Përkthimet e veprave të Shekspirit nga Prof.Skënder Luarasi pa mëdyshje i takojnë fondit elitar botëror të përkthimeve’’ (9)  (Sh. Shaqiri: Artikull i cituar, f.14.)

Vlerë të posaçme në përkthimet e Luarasit paraqet thesari i pasur gjuhësor, në të cilin gjejmë mjaft shprehje ”popullorçe”. Frazeologjia popullore dhe proverbi popullor ka pasur gjithmonë ndikim të madh në gjuhën e shkruar shqipe. Ato kanë ndihmuar për njohjen më të mirë të letërsisë botërore, për zhvillimin e shijes letrare ndër lexuesit shqiptarë, për ngritjen e kritereve të tyre artistike , për zgjerimin e diapazonit estetik e kulturor në përgjithësi por edhe për të kritikuar e demaskuar grupimet e privilegjuara e vetë kreun e diktaturës

Skënder Luarasi i jepte rëndësi të madhe komenteve, diskutimit në auditor, improvizimit të skenave në auditor dhe  shfaqjes në skenë të veprave të Shekspirit. Përveç temave në hartime e referate, improvizimit të auditorit në miniteatro, një pjesë e përkthimeve të tij u dhanë me sukses  në teater. Veprat e Shekspirit janë shfaqur  me sukses nga  Teatri Kombëtar e teatrot e rretheve.  Efektin e mesazheve  shekspiriane  na e ka saktësuar  i përndjekuri politik Spartak Ngjela, i cili kujton se kur Teatri Kombëtar  shfaqi dramën  Rikardi II, diktatori i zemëruar  e la shfaqjen përgjysëm. Ndaj edhe i paharruari Agim Qirjaqi përgatiti shfaqjen e parë si regjisor me “Rikardi III” të Shekspirit ne vitin 1992 dhe korri  suksesin e merituar.

Se si interpretoheshin  mesazhet  shekspirine sipas realitetit e dëshmon edhe kjo

bisedë e lirë me studentët  mbi dramën e Shekspirit ”Komedia e keqkuptimeve”.

Një studente e ngacmuar nga tema, pyeti Skënder Luarasin:

- A mund të na thoni, profesor, se me kë duhet të martohemi?

- Nuk mund të them se me kë duhet të martoheni, por me kë nuk duhet të martoheni!

- Sigurisht, jo me budallain, profesor .

- Jo, budallai nuk është rasti më i keq, por frikacaku!

- Po pse?

- Sepse një ditë të bukur, tek dilni për shëtitje në pyll, befas, ju del ujku. Gjëja e parë që do të bënte budallai, po ta dojë gruan, do t’i turrej ujkut, ndërsa frikacaku do të fshihej prapa saj dhe do të lutej të mos e hante atë por: “Haje gruan!”

Në vitin 1964, me rastin e 400-vjetorit të lindjes së Shekspirit, ai botoi disa artikuj, diskutoi në konferencën jubilare dhe  organizoi  me studentët e degës së anglishtes teatrin  studentor ku u luajtën drama ‘’Shtrëngata‘’  dhe   komedia ‘’Si ta doni‘’. (10)

(S. Luarasi, Shekspiri i madh, Drita, 19 prill 1964, f.3)  

Skënder Luarasi dhuronte   shumë libra ndër miq e institucione ndërkombëtare. Në këtë përvjetor  ua dërgoi përkthimet e tij  edhe  Muzeut Britanik, Departamentit të Librave në Londër, Qendrës “Shekspir“, Biblioteka e vendlindjes, e riorganizuar  me rastin e organizimit të  festivalin përkujtimor.

Muzeu Britanik

Muzeu i librave të shtypur

Londër

16 Prill 1964

Z. Skënder Luarasi

Universiteti i Tiranës

Shqipëri

Sër,

Unë kam nderin tju bëj të njohur me falenderime marrjen e veprave të përmendura më poshtë që ju keni patur mirësinë  tia dhuroni Fondit të Muzeut Britanik

Unë jam Sër,

Shërbëtori juaj i bindur

Ali Hudd

Librat e dhuruara:

Longfello H. : Kënga e Hajavathës

Shekspir U. : Mbreti Lir

Luarasi S. The Kyrias sisters

Festivali i Përvjetorit të të Shekspirit 1964

Zyra e Festivalit

Henley Street

Stratford-upon-Avon

Angli

7 Qershor 1964

Z.Skënder Luarasi

Universiteti Tirana

Shqipëri

I dashur z. Luarasi,

Më vjen keq që nuk ju kam shkruar më parë  për tju falenderuar për dhuratën  e këndshme të tre veprave të Shekspirit në shqip të përkthyera prej jush.

Unë do të dëshiroja të përcjell urimet më të mira të Fondit të Vendlindjes së Shekspirit  për këto botime shumë interesante për Bibliotekën e Vendlindjes, e cila si mund të keni dijeni  është vendosur  në qendrën e re të Shekspirit, e cila është hapur zyrtarisht  më 23 Prill të këtij  viti për të shënuar 400-vjetorin e Lindjes së Shekspirit

I juaji sinqerisht

Peter Meseser

Ndihmës  Drejtor i Festivalit

Në këtë mënyrë Skënder Luarasi   ia bënte të njohur botës së qytetëruar se edhe gjuha shqipe është e aftë të përkthejë me dinjitet Shekspirin, edhe populli shqiptar është pjesë e qytetërimit botëror.Nuk mund të bënte më shumë në kushtet e një sistemi diktatorial që ia pengonte përfaqësimin e vlerave në arenën ndërkombëtare.

Nga Gëzim Llojdia/

1.

Kur hyja në zonën e Kudhës-Gërhotit,është një zonë tipike labe që shtrihet  në gjithësinë në krahun e  fshatrave të lumit të Vjosës, që kanë përkarshi Αoos ose Vjosa( emër për bukuroshet shqiptare e kosovare) përpara një mal hijerëndë të quajtur Tartar ,që ka të pranishme  dëborën ,mirëpo në pranverë mbuluar nga bari i i njomë,krejt rracat e gurit. Pra kur hyje në këtë zonë shushuritje në luginë quhej Vjosë, dhe  që niset  nga malet e Pindit, në lindje të Janinës, me  burimin  në malin Mavrovouni me një gjatësi  272 km, prej të cilave 80 km në territorin e Greqisë, kurse rreth 192 km në territorin të Shqipërisë me  prurje  rreth 200m³/s. Kjo zonë si ndarje administrative kakomunën Sevaster e cila përfshinë :fshatrat Sevaster,Glombas ,Dushkarak, Shkozë, Mazhar,Plocë,Lezhan,Amonicë.Komuna Sevaster disponon këto të dhëna gjeografike e demografike. Sipërfaqja km 90.7.

2.

Pyetja se cili ishte religjioni fetar që besojnë  banorët  e kësaj  treve në  perëndi,mirëpo gishti i tyre tregues ishte drejtuar nga Kurora,pra kurora e malit ku gjendet Turbja e dervishitbektashi Baba Hamza Kurora, dua të shpjegoj se në këtë zonë është qytetet antik i Amantias që ka pasur një tempull kushtuar kultit të Aforditës:Ne Amanti ka qene i përhapur edhe kulti i Afrodites, e cila në këtë qytet mban epitetin Pandamos, si perëndeshë e dashurisë se lire dhe e hetereve. Deri tani nuk është zbuluar ndonjë paraqitje skulpturale e Afrodites. Ne rrënojat e Ploces është zbuluar një pllake e vogël guri, një kushtim votiv Afrodites Pandemia nga ana e Aristos, bijës se Aleksandërit, për vete e për te bijtë. Afro­dita Pandamos ka pasur ne qytet një tempull të saj, për këtë bën fjalë mbishkrimi i përmendur me sipër. Me kultin e Afrodites lidhen edhe disa figura të vogla bronzi.Pra tyrbja në kurorë ritet që ata ndjekini  përkasin kryesisht një tarikati fetar që mendohet se është uji më i distiluar ndër rrugët që në themel si cështje bazike kanë  shpirtin.

3.

Zona  përveç  tyrbes  në Kurorë të Malit,duhet thënë se ka edhe një numër teqesh dhe tyrbe që janë në vijimësi deri në Tepelenë. Dhe arsye mbetet e njëjtë ,dervishët  udhëtuan nëpër vendet të cilat kanë pasur  një udhë kalimi   siç njihet kjo zonë prej  kohëve të antikitetit. Nëpër këto udhë, kaluan jo vetëm dervishët,por më parë se ata ,nëpër ato udhë ecën murgjit. Sepse edhe  krishterimi në Iliri erdhi nga apostujt e Krishtit,njëri ndër është Shën Pali.

Tartar Bazaj në botimin e tij”Shkoza dhe Baba Arshi Bazaj- Milosao 2012
shkruan:Shkoza qysh në momentet e para të islamizmit, përkrahu sektin bektashian. Kjo kishte arsyet e veta. Duke qenë për shekuj fshat i krishterë i ritit katolik e më vonë ortodoks (gjë që e vërtetojnë më së miri toponimet kishëtare brenda e në periferi të Shkozës edhe sot pas gati 300 vjetësh), nuk mundej të tjetërsohej në mënyrë të menjëhershme në ritet rigoroze myslimane, bazë e të cilit ishin shtetet arabe, me të cilët vendin tonë kurrë s’e kishte lidhur asgjë. Bektashizmi për ta sikur i zbuste pak konfliktet fetare dhe ishte më pranë shpirtrave të tyre. Bektashizmi aplikonte rite që përqaseshin me ritet kristiane, me të cilat popullsia shkoziote kishte 17 shekuj që i aplikonte. Ai nuk qe sekt i ashpër, i ngurtë e i bezdisshëm e mbi të gjitha nuk i prekte shkoziotët në sedrën kombëtare, të cilën ata e kishin më të shtrenjtë se jetën. Përkundrazi ajo e stimulonte dashurinë për vendin, Shqipërinë, e rrjedhimisht dhe vendlindjen tonë Shkozën, nxiste patriotizmin e duke nxjerrë nga gjiri i saj shumë patriotë e atdhetarë.
Bektashizmi përputhej me shpirtin shkoziot dhe në aspektin e dashurisë për vendin, për Kudhës-Gërhotin, për të cilin duhet theksuar se dhe ai kishte përkrahur ritin mysliman të bektashizmit, duke ndërtuar në vendet e kishave teqetë e para, tybet e kajmekamet.
Këto elemente, këto përputhje, këto rekomandime, këto lehtësira e bënë që shkoziotët, ndonëse me vështirësi, të përvetësonin sektin bektashian. Emrat u kthyen në myslimanë, por aty-këtu mbiemrat u ruajtën të krishterë. Bile ngeli një zakon: Kur në një familje fëmijë të njëpasnjëshëm, të lindur nuk rronin, u vinin emra kristianë, me besim se ata do të jetonin gjatë. Në momentet e para të kthimit në bektashi, shkoziotët aplikonin rite të krishtera. Gratë në shtëpi byrekun e festës me mish në mes, e bënin dhe me mish derri dhe me mish berri (të hante dhe babai bektashi mish berri dhe fëmijët e gruaja që më tepër anonin nga ritet kristiane të hanin mish derri), sa thoshin “u bë si byreku i Kuçe, gjysmë berr e gjysmë derr”. Ndërtuan teqenë e fshatit mbi rrënojat e kishës. Emrin e kishte të thjeshtë: ”Teqeja e Shkozës”.Baballarët që shërbenin aty quheshin thjesht, Baba i Teqesë së Shkozës. U veshën dervishë që pasuan njëri-tjetrin: Baba Brahim Luzi, Baba Sherifi, Myhip Hakiu, Dervish Minua, Baba Arshi Bazaj, Dervish Hazbiu, etj.Në Teqenë e Shkozës shërbyen shumë baballarë vendas, por dhe nga fshatrat e zona të tjera, sikundër dhe baballarë shkoziotë shërbyen në Teqetë e fshatrave të tjera bektashie, si në fshatrat e Tepelenës, të Mallakastrës e deri në Teqenë e Zallit në Lazarat të Gjirokastrës.I tillë qe dhe Baba Arshi Bazaj.Ky autor në këtë botim duke shkruar për  birin e këtij fshati dervishin me shërbim fetar në Detroit në teqene e Baba Rexhebit,filozofit mistik dhe  shkronjësit të botimit”misticizma islame dhe bektashizma”.Ky autor rrëfen kështu jetën e dervishit bektashi Arshi Bazaj.

Baba Arshi Bazaj –shkruan ai, lindi më 20 Maj 1906 në fshatin Shkozë. Lindi në një nga familjet e mëdha të Shkozës. Ishte familje me tradita atdhetare. Fisi Bazaj (Jaupaj) ishte një nga fiset e hershme dhe më të vjetra të Shkozës, që me sa mbahet mend në breza, janë etnikisht shkoziotë të pastër. Kanë pasur lidhje gjaku me fisin Telharaj, fisin Aliaj, fisin Alikaj (Zykaj), fisin Ramaj dy herë, fisin Mukaj (Novruz Hazizin), fisin Qyraj, fisin Murataj, fisin Ismailaj, fisin Breshanaj,fisin Lazaj. Kanë qenë e janë gjak me fisin Begaj, të cilët dhe sot e kësaj dite janë pjesë e fisit BazajBaba Arshi Bazaj në moshën 13 vjeç u sëmur rëndë. Familjarët e tij e çuan në Vlorë dhe e vizituan tek mjekët italianë. Ata nuk i dhanë shpresa për shpëtim. Ai kishte mbi 18 ditë që nuk hante dhe nuk pinte. Zoti i kishte caktuar detyrat, por përpara se ta ngarkonte me mision, e kaloi në një provë shumë të fortë.Familjarët, pasi e vizituan, e sollën në fshat në Shkozë, duke menduar se nuk e kishte të gjatë. Po ditëgjati kurrë nuk bëhet ditëshkurtër. Aty, kur vinin njerëz për të vizituar Arshiun e vogël dhe të bërë kockë e lëkurë nga mungesa e ushqimit dhe pijes, mendonin se nga dita në ditë do të vdiste. Njëri nga miqtë e familjes së madhe të fisit Bazaj, u propozoi të kërkonin Baba Bektashin, një shenjtor i zonës së Kudhësit, ku gjenin shërim shumë besimtarë bektashi, në atë kohë me mision si Baba i Teqesë së Golimbasit. Baba Bektashi u paraqit menjëherë dhe kërkoi të takonte tek për tek Arshiun, djalë i njomë dhe i katandisur keq.Baba Bektashi, pas vizitës së djalit të sëmurë, Arshiut, u tha prindërve të tij:“Ky s’është më për ju, ky është për mua, është për Zotin”. Dhe e mori në Teqenë e Golimbasit, ku shërbente edhe vetë. Aty Arshiu u shërua dhe u bë dervish. Pasi shërbeu për një kohë të gjatë në Golimbas, u transferua në Teqenë e Shkozës. Më pas u transferua në Teqenë e Koshtanit në Tepelenë. Atij fillimisht iu shfaq në ëndërr Haxhi Bektash Veliu, për të cilin po shkruaj pak rreshta për ta bërë më të kuptueshëm. Vit pas viti, ai kishte fituar autoritet dhe emri i tij ishte bërë i dëgjuar në Teqenë e Zallit. Aty ai shërbeu me Baba Rexhepin, me të cilin, veç bindjeve fetare, e lidhnin dhe bindjet antikomuniste dhe shpirti vetë që i bëri një e të pandarë deri në moshën e pleqërisë.Baba Arshi Bazajen, periudha e komunizmit në vitin 1945, e gjeti në Teqenë e Zallit në Lazarat, duke qenë njeri i Zotit dhe afër me të, më shumë se njerëzit e tij të zakonshëm. Ai e ndjeu të keqen që po vinte për klerin shqiptar dhe sidomos për ata që nuk e mbështetën Luftën Nacionalçlirimtare e u inkuadruan në radhët e Ballit Kombëtar. Si e tillë, një e ardhme e hidhur do të vinte si për fisin Bazaj dhe për vetë Baba Arshi Bazajn. Ndaj Baba Arshi Bazaj, vendosi të arratisej nga Kukësi në vitin 1945.Në këtë botim gjejmë një dëshim reale për mërgimin e këtij dervishi.Cuman Bazaj shkruan autori nga fshati Shkozë,nip i Baba Arshi Bazaj ka thënë:

Baba Arshi Bazaj u arratis më 1945. Me vete kishte një torbë, ku mbante librin “Fletorja e Bektashinjve” të Naim Frashërit, që ia kishte dhënë si kujtim Mit’hat Frashëri gjatë Luftës mik me fisin Bazaj dhe nipërit e tyre Shehaj të Sevasterit. Kishte dhe ca bomba dore. Me këto bomba, së bashku me dy-tre shokë çanë brezin e kufirit, por “Fletoren e Bektashinjve” e dogji të mos binte në duar të komunistëve, të pafeve,- siç shprehej ai. Kalimi i kufirit u bë me vështirësi dhe kujdes të madh, pasi nga momenti në moment mund t’i rrezikohej jeta.I pabesueshëm u bë për regjimin komunist, por po aq i pabesueshëm u bë dhe për forcat e shërbimeve sekrete greke dhe italiane, ku ai shkoi. Ai në Greqi, ndonëse u dorëzua, u mbajt për shumë kohë në kampet e punës, derisa u largua për në Itali. Po edhe aty u mbajt në kampet e punës. Kështu që për 6 vjet si në Greqi dhe në Itali, bëri jetë të izoluar dhe të survejuar nga forcat e shërbimeve sekrete qeveritare vendase, pasi ai në zemrën dhe ëndrrën e tij, kishte kombin shqiptar dhe Shqipërinë, që po binte në dorë të komunistëve, të cilët filluan të vrisnin patriotët dhe gjithë njerëzit me shkollë dhe dalëngadalë po kositej truri i kombit. Përballoi situata të vështira provokative dhe manipuluese. Për të, jeta mori trajtën e një aventure të rrezikshme. Po Baba Arshi Bazaj kishte zgjedhur vetëm një rrugë: rrugën e Zotit dhe shërbimin ndaj kombit të tij për të mirën e njerëzve. Figura e tij mbeti e pastër.
Duke folur për qëndrimin në teqene Detroit në SHBA,ku ky dervish ka rrojtur dhe ka bërërë mirësi sëbashku me Baba Rexhebin,autori T.Bazaj shkruan:Shumë të fshehta pati në jetë Baba Arshiu. Pak njerëz dinë për familjen e harruar të tij. Shumë të fshehta, ai ia pati besuar vetëm Baba Rexhepit, të cilin e kishte idhull, gati perëndi. Një mjegullnajë gati shkatërruese, endet akoma mbi familjen, fisin, fëmijërinë dhe rininë e këtij kleriku stoik bektashian. Po ai për vete flet pak. Është i rezervuar në këtë drejtim. Me një mburrje karakteristike labe, donte të fliste vetëm për Shkozën dhe për të gjitha fshatrat e Sevasterit, Baba Bektash Golimbasin Vlorën dhe djemtë e saj. Tregonte se kishin miq e të afërm të familjes Skënder Muçon, Qazim Koculin që ishte nip i Bazajve, kishin miq si Mit’hat Frashërin, Enver bej Risilinë, Hysni Lepenicën, Hysen Lepenicën, me të cilin kishin luftuar krah për krah dhe nuk e hiqte nga goja, Osman Haxhi Muhametin, nacionalistin dhe njeriun me autoritet në Kudhës-Gërhot, Gjeneral Temo dhe Sulo Shehun, djemtë e kapedan Sali Shehut nga Sevasteri, edhe ky nip i Bazajve, e shumë personalitete të krahinës dhe të Vlorës, por edhe të rretheve të tjera. Nga Mit’hat Frashëri kishte pasur si kujtim një libër të Naim Frashërit “Fletore e Bektashinjve”, por kur e ndiqnin komunistët në malet e Kukësit, në vitin 1945, gjithë çantën e librave e dogji. Thotë: “E bëra për të mos rënë në dorë të të pafeve”.

Ka vuajtur plot 6 vjet në kampet e punës në Greqi e Itali. Është përballur me aventurierë e agjentuara gjithfarësh, por midis miqve që ka patur atje ka qenë Haxhi Veli Bektashi. Mban si hajmali në gjoks një thënie të Salih Njazi Dedeit, i cili një natë dimri të vitit 1940, ndërsa kishte bujtur në Tiranë në Selinë e Kryegjyshatës Botërore Bektashiane, i kishte thënë: “Dëgjo evlat! Mund të ndodhi në jetë të kalosh nga njëra fatkeqësi në tjetrën, nga njëri hidhërim në tjetrin, nga një sakrificë në tjetrën, Haxhi Veli Bektashin mos e ndaj nga besimi i shpirtit dhe do t’i kalosh të gjitha”.Me ndihmën e Baba Rexhepit, si dhe të autoriteteve shtetërore amerikane, i ardhur nga kampet e punës në Itali, u vendos në Teqenë bektashiane të Detroitit.Ka një dashuri të thellë dhe të dukshme për Baba Rexhepin. Gjithçka që ndodh sot në Teqe, e sheh me sytë e udhëheqësit të dikurshëm shpirtëror. Shkon disa herë në ditë tek tyrbja. Në muzg, me perëndimin e diellit ndez çirakët. Kur sheh diçka që nuk shkon, thotë me gjysmë zëri: “Ah, jo, jo, këtë s’e donte Baba Rexhepi”. Fragmente historish, legjendash, këngësh apo setenca bektashiane shpalosen në kafeoxhakun e hijshëm, aty ku rri zgjuar kurdoherë mirësia dhe dashuria. Baba Arshiu rri aty, i vëmendshëm, i gatshëm të japë përgjigje në telefon, i heshtur kur e pyesin për të kaluarën e vet dhe të familjes së tij.Të vetmin merak në këta 100 vjet jetë, e ka që nuk e pa dot dhe një herë familjen e tij, të përndjekur nga komunistët, rrënojat e shtëpisë së tij në Shkozë. Do të shikojë Vlorën, Sazanin, Karaburunin.

Me vendimin Nr.14 datë 26.12.2011 Këshilli i Komunës Sevaster, në unanimitet e shpalli Baba Arshi Bazaj ”Qytetar Nderi”.

Zef Pergega në shkrimin :Teqeja ne Detroit verbi i bektashizmit
shkruan:Baba Arshiu 106 vjeçar më thotë më të qeshur se kur njeriu i mbush njëqind vjet, harron t’i numërojë ato që vijnë pas. Me sy të përlotur ai kujton Baba Rexhepin, që e ngriti këtë qendër fetare të bektashizmit, si çerdhe të ngrohtë për shtegtarë. Kështu për bektashizmin shqiptar në Amerikë lindi Baba Rexhepi, mistika e këtij besimi ndër mërgimtarë. Në dimrin e viti 1952 emigroi në Amerikë Dervish Rexhepi, i cili qëndroi disa muaj në shtëpinë e motrës së tij Zenepe Çuçi në Neë-York. I ftuar nga disa shqiptarë shkoi për vizitë në Detroit dhe përsëri idea e ngritjes së Teqesë mori një fytyrë të re. Baba Rexhepi, i gjeti shumicën e shqiptarëve me banesa e punë dhe me idenë e qëndrimit dhe jo me atë të ikjes si më parë. Kjo përbëri edhe themelin që ideja e Teqesë të njohë lartësi të reja në Zotin.Mbledhja e përgjithshme u mbajt me 24 tetor 1953 në një dhomë në S. Andreës Hall, 431 E. Congress Street. U vendos të çelej fushata për mbledhjen e ndihmave dhe u zgjodh komisioni drejtues, në krye të të cilit u vunë: Gani Muho, kryetar, Nevruz Selfo, arketar, Selman Zagori, sekretar, Jashar Petrusha, Qani Prespa, Dule Kelqyera, Abaz Myrtezaj, Resul Shkëmbi antarë. Që në momentet e para u mblodhën 8 mijë dollarë. U gjet vendi në qytetin Taylor të shtetit të Michiganit ku ekzistonte një fermë. Ferma dhe banesa u blenë me shumën 25 mijë dollarë dhe pas riparimit shuma mbërriti në 30 mijë dollarë. Një kontribut të madh dha avokati i mirënjohur shqiptaro-amerikan S. Teodore Kotelly në përgatitjen e dokumenteve ligjore dhe noterimin e tyre. Në krye të Teqesë u vu dervish Rexhepi, i cili më vonë u dorëzua Baba, titull të cilin e miratoi Gjyshi Sali në Kajro me 4 janar 1963. Në letrën e tij mes të tjerave lexojmë: “Pikësëpari ju përgëzoi me gjithë zemër për iniciativën njerëzore dhe fetare që morët, duke ngritur një Teqe në Amerikë, të parën në atë vend të lirë dhe të bekuar. Kjo vepër ju nderon, siç ju kanë nderuar edhe kaq e kaq vepra të tjera të ndritura në fushën kombëtare, kulturave dhe fetare. Brenda në këtë letër ju dërgoi dekretin e shenjtë për dorëzimin e dervish Rexhepit si Baba, titullar i Teqesë bektashiane në qytetin Detroit të SHBA. Dervish Rexhepi i ka të gjitha cilësitë e duhura, për të zënë postin e Babajt në atë Teqe!”Teqeja Bektashiane i çeli dyert me 15 maj 1954

Teqeja Bektashiane e Detroitit ka një tokë pjellore prej 80 dynymësh dhe në të gjithë territorin 400 rrënjë mollë. Ky çiflig pjellor i ka siguruar Teqes të ardhura në shërbim të besimtareve të saj, por edhe strehë e ngrohtë për katoliket dhe për shqiptarët laik.
Ndërtimin e Teqesë 20 km larg qendrës së Detroitit Baba Rexhepit e ka shpjeguar në një intervistë dhënë gazetës amerikane “The Detroit Neës” me 30 prill 1958, në të cilën, ndër të tjera ka thënë: “Sipas besimit bektashian ekzistojnë dy jetë, jeta e trupit dhe jeta e ndërgjegjes. E para përben pjesën shtazore dhe e dyta pjesën humane. Lufta midis këtyre dy jetëve farkëton parimet morale të njeriut. Prandaj të gjitha Teqetë ndërtohen larg qyteteve, pa zhurmë, ku mund të lutemi e të mendojmë në qetësi dhe t’a ndjejmë vetën më afër Zotit!’Botën e bektashinjve e përshkruan kështu Faik Konica në revistën Albania në vitin 1897.“…Njeriu në Shqipëri e shquan prej së largu Teqenë. Ajo është e vendosur në vendin më të bukur, larg banesave të popullit, Është e rrethuar më shumë pemë, sidomos me mollë e kajsi, të cilat janë të preferuara nga bektashinjtë. Pemët janë të mbushura dhe të përkulura nga kokrrat. Ju ndodheni tani përballë Teqesë, që është një godinë një katesh, e lyer me gëlqere me kapakë të dritareve ngjyrë bari. Ju kaloni nëpër pragun e një porte të madhe, që në përgjithësi nuk mbyllët as ditën e as natën. Gjendeni në një oborr të madh, ku dervishët ngrohën në diell dhe dëgjojnë kallximet e ndonjërit prej tyre. Asnjë nuk vjen të pyes se çka doni. Ju po të dëshironi mund të hyni në kopsht, të mblidhni kajsi apo mollë, të pushoni nën hije dhe të largoheni siç keni ardhur. Ne se i afroheni ndonjë dervishi, ai do t’u pyes me përzemërsi dhe thjeshtësi dhe do t’u shoqërojë deri tek Babaj që është kryetari i tyre…!”

Ndërsa Xhevat Kalajxhi (ka qene sekretar i teqesë)shkruan: “E njëjta bujari e karakterizon edhe Teqenë e Detroitit, në të cilën çdo njeri është i mirëpritur, pikërisht ashtu siç e kërkon tradita bektashiane. Luigj Hila një shqiptar katolik nga Shkodra, gjeti strehim në këtë Teqe në kohën e pleqërisë. Ai kishte ardhur nga Shqipëria që në vitin 1910. E siguronte jetën me anë të një ferme të vogël që kishte në pronësi të tij, e cila ndodhej afër Teqes. Në kohën e pleqërisë nuk e ndihmoi shëndeti dhe kështu u detyrua t’a shesë fermën. Dhe kur i’u mbaruan të hollat shkoi e jetoi në Teqe derisa mbylli fletët e fundit të jetës së tij!”Luigj Hila kishte një respekt për bektashizmin. Ai e ndihmoi se tepërmi Teqenë, sidomos në mbjelljet e pranverës dhe të vjeshtës. Kur është intervistuar Baba Rexhepi nga “The Ditroit Neës” me 1955 ka ndodhur edhe Luigj Hila, i cili ka deklaruar se në Shqipëri, bektashinjtë ishin ndër të parët që e kanë luftuar pushtuesin otoman, për çlirimin e vendit dhe shpesh herë ato mbrojten patriotët e kombit shqiptar!”. Teqenë bektashiane e kanë vizituar kryepeshkopi Fan Noli dhe i ka dhënë një ndihmë financiare, Vehbi Ismaili, themelues i Qendrës myslimane në Detroit. Krist Thanasi. kryetari i Vatres, z. Elena Trajani, bashkëshortja e Harry Fultzit që pati ngritur institutin teknik në Tiranë. At Kosta i kishës ortodokse të Detroitit, Dom Prek Ndrevashaj, themelues i kishës katolike “Zonja Pajtore” etj. Gjithashtu e kanë vizituar kongresistë e senatorë amerikanë si dhe shkrimtarë të huaj, si Frix e Elsie.
Të gjithë vizitorët janë ndarë të gëzuar, sepse kanë parë se Teqeja është një çerdhe vëllazërimi e një Shqipëri e vogël në Detroit.

Mexhid YVEJSI, Gjakovë duke shkruar për figurën e BABA Rexhebit :”Teqeja Bektashiane – Shqiptare-Amerikane u përurue me 15 Maj 1954, e cila me kalim kohe erdhi duke zmadhue, duke u zbukurue dhe veprimtaria e saj duke u shtue…Aty punonin me përkushtim, përveç Baba Rexhebit, edhe dervishët, si dervish Arshiu, dervish Bajrami…, i pari nga Jugu, Vlora, i dyti nga Veriu, Kosova, (nga Gjakova)

Nga Fahri XHARRA/

Jo vetëm ne ishim të fjetur deri në shekullin 19-të . I tërë Ballkani flinte . Por ne, më shumë apo më së shumti. Dhe ne  , kurrësesi të zgjohemi , jemi ende në gjumin e dimrit. Ose jemi nën dozën e madhe të ”somniferëve ”( barërave për gjumë)  dhe as se si të të dalim nga gjumi i arushave edhe pse pranvera  , besa edhe vera për ne ka dalur. Kësaj here dua tç flas për sllavët e Ballkanit që kur filluan të zgjohen , dhe u zgjuan me një bindje të gabuar . Meqë rrethanat historike iu kishin mundësuar të ” instalohen”në tokat ilire , harruan se nga vijnë dhe menduan se janë ilir. Ata kishin frigë nga identiteti i tyre prej ardhacaku. dhe papritmas u ” bënë” Ilir.

Na ishte mjë rilindas slovak Jan Kollar dhe me ndikimin e tij ia pat filluar ndjenja e bashkimit të sllavëve- pansllavizmit.Kurse ” ilirizmi” u muarr nga historiografia”humanistike”, dhe donte të tregonta që Sllavët  janë popull”autokton ” (thonjëzat fxh)  në këtë vend ,( aty ku janë sot fxh). Dhe kështu në vend të jugosllavizmit

(„južnoslavenski.“) lindi termi Ilirizëm. Sipas këtij farë Kollarit :”Sllavët janë një popull me katër dialekte : rusisht, çekisht , polonisht dhe ilirisht.”

Por levizja ilire ishte shënim i rilindjes kombëtare kroate në gjysmën e shek 19-të, dhee lidhur dhe e thirrur sipa idesë ilire.Qëllimi themelor i lëvizjës ishte zgjimi i vetëdijes kombëtare kroate . ”Kroatët u zgjuan dhe e vazhduan dhe e mbrojtën me xhelozi ndjenjën kroate.  Por, shqiptarët se shpesh harrohemi?”(fxh)

Udhëheqës i lëvizjes ilire ishte Ludevit Gaj-i i cili që me 1835 e publikoi numrin e parë të gazetës  letrare Horvate ( Horvate ) : „Danica Horvatzka, Slavonzka y Dalmatinzka“

(Hylli i Dritës se  Horvatisë (Kroacisë) Slavonisë dhe Dalmacisë ” , në të cilin ishin botura shkrime atdhetarie , dhe ngritje kombëtare , kurse një vit pas e riemëroi gazetën në : Novine Ilirske  . ( Gazeta Ilire). Me përhapjen e idesë për ilirizëm u themeluan edhe ”leximorët ilire ” dhe si e tillë e para Leximore Ilire u hap në Zgreb. Serbët edhe pse ishin nën protektoratin turk ata që më 1826 e kishin themeluar Amzën Serbe ( Matica Srpska) . Në këtë kohë ne ende mendonim turqisht. Sipas shembullit serb u hapen  Amëza Çeke 1831, Amëza Slovake 1863 , Amëza Sllovene 1864 , me qëllim të ringjalljës së vetëdijes kombëtare. dhe ndërgjegjës kulturore. Ne shqiptarët ende në ditën e sotit nuk e kemi  ” ”Amëzen Shqiptare” !

Kroacia edhe pse e vonuar , por prap me 1842 e hapi Amëzen Ilire e cila deri më 1850 veproi në kuadër të Leximores Ilire në Zagreb. . Levizja Ilire u shua , kur oborri mbretëror i Vjenës , nga friga e ngritjes së sllavëve te Jugut  , e ndaloi përdorimin e emrit ilir. Mirepo , levizjet vazhduan , por me emërtime  komëtare si ajo kroate , e sllovene. Ngritja kombëtare nuk heshti , nuk u zbeh por për kundrazi u forcua.

”Edhe pse  emri ILIR u ndalua në fillimin e vitit 1843, të menduarit ilir vazhdoi edhe më vonë  duke mos e ndryshuar programin e tyre kulturor dhe letrar. Emërtimi     rrjedhi nga përceptimi i gabuar se popujt sllav të jugut ishin pas ardhësit e ilirëve  , banorëve te parë Ballkanit.     Qëllimi kryesor i lëvizjes ilire ishte futja e gjuhës  dhe shkrimit të përbashkët  për të gjithë sllavët e jugut ( Ilirët)         ,dhe forcimin e gjuhës së përbashkët letrare ,(Stančić, Nikša. Gajeva “Još Horvatska ni propala” iz 1832-33. : ideologija Ljudevita Gaja u pripremnom razdoblju hrvatskog narodnog preporoda, Zagreb 1989.) . E ne sot e kundërshtojmë gjuhën tonë letrare.  Me të vërtetë jami asa të vetzbërthimit!

Levizje Ilire edhe tek Sllovenët i kishte të flaktit e vet, dhe më i  rëndësishmi ishte Stanko Vraz. Por , por sllovenët e hudhen poshtë tezën e gjuhës së përbashkët që në vitet 1830 dhe ato 1840. . Serbët janë lojtarët më të mirë në kësi  rasti rasti . Tek ata në atë kohë nuk pati sukses lëvizja ilire . Pas  ndalimit të ilirizmit tek sllavët nga  AustroHumgaria  , serbët  e filluan botimin e gazetes ” Branisllav” (1844) duke mos treguar  aspak interesim për idetë ilire. Një Zot e di se ku e kishin mendjen?

Por me fitimin e pavarësisë së ndihmuar nga vet turqit ,Serbia duke e ditur qart se kush janë trashëgimtarët e ilirëve ata e filluan spastrimin  e tokave të pushtuara  . Bëhej bartja e Shqiptarëve në Turqi. Bëhej shpërngulja .vrasja dhe likuidimi i një populli të tërë me prejardhje ilire ( Populli shqiptar , për ata që nuk  e dinë ende)

. Serbët sot na befasojnë me trillime historike dhe  tek ata është ngjallur një ndjenjë fantome  që ata janë pas ardhës të një historijeje shumë të lashtë. Tmerr dhe në të njëjten kohë qesharake. Por Europa po iu lejon: ata janë së pari pellazgë , ilir , romak , kelt , etrusk , grekët e vjetër  dhe të rinj ,dhe me ata ka filluar çdo gjë në këtë botë.

Tani ka filluar një lëvizje e re Ilire, jo nga shqiptarët por nga serbët dhe boshnjakët e Sanxhakut : duke e  harruar një gjë parësore që për të qenë ilir ,së pari duhesh të jeshë Shqiptar.

Ne Foto: Automjeti i kishes shqiptare ne gjuhen/

Shkruan: Arben LLALLA/

Në shkrimet e mia të fundit kam denoncuar me fakte për aktivitetin antishqiptar të Kryepeshkopit të Shqipërisë Anastas Gerasimos Janullatos i cili po greqizon kishën Autoqefale Ortodokse Shqiptare. Unë po sjell sot foton e automjetit të kishës ortodokse shqiptare e cila mban gjuhën greke si gjuhë të parë zyrtare, por edhe në gjuhën shqipe fjala shqipe ORTODOKSE është greqizuar në ORTHODHOKSE. Siç shihet kisha jonë e themeluar nga Fan Noli tashmë është gjunjëzuar në Shqipëri, kjo fal tolerancës së politikanëve shqiptar sahanlëpirës. Në gazetën BOTA SOT është botuar një shkrim ku denoncohet mbajtja e meshës në Tiranë në gjuhën greke dhe jo në gjuhën shqipe ku ndër të tjera thuhet: “Por sot ne zemer te Tiranes ne diten e Krishlindjeve kryepeshkopi grek Jonullatos mbajti meshen ne gjuhen greke, ku te pranishem ishin edhe zyrtare te larte mes tyre dhe kryeministri Rama. Te gjitha mediat e anashkaluan perdorimin e nje gjuhe tjeter gjate meshes, gjithashtu sot ortodokset shqiptare treguan dhe nje here se parapelqejne nenshtrimin dhe heshtjen kur Jonullatos mban meshen ne gjuhen Greke ne zemer te Tiranes!”

*Pak kohë mbasi u bë shteti shqiptar, më 1912, kur po i zihej fryma që në lindje, sidomos nga elementët turkoshakë, qytetarët e saj të zhgënjyer e shpikën formulën -“U bë Shqipëria që të plasin shqiptarët”. /

* Paç fat atdheu ynë!/

Shkruan:Skender Blakaj/

 Me formulimin “dosje publike” de­­sha të bëj dallimin me dosjet sekrete. Të parat janë ato që dihen, kujtohen e mund të shihen, kurse të dytat janë të fshehta, prandaj edhe spekulohet aq shumë me to. Dosjet, aq shpesh janë bërë temë diskutimesh të rënda, sidomos në vendet paskomuniste. Ndoshta pse quhen dosje sekrete, ato janë aq intriguese për kategoritë më të ndryshme të qytetarëve.Një pjesë e vendeve në tranzicion, si Çekia dhe Sllovakia, Sllovenia e ndonjë tjetër, janë marrë me to, kryesisht që t’i mbrojnë institucionet shtetërore nga depërtimet e protagonistëve të dosjeve. Më heret, po edhe këto ditë me to po merret intenzivisht edhe Bundestagu gjerman. Në krye të komisionit për dosjet kanë vënë një deputete nga ish-territori gjermano-lindor. Arsyet për këtë janë fort të nënkuptueshme. Në faza të ndryshme, edhe Tirana u mor me këtë çështje. Madje, edhe Bashkimi Evropian, nga frika e ngjalljes së nostalgjisë dhe të simpatisë për komunizmin, miratoi Rezolutë me te cilën dënoi krimet e komunizmit. Nga ajo Rezolutë duhet të nënkuptojmë se ky është një standard i domosdoshëm që, veçmas vendet e dala nga diktatura,  ta dënojnë atë sistem të krimit.

Pjesë e këtij dënimi do të ishte edhe hapja e dosjeve sekrete. Tema e dosjeve sekrete nuk është temë e Kosovës, as e këtij shkrimi. Sigurisht edhe kësaj i vjen radha. Në qoftë se në Beograd mund të retushohen dosjet e argatëve të Serbisë dhe ata të patriotizohen shqiptarisht me ndonjë veprim të tejdukshëm, ka argumente se sigurisht që dosjet e njëjta si në Beograd, ruhen edhe në kryeqytetet e ish-republikave jugosllave.

Administrata ndërkombëtare në Kosovë ia pat dalë që në vende të rëndësishme në Kosovë t’i instalojë ish kuadrot shqiptare të Beogradit. Ata dihen, mbi bazën e veprimeve publike, pa fantazuar se çfarë mund të ketë në dosjet sekrete për ta. Krejt kjo me qëllimin që të jenë njëfarë elementi qetësues për serbët, duke qenë njerëz të tyre. Katranosja e akëcilit, duke parashikuar përmbajtje të dosjeve sekrete, nuk është produktive. Por, nuk është keq të jenë në qarkullim gjithë ato që mund të përfshiheshin brenda kapakëve që mund t’u themi “dosje publike”, në situatën kur kjo kategori bëhen pengesë e çlirimit personal e kolektiv të qytetarëve të secilit vend si Kosova. Personave, që janë ekspozuar me angazhim të sforcuar projugosllav, e antishqiptar, që kanë ndjekur, burgosur, dënuar e likuiduar, që kanë vepruar aq fuqishëm për Serbinë Republikë, që tash ia kanë zënë frymën vendit tonë me praninë e tyre në skenën politike e në media, që të mos e ndotin përcaktimin e shenjtë për Kosovën Republikë, duhet t’u shqyhet karrigia e goja.

Me turrin, trimërimin dhe insistimin që të na hipin rishtas në krye, duke hijeshuar biografitë personalisht a përmes argatëve që i kanë në politikë e në media, me të cilët i lidh litari i biografive të ngjashme, në rrethanat pa tutorë e pa sapunët e tillë, do të kundërmojnë dhe fundi e vendi i merituar për ta duhet të ishin kontejnerët politikë. Kjo nuk do të nënkuptonte as prishje, as humbje të qetësisë a të jetës së tyre, por mbrojtje të qetësisë e të jetës për qytetarët e zakonshëm, gjithsesi.

Ky është një prej parakushteve për rehati, të cilin shteti doemos duhet t’ua garantojë qytetarëve të vet. Parakusht që garanton se nuk do të na neveritet liria, pavarësia, atdheu, shteti.

Pak kohë mbasi u bë shteti shqiptar, më 1912, kur po i zihej fryma që në lindje, sidomos nga elementët turkoshakë, qytetarët e saj të zhgënjyer e shpikën formulën -“U bë Shqipëria që të plasin shqiptarët”.

Mbas njëqind vjet vetmie, urojmë që kjo copë e atdheut tonë të shprishur, Kosova jonë, këtë Vit të Ri, dhe gëzimin e mëvetësimit ta rrisë me perspektiva të zhvillimit dhe të integrimeve frytdhënëse në shkallë të kombit e të kontinentit ku jemi.

Paç fat atdheu ynë!

Me rastin e 70 Vjetorit/

Shkruan: Prof. Sami Repishti/

Ridgefield,CT.- 2 Janar 2014.- Me daten 31 dhetor 1943 deri me daten 2 janar 1944,  ne katundin Bujan (Bunjaj) te Tropojes, Republika e Shqiperise, nji grup patriotesh shqiptare me banim te perhershem ne Kosove dhe ne Republiken e Shqiperise, dhe nji grup perfaqsuesh te forcave politike e ushtarake pro-komuniste, Levizja Nacional Clirimtare e Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit, ne perpjekje me legjitimue rezistencen e tyne kunder pushtuesit fashist italian ma pare, dhe nazist gjerman ma vone,  u mblodhen per marrjen e vendimeve ne lidhje me drejtimin politik te ardhshem per Krahinen e Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit. Ne perfundim te bisedimeve trediteshe u vendos te paraqitet per aprovim nji Rezolute, ku te pershkrueheshin vijat kryesore politike te rezistences kunder pushtuesit, bashkepunimin me dy shtetet fqinj, Shqiperia dhe ish Jugosllavia, dhe te shprehej vullneti i lire i perfaqsuesve per te ardhmen e Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit, ne ate kohe te pushtueme nga okupatori gjerman., por e administrueme nga elemente nacionaliste, qe per arsye objektive, pranuen bashkepunimin me okupatorin. Rezoluta e Bujanit –ashtu si njihet tashti ne histori- u aprovue unanimisht nga 49 delegatet e akredituem e te pranishem, me kombesi shqiptare, serbe dhe malazeze.

Me kete akt guximtar, politikisht korrekt, te justifikuem, dhe te pranuem unanimisht, Kosova hyni ne histori si nji njisi politike autonome, ne pritje te fazes perfundimtare te Luftes se II Botenore, dhe fillimit te nji jete te  re ne arenen nderkombetare me identitet te percaktuem dhe orientim antifashist, pjese e Koalicionit te Madh Anti-fashist Anglo-Sovieto-Amerikan gjate L2B.

“Rezoluta e Bujanit” ashte nji dokument qe paraqet korrektesisht vijen politike te Partise Komuniste te Jugosllavise (PKJ) ashtu siç propagandohej ajo nga Levizjet Nacional-Clirimtare, ombrela te propagandes komuniste. Paragrafi i fundit kontestues duket si nji shtese e fundit per plotesimin e deshirave te disa anetareve dhe per nevojen absolute me qetesue shpirtenat e shqetesuem te popullsise se frikesueme shqiptare te Kosoves per te ardhmen e tyne. Megjithate, ky paragraph, mbetet kryesisht pjesa qe ruen vleren historike, dhe qe ma vone u kontestue fortesisht nga ana jugosllave:

Kosova dhe Rrafshi i Dukagjinit jane te banueme ne shumice nga shqiptaret, te cilet si gjithmone edhe sot duen bashkimin me Shqipenine.

Rruga e vetme qe populli shqiptar i Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit te bashkohet me Shqipenine asht lufta e perbashket me popujt e tjere te Jugosllavise, sepse kjo asht rruga e vetme me fitue lirine, ne te cilen te gjithe popujt, pra edhe populli shqiptar do te kene mundsi me vendose mbi fatin e tyne me te drejten e vetevendosjes deri ne shkeputje…

Kjo e drejte garantohet nga Ushtria Nacional-Clirimtare e Jugosllavise, Ushtria Nacional-Clirimtare e Shqipenise dhe nga aleatet tone te medhaj te Koalicionit Antifashist Anglia, Bashkimi Sovietik dhe Amerika, nga Karta e Atlantikut dhe nga Konferenca e Teheranit.

***

Para “Rezolutes se Bujanit”, qendrime politike dhe akte inkurajuese  kane pergatite terrenin per kete “kerkese” te guximshme,- “bashkimin e Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit me Shqiperine”-, siç ishte ajo e  Bujanit:

Ne dhetor 1942, dy udheheqes komuniste, Boro Vukmanovic dhe Ramiz Sadiku, sugjerojne formimin e nji Keshilli Krahinor per Kosoven e Metohine, te frymezuem nga vendimet e marruna ne Sesionin e Pare te AVNOJ (Keshilli Antifashist Nacional Clirimtar i Jugosllavise) Jajçe, nandor 1942.

Me  21 shtator 1943, Millosh Milic, delegat komunist i Partise Komuniste te Jugosllavise ne Kosove-Metohi sugjeron qe emni “Metohia” te kthehet ne “Rrafshi i Dukagjinit..…sepse ky ashte emni qe popullsia vendese perdoron; kjo popullsi shikon te ‘Metohia‘ nji emen serb”.

Shtator 1943. Emni Keshilli Nacional-Clirimtar per Kosoven e Metohine çfaqet publikisht ne Kosove

6 tetor 1943. Pavle Jovicevic-Rade, sekretar i Komitetit Krahinor te Partise Komuniste Jugosllave  (PKJ)per Kosove e Metohi konfirmon ekzistencen e Keshillit.

Tetor 1943.  Si reagim kunder suksesit te madh te Lidhjes se Dyte te Prizrenit qe ngjalli shume shpresa ne Kosove (shtator 1943) Fadil Hoxha, komandant i Shtabit Kryesor te njisiteve Nacional-Clirimtare dhe aradheve partizane te Kosoves, njoftoi pergatitjet per nji Konference qe “…do te ishte edhe me ma shume randesi se Lidhja e Prizrenit e vitit 1878”.

3-5 nandor 1943. Ne malet e Sharrit, Konferenca Konsultatve e PKJ per Kosove-Metohi vendose”…me thirre pa vonese mbledhjen e Keshillit Krahinor Nacional Clirimtar per Kosove-Metohi e Rrafshin e Dukagjinit…Partia ka ndryshue emnin nga “Metohia” ne “Rrafshi i Dukagjinit”, ashtu si e quen popullsia vendese.

15 nandor 1943.  Vendoset qe mbledhja te mbahet ne Drenice (territor i Kosoves) por rrethanat e jashtezakonshme nuk e lejojne. Mbas konsultimeve me elemente te Nacional Clirimtares nga Shqiperia, u vendos qe Mbledhja te mbahet ne Malesine e Gjakoves (jashte territorit te Kosoves, por mbrenda territorit te Shqiperise), ne katundin Bujan (Bunjaj). Patrioti Sali Mani ofroi shtepine e vet, mbasi mori garanci nga popullsia vendese se do te mbrojshin delegatet ne rast sulmi nga pushtuesit.

30 nandor 1943- Radio “Jugosllavia e Lire” njoftoi vendimet e marruna nga Sesioni II i AVNOJ-it ne Jajçe, ku Krahina e Kosoves nuk u thirr me marre pjese, megjithese ekzistojshin organet legjislative dhe ekzekutive te rezistences kosovare.

Gjysem-dhjetor 1943 –Te gjitha pergatitjet per konferencen vijojne me sukses. Kujdes i kushtohet punes per zgjedhjen e delegateve perfaqesues te kombeve  dhe kombesive qe banojne ne Kosove-Metohi.

31 dhjetor. 1943- Ma ne fund, mbahet Seanca I e Keshillit Nacional-Clirimtar per Kosoven e Metohine. Konferenca pershendetet nga perfaqsues te ndryshem te Ushtrise Nacional Clirimtare Jugosllave dhe asaj Shqiptare, si dhe nga FL. Andy Hands, i ML anglez ne Kosove, i vendosun prane Shtabit te njisive ishtarake te Levizjes Nacional-Clirimtare per Kosove e Metohi.

Mbas diskutimesh tre ditore,, Konferenca adoptoi unanimisht (49 delegate, 43 shqiptare dhe 6 serbe e malazez) Rezoluten e njohun e Bujanit (2 janar 1944), ku kerkohet “…bashkimi i Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit me Shqipenine”, nji hap  i madh cilesor ne afirmimin e Krahines se Kosove-Metohise si njisi politike me territor te percaktuem, dhe identitet te caktuem kombetar shqiptar.

Ky qendrim i Keshillit Nacional-Clirimtar te Kosove-Rrafshi i Dukagjinit hodhi bazat per krijimin e shtetit te ardhem te Kosoves, si popull shtetformues e jo si pakice kombetare.

Mbas nenshkrimit te Rezolutes, delegati Xhavit Nimani bani pyetjen:

” Pse nji pjese e popullsis shqiptare te Kosoves e Rrafshit te Dukagjinit nuk merr pjese ne luften e madhe te popujve liridashes kunder fashizmit?” Dhe u pergjegj: “Populli ashte i frikesuem nga perspektiva se ç’fare sjelle  e ardhmja… Atyne u thuhet:”Blloku anti–fashist udhehiqet nga Rusia. A nuk ashte Rusia qe ne te kaluemen ka ndihmue serbet?”

Dyshime te justifikueme! Zhvillimet e mavoneshme treguen sa te shgenjyem mbeten shqiptaret nga sjelljet e pakices serbe ne Kosove dhe shtetit serb ma vone.

12 janar 1944, Raporti i pare “zyrtar” i  dergohet Svetozar Vukmanovic Tempo-s, anetar i Byrose Politike te PKJ dhe i ngarkuem per punet ne zonen e jugut te Jugosllavise. Komiteti Krahinor per Kosove e Rrafshi i Dukagjinit , me anen e Pavle Jovicevic-Rade.  Sekretar, shkruen:

” Para marrjes se dy letrave tueja, ne kemi kuptue se kemi ba nji gabim, d.m.th. kemi ra ne pozita te Ballit Kombetar, sepse”…kemi pranue qendrimin e masave ne vend”(sic!) Ai shtonte:” …e kuptojme se kemi ba disa leshime, dhe se jemi fajtore per disa mungesa tona  dhe gabime; megjithate, tue pase parasyshe situaten (ne Kosove) ne te cilen gjindemi , ne nuk kemi qene ne gjendje me u paraqite ndryshe nga kjo”. Kjo ”situate” u krijue sidomos mbas kerkeses se Lidhjes II te Prizrenit per bashkim te menjihereshem me Shqiperine,(tetor 1943.)

Me 31 janar  1944, Materialet e Konferences se Bujanit i dergohen PKJ. Ne letren percjellese thuhet se “…Konferenca ka qene nji hap perpara ne punen tone te ardhme”. Aty, thuhet gjithashtu”…Ashte e vertete se shqiptaret quejne dhe identifikojne me emnin e vetem “Kosova”  te dy Krahinat e Kosoves dhe Rrafshit te Dukagjinit .

16 mars 1944.  Raportohet se Rezoluta e Bujanit ka ba nji pershtypje te forte ne popullsine vendese, dhe kjo ashte arsyja qe kundershtaret po riorganizohen ne Kosove.

28 mars 1944. K.Q. i Partise Komuniste Jugosllave kthen pergjigjen per Komitetin Krahinor te Kosove-Metohise, me nji mosaprovim te plote te qendrimit politik te percaktuem ne Bujan:

“…Ju nuk duhet te kishit themelue Komitetin Krahinor (“Pokrajinski”) sepse Krahina e juej nuk ashte nji province specifike dhe kompakte. Ju ashte dashte te formoni komitete lokale per çdo distrikt… Ju nuk ashte dashte te ndryshoni emnin “Metohia” me “Rrafshi i Dukagjinit”…dhe duhet te mbani titullin “Oblasni Komitet”(Komiteti  Rrethit)…Kini kujdes te mos krijoni keqkuptime ne mes jush dhe shtetit shqiptar persa i perket kufijve etj. Sepse, sot nuk ka randesi; problem kryesor ashte lufta kunder gjermaneve dhe te gjithe atyne qe  perkrahin; problem kryesor ashte mobilizimi i masave tona per lufte, afrimi i te gjithe kombesive per lufte te perbashket; çdo gja jeter ashte e dores se dyte… Mos harroni se levizja çlirimtare ne Jugosllavi sot ashte shume ma e forte se levizjet tjera te vendeve fqinje (siç ashte rasti per Shqiperine) dhe se çlirimi i tyne do te jete ma i lehte ne se mbeshteten tek popujt e Jugosllavise, me nji aleance vellazenore me ata, te cilet nga ana e tyne nuk do te shtypin asnji popull dhe nuk do te pushtojne asnji toke te huej” (firmue:Milovan Gjilas)

18 qershore 1944- Komiteti Krahinor i PKJ per Kosoven dhe Rrafshin e Dukagjinit adopton instruksionet e KQ te PKJ. Qe nga ajo dite, fryma dhe deklaratat e Rezolucionit te Bujanit u tradhetuen perjetesisht nga jugosllavet, me qe forca e argumentit u zevendesue me argumentin e forces ushtarake.

Rreth fundit te vitit 1944, njisite ushtarake Nacional Clirimtare u rriten me mobilizim te detyrueshem dhe arriten shumen 50.000 ushtare. Premtimet e Bujanit u harruen, Tradhetia jugosllave shkaktoi konfliktin ne Kosove me revolta te armatosuna. Udheheqsit shqiptare kosovare u shkarkuen nga detyrat e tyne, dhe ekzekutimet masive shkaktuen vdekjen e ma shume se 36.000  shqiptareve te pafajshem, qofte me masakra, si ajo e Tivarit, qofte me perleshje te hapuna si ajo me Shaban Polluzhen, ose me ekzekutimet me gjyq e pa gjyq…!

8 shkurt 1945- Vendoset administrata ushtarake per te gjithe Krahinen. Fshate te tana digjen nga serbet.

24 shkurt 1945. Sesioni II i AVNOJ-it Delegacioni malazias kerkon aneksimin e Kosoves, ose ta pakten ndamjen e Kosoves ne mes Serbis dhe Malit te Zi.

Fund i shkurtit 1945. Dy delegate nga Kosova, Miladin Popovic dhe Fadil Hoxha, paraqesin para Marshallit Tito tezen ne emen te Kosoves, tue kerkue njohjen e Kosoves si nji njisi politike autonome ne kuader te Jugosllavise federative.. Aleksander Rankovic dhe Milovan Gjilas, paraqiten tezen serbo-malazeze. dhe kerkojne ndamjen e Kosoves ne mes te Serbise, Malit te Zi dhe Maqedonise. U arrit ne kompromisin e padeshirueshem: Kosova Krahine autonome e klasit te dyte, si pjese perbase e Republikes se Serbise, ashte edhe pjese e Federates Jugosllave. Pjese tjera te viseve shqiptare i kaluen Serbise (Lugina e Presheves) Malit te Zi (Ulqini, Tivari, Kraja e Tuzi me rrethe) dhe Maqedonise (Shkupi, Kumanova, Tetova, Gostivari, Struga, Prespa e rrethet e Ohrit).

5 prill 1945. Ne mbyllje te Sesionit te Kongresit I te PK te Serbise, nji grup te ftuarish nga Kosova-Metohia shprehen publikisht “deshiren e popullsise” se Kosoves dhe Metohise me u bashkue me Republiken e Serbise, si pjese perbase e saj.

Maj 1945- Formohet Keshlli Ekzekutiv per Kosove-Metohi, me kryetar nji malazias.

8-10 korrik 1945.  Hapet Sesioni I (i rregullt) i Komitetit Nacional-Clirimtar  per Kosove-Metohi, i mbajtun ne Prizren, Ai vendosi, nen gryken e pushkes, me revokue Rezoluten e Bujanit, dhe   bashkimin e Krahines Kosove-Metohi me Jugosllavine Federative, si pjese perbase e Republikes se Serbise. Rezoluta e Bujanit u denue si “gabim politik” dhe u anulue!

23 korrik 1945- “Rezoluta e Prizrenit” qe kerkon mbetjen e Kosove-Metohise ne gjiun e Federates Jugosllave aprovohet nga Presidiumi i AVNOJ-it .

3 shtator 1945-  Asambleja e Republikes Demokratike e Serbise “pranoi” qe Kosove-Metohija te jene pjese perbase te Republikes Demokratike te Serbise.

**  *

Ketu mbyllet cikli i komedise politike jugosllave, kryesisht serbe -me rrjedhime tragjike per shqiptaret sepse mohoi te drejten e tyne per nji trajtim te barabarte me ate kombeve tjera te Federates Jugosllave.

Megjithate, andrra e formimit te nji njisie politike me identitet te percaktuem nga nji popull shtet-formues me te gjitha prerogativat e nevojshme –pushtetet kegjislative, ekzekutive dhe gjyqesore – ne nji territor te percaktuem ligjerisht, qeveri qendrore me autoritet mbi te gjithe territorin, dhe marredhanje paqesore me njisite tjera federale, – nuk vdiq, as u pakesue.

Per 55 vjet me rradhe (1945-1999) popullsia shqiptare ne ish-Jugosllavine siç do te shohim ma vone, punoi rande, dhe sakrifikoi shume ne altarin e idealit te barazise ne mes te kombeve, dhe ma ne fund edhe te pavaresise saj te plote.

Rruga e ndjekun ka qene e gjate, e mundimshme,  heroike dhe e drejte.

(v I j o n)

==================================================================

Shkruan: Valentin Lumaj/

Gjithcka ishte gati. Ne rradhe te pare shpirterisht. Cdo i krishtere, besimtar i famullise se Zojes Pajtore, e priti me entuziazem dhe me gezim Lindjen e Krishtit Mbret. Lumturine e tyre e shikoje ne fytyrat e qeshura, ne shtrengimet e duarve, perqafimet, urimet “per shume vjet Kshnellat”, “Kjo nate e madhe ju ndihmofte”, “Krishti ju ruajt” si dhe ne pjesemarrjen e tyre ne meshat per Krishtlindje. Erdhen te presin me besim dhe shprese lindjen e Jezusit. Dhe Jezusi erdhi. Erdhi jo si nje mbret i fuqishem, me force, me zhurme, por erdhi krejt i pervuejt, femije i pambrojtur, i pafaj, i pamekat, i bute dhe zemermire. Nuk erdhi me dhune dhe urrejtje, por erdhi me paqe dhe dashuri. Dhe ne e morem Krishtin femije, e strehuam ne zemrat tona dhe e beme mbret te jetes tone. Ambentet e Kishes se Zojes, ishin stolisur si asnjehere. Lulet e shumta kishin zene pothuasjse gjysmen e ambientit rreth Altarit. Pema madheshtore e Krishtlindjes e zbukuruar me ngjyra dhe drita ndriconte mrekullueshem. Nje shtatore e vogel e Krishtit femije e vendosur mes lulesh hijeshonte Altarin. Pastaj shpella e Betlehemit, e ndertuar me nje imaginate dhe mjeshteri te perkryer nga besimtaret. Perpara meshes, aktoret amatore te Kishes tone, luajten ne skene, naten e Madhe, Shna Zefi me te fejuaren e tij shtatezene, Virgjeren Mari, shkojne ne Shpellen e Betlehemit, që të përmbushej fjala e Zotit, e thënë me anë të profetit: “Ja, virgjëresha do të mbetet shtatzënë dhe do të lindë një djalë, të cilit do t`i venë emrin Emanuel, që do të thotë: “Zoti me ne”. Me pas shohim Barinjte, qe sipas fjales se Engjellit “Sot ne qytetin e Davidit ka Lindur Shpetimtari juaj Mesia”, nisen per ne Betlehem dhe gjejne Josefin, Marine dhe foshnjen Jesus te vene ne grazhd, dhe luten dhe gezojne te gjithe se bashku. Nje improvizim i mrekullueshem qe la mbresa nder besimtaret qe e ndoqen. Nje pune vullnetare qe besimtaret nen kujdesin e vecante te Moter Vitores dhe Klaudia, e kryejne sa here Kisha ka kremtime te tilla. Muzika solemne fillon hapjen e meshes. Eshte Ermelinda Paparisto si dhe grupi i korit te kishes qe kendojne kenget ungjillore me madheshti. Meshen e nderon dhe e drejton Don Fred Kalaj. “Ta njohim dhe ta pranojme Jezusin ashtu sic ai erdhi nder ne, me paqe, pervuejtni dhe dashuri, dhe ne te njejten menyre te shkojme, ta njohim dhe ta pranojme njeri-tjetrin” I ftuari i nderit, meshtari i ri shqiptar i dale nga Famullia e Kishes se Zojes Pajtore, Don Mark Gjonaj. Ai tha se e vecanta e Krishtlindjes eshte se pervec se Jezusin duhet, ta duam, medojme dhe pranojme me mendjen tone, ne duhet ta ndjejme Ate. Prandaj gjithcka ne kemi ne mendje per Jezusin duhet ta vendosim ne zemren tone, dhe ne kete menyre do ta ndjeme Ate dhe Ai vjen ne zemrat tona. Famullitari i Kishes se Zojes, Don Ndue Gjergji, i madhengjyer per pjesemarrjen e madhe gjate te gjitha meshave te Krishtlindjes, tha “shikoni sa shume Krishti na ka bashkuar, dhe keshtu si ne kishen tone katoliket e mbare botes u mblodhen rreth Jezusit femije. Gjith ky popull i bukur, ky popull i mire, a e shikoni sa shume i mungojme Shqiperise ame” Me pas besimtaret pasi moren bekimet e Zotit dhe Krishtin ne Zemer u larguan te lumturuar.

Shkruan: Raimonda MOISIU/

Nën kujdesin e Kryesisë së Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe në bashkëpunim me prof. Haxhi Berisha dhe ndihmesën e poetit e aktivistit Dedë Elezaj, në mjediset e  Monro College, Bronx, Neë York, dt. 22 Dhjetor 2013 u bë e mundur mbajtja e Simpoziumit Shkencor me temë:”Letërsia Shqipe dhe Roli i saj në Diasporë”. Morën pjesë  një numur i konsiderueshëm shkrimtarë, poetë, autorë që janë anëtarë të Shoqatës,  por edhe jashtë saj, publicistë, historianë, studiuesë, piktorë, aktorë gazetarë, intelektualë, dashamirës e adhuruesë  të artit e letërsisë e kulturës shqiptaro-amerikane. Përvec pjesëmarrësve ishin ftuar mendimtarë e intelektualë të shquar të cështjes kombëtare figura të spikatura publike në fusha të ndryshme të jetës sociale e kulturore të Diasporës, si nga Federata Pan Shqiptare Vatra, Akademia e Shkencave shqiptaro-Amerikane dhe jeta social- ekonomike-politike e kulturore në diasporë! Na ndodh shpesh që evenimente apo aktivitete të tilla për artin e letërsinë  të na lënë mbresa të veçanta dhe përjetime të këndshme, që shërbejnë si një kumt për të shpalosur idetë,  përshkrimin  e një realiteti plot jetë. Realitetin mbresëlënës që mbart në vetvete magjinë e ndryshimit e të shpresës, surprizën e këndshme në kërkimet origjinale për t’i mëkuar ëndrrat me art, që gjithsecili nga ne dëshiron të arrijë në rrugën e krijimtarisë e të prurjeve të reja në letërsinë shqiptare. Sigurisht bëhet fjalë për realitet brenda librave dhe detyrimin që gjithsecili nga ne ka ndaj audencës së lexuesve. Dhe jo vetë kaq! Në vështrimin e përgjithshëm evidenton zërin e shpirtit qytetar,  intektual e krijues,vetëdijen e cilësive shpirtërore të shkrimtarëve, poetëve, gazetarëve  e publicistë, me vizionin, pozitën dhe historinë e identitetit e kulturës shqiptaro-amerikane. Gjejnë vend e hapësirë personazhet, jeta jonë në  artin e të përditshmes e të bukurës njerëzore,  në një status të barabartë me botën e qytetëruar amerikane.Evidenton  vazhdimësinë  e përjetësimit të traditës, kulturës, gjuhës shqipe, historisë, letrave shqipe, ashtu sikundër kanë bërë paraardhësit, në ecje me kohën e kanë dëshmuar potencialin e tyre intelektual, dijet, aftësitë krijuese, talentin e mrekullueshëm, vlerat dhe virtytet e tyre. Kësaj here Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë vuri rolin e kontributin e saj letraro-artistik-intelektual e qytetar, detyrimin e misionin e saj fisnik ndaj komunitetit në Diasporë, promovimin e vlerave në kompromis me idenë e një Simpoziumi Shkeëncor, risi krejt e re dhe për herë të parë  pikërisht në zemër të Neë Yorku-t, të artit, dijes, kulturës e traditës e vlerave kombëtare mes gamës së  gjerë të kulturave dhe komuniteteve të ndryshme në shoqërinë demokratike amerikane -multikulturore. Është koha që  njerëzit e letrave shqipe, intelektualët e  komunitet shqiptaro-amerikan në Diasporë dhe në egzil kudo që ndodhen të pohojnë  rolin e tyre  pro-aktiv në shoqëri, të përhapin mesazhin e dashurisë e të bashkëjetësës jo vetëm në mbarë botën shqiptare por edhe në marrëdhëniet me kulturat e tjera. Ky Simpozium Shkencor për letërsinë ishte më i vecanti nga aktivitetet e tjera të kësaj natyre, ngaqë në atë sallë u deklamuan jo vetëm veprat e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë dhe të autorëve që jetojnë e krijojnë në egzil,  por kishim  bashkë tërë Diasporën-Kosovën,  Camërinë e tërë Shqipërinë etnike. Deklamuan bashkë vlerat kombëtare  dhe arritjet letrare të tyre që sikur po bashkojnë shpatullat e ndrydhura të Atdheut tonë të copëtuar padrejtësisht për shekuj  me rradhë. Ky Simpozium Shkencor ishte  reflektimi dhe studimi që lidh pazgjidhshmërisht letrat shqipe këtej e përtej Atlantikut me historinë, kulturën, traditat, jetën e përditëshme dhe shkrirjen e tyre në art e kujtesë historike në letërsi. Me një program të mirëpergatitur interesant e mbresëlënës nga Kryesia e Shoqatës, në përzgjedhjen e temave në të  gjinitë;poezi, prozë, publicistikë  e kritikë letrare që do të diskutoheshin e debatoheshin në Simpozium. Eksperiencë kjo  për të zgjeruar njohuritë e tyre dhe padyshim  për të qenë  ura lidhëse midis kulturës popullore dhe artit, konceptit intelektual, qytetar dhe mençurisë për të bërë grintën e fuqishme shpirtërore. Sigurisht gjetjet inteligjente dhe idetë origjinale, në përafrimin e tematikës së Simpoziumit  e bëjnë më të lehtë për të qenë më pranë, mes realistes e pragmatistes, shpërfaqën jo vetëm finesën letrare të thesarit shpirtëror të krijuesve por edhe fuqinë shprehëse por edhe frymën e kritikës letrare. Simpoziumi u moderua me profesionalizëm  e inteligjencë nga i kudondodhuri në evente të tilla në Diasporë, krijuesi, dashamirësi i artit e letërsisë,  intelektuali Shkumbin Tetaj i cili që në fillim u shpreh posacërisht: “Ndjehem shumë i nderuar, i vlerësuar dhe kam privilegjin, të moderoj Simpoziumin shkencor; “Letërsia dhe Roli i saj në Diasporë”, Falenderoj dhe shpreh mirënjohjen e thellë për besimin e Kryesisë  së Shoqatës së Shkrimtarëve. “Në mendjet dhe zemrat e kombit shqiptar, të njerëzve të penës e dijes, që me punën e tyre , nënkuptojnë të vërtetën e madhe, se brenda forcës së krahëve e duarve, mendjes dhe dijes ka shpresë, dashuri, dhimbje, mall, përjetësi, muzikë, gjeografi, histori, ka vizion, shprehi të një humanizmi thelbësor të ndërsjelltë multikulturor. –Mireseerdhet  dhe Suksese në këtë Simpozium shkencor letrar e historic-do të deklamonte moderator Shkumbin Tetaj. E kërkonte natyra e këtij Simpoziumi shkencor letrar dhe historik,  që të fillohej me disa të dhëna, nga këndvështrimi biografik krijues, që kanë të bëjnë me jetën dhe aktivitetin e cdo referuesi, të cilët do të prezantonin kumtesat e tyre sipas temave që ata vetë kishin përzgjedhur. Z.Tetaj pasi recitoi vargje nga poezia “Deti” e Adnan Mehmetit kushtuar poetit Zef Serembe, si edhe e shoqëroi me një bio të shkurtër të poetit e publicistit preshevar, mes të tjerave tha: “Poeti dhe publicist Adnan Mehmeti, konceptin filozofik për jetën,  e ka kthyer në parim jetësor e krijues. Ai mendon se nuk  mjafton vetëm të jetosh dhe se jeta matet me vepra. Lum ata që bëjnë vepra. Puna e shkrimtarit është e lidhur me librat,-thotë Mehmeti,-kështu do e përfundonte fjalën e tij moderatori dhe më pas ia jep fjalën z.Adnan  Mehmeti. Nga temat që kishte përzgjedhur Presidenti i SHSHSHA-ë,- ai   prezantoi  kumtesën përshëndetëse me temë;  “Potenciali intelektual e krijues, kontribut i cmuar për cështjen kombëtare dhe identitetin shqiptar në tokë të huaj”. Ja si u shpreh z.Mehmeti: “Mirësevini në Simpoziumin shkencor ”Letërsia shqipe dhe roli i saj në Diasporë”  që organizohet për herë të parë nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë,  ku do të trajtohen disa aspekte të letërsisë shqipe në Diasporë, përkatësisht në Amerikë, këtu ku letërsia shqipe për më shumë se 100 vjet krijohet. Krijimtaria është synimi ynë, është misioni ynë që vazhdon e do të vazhdojë. Ky takim i sotëm synon të shpalos vlerat e veprave të autorëve tanë. Njohjen nëpërmjet një bashkëbisedimi të mirë dhe të drejtpërdrejtë. Ky shkëmbim i përvojës dhe i vlerave mes krijuesve është frymëzim i nismës sonë që vazhdon e nuk ndalet. Një shkrimtar apo artist është dëshmitar për kohën e tij, dhe letërsia përbën një dëshmi të gjallë për njerëzimin. Shkrimtari, artisti e poeti e di se letërsia, vargjet poetike, peneli i piktorit janë më reale se historia, dhe pena e peneli i botës së artit bën kompromis vetëm me idealin e lirisë, patriotizmit e dashurisë njerëzore. Një falenderim të vecantë kam për kryesinë e Shoqatës, në krye me kryetaren e sapozgjedhur Raimonda Moisiu që janë edhe ideatorë  të këtij Simpoziumi shkencor për letërsinë dhe rolin e saj, duke angazhuar të gjithë njerëzit e letrave shqipe, për një qasje sa më serioze dhe shkencore, për një nxitje të re të letërsisë, për një interesim të vazhdueshem të autorëve në fushën e kritikës, por edhe aspekteve të gjinive tjera,” -përfundoi fjalën e tij, z.Mehmeti duke deklaruar njëkohësisht  edhe hapjen e Simpoziumit.  Në fjalën e saj kumtuese shkrimtarja dhe publicistja Raimonda Moisiu-aktualisht Kryetare e SHSHSHA-ë, prezantoi kumtesën me titull : ““ SHSHSHA-e – Roli e kontributi i saj në Diasporë”. Zonja Moisiu pasi bëri një këndvështrim kultural e historik të  Shoqatës që prej Themelimit të saj e deri më sot,  e vlerësoi atë  për   rolin edhe kontributin  të një kronike të gjallë të letrave shqipe në të dyja kahjet e Atlantikut dhe në  komunitetin shqiptaro-amerikan. SHSHSHA-ë është shëndrruar  në një zëdhënëse  e jetës në Diasporë, po aq në atë të bashkimit të urave midis Diasporës dhe Atdheut, në rolin e bashkëbisedimit atdhetar, të shpalimit të pasioneve, dashurive njerëzore, të atdhedashurisë e patriotizmit, të krenarisë së të qenit shqiptar, të shtegtimeve magjike nëpër të fshehtat e muzës krijuese e të laboratorit krijues, të jetës midis vargjeve  e vatrave të kulturës, midis diplomacisë botërore e mbi të gjitha, midis vatrave  të çështjes shqiptare”.Dhe jo vetëm kaq! Por edhe domethënies kulturore nga koha në kohë dhe ndryshimin brenda konteksteve social-ekonomike-kulturore për të qenë të  barabartë mes të barabartëve, për të arritur qëllimin e përbashkët, – dinjitet e mundësi të barabarta me diversitetin e pasur multikulturor në Amerikë. Më pas Kryetarja e SHSHSHA-se znj. Moisiu do të vlerësonte opusin letrar të  Shoqatës të Shkrimtarëve, poetëve,  gazetarëve dhe publicistëve, që janë heronjtë  e heshtur me penë, që pavarësisht mundësive që ofron Amerika, ata përballen me vështirësitë që hasen në emigracion dhe  kontributi i tyre është më tepër angazhim vullnetar ekstra prej punës e obligimive të ndryshme familjare e ekonomike. Ata i shërbejnë, jo vetëm pretendimit legjitim për dinjitet e mundësi të barabarta mes kulturave të tjera në tokën amerikane, në Diasporë, por edhe atdheut tonë e gjithë trevave shqiptare të Shqipërisë etnike, -kombit shqiptar. Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë lindi në sajë të  devotshmërisë, forcës qytetare e intelektuale, kurajos e përkushtimit   të ritregojë  dhe njohë historinë- ngjarjet themelore të saj,  sepse duke i njohur ato-  u japim rëndësinë e vërtetë  marrëdhënieve universale, instikteve të tyre- mbështetur në idealet patriotike dhe atdhetare, vlerat kombëtare, kulturën, traditën e gjuhën,   -dëshmi këto e trashëgimisë së kozmopolitizmit që forcon shpirtin dhe sikush kultivon në vetvete atributet për të njehsuar pikën e origjinës të  identitetit kombëtar të  kombit nga vjen, në afinitet me kulturat e tjera në Amerikën multinacionale. Shumica e shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë i përkasin Letërsisë Postkomuniste të Diasporës,  ata ndajnë e tregojnë historinë nën efektin e karizmës dhe aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptaro-amerikane, pohojnë të kaluarën e pararendësve, -elitës së shquar  të Rilindjes Kombëtare në tokën amerikane, që nga Fan Noli e Faik Konica, Arshi Pipa, Bilal Xhaferi dhe Prof.Isuf Luzaj, Zef Oroshi, Qerim Panariti, Sotir Peci e Peter Prifti, etj.etj.-do të shprehte mes të tjerave znj.Moisiu.

Por ajo ç’ka shqetëson sot letërsinë shqiptare është mungesa e theksuar e shkrimeve të kritikës letrare, për të njohur vlerat e vërteta të shkrimtarëve të vjetër e të rinj, të përfshira në gamën e gjerë në të treja gjinitë; prozë, poezi dhe publicistikë. Nga më të admiruarit, i vlerësuar e nderuar mes shkrimtarëve modernë e bashkëkohorë, me një kontribut të jashtëzakonshëm në letrat shqipe dhe bashkëthemelues i SHSHSHA-së  është edhe prozatori Ramiz Gjini. Në më shumë se një dekadë ai botoi gjashtë përmbledhje me tregime dhe dy romane, rikrijoi kohën këtej e përtej Atlantikut, përpjekjet e njerëzve të zakonshëm që u është kërkuar të sakrifikojnë rehatinë dhe çrrënjosin jetën e tyre, përpjekjet autentike në domethënien e natyrës njerëzore.Në këtë Simpozium ai prezantoi  kumtesën, që u prit me mjaft interes: “Punëtori i thjeshtë i shkrimtarisë ose Letërsia mes   meje dhe teje.* të ndarë në  6 nëntituj,-ku që në hyrje të saj  shkrimtari Ramiz Gjini, një figurë dominuese tashmë e letrave shqipe në Diasporë e tokën mëmë,  mes të tjerave nënvizoi: “Ndryshe nga socrrealizmi, që solli para lexuesit letërsinë e përcudnuar të marrëveshjes solide mes   pushtetit dhe shkrimtarit, pasnëntëdhjeta, krahas disa vlerave të lëna në hije, shfaqi edhe një dukuri masive negative, kryesisht në gjininë e prozës dhe poezisë. Mendoj, se lipset të merremi më shumë me të si dukuri, se sa duke e analizuar si produkt letrar me minivlerat dhe antivlerat e saj.Fjala është për një të ashtuquajtur letërsi të tipit hidh e prit me njëri-tjetrin, ose e thënë më troc, një letërsi mes   meje dhe teje.Kjo   lloj letërsie ka gjetur një shtrat vegjetimi sidomos në internet, në faqet e mediave të shkruara dhe në emisionet mbi   artin dhe  kulturën të mediave vizive në vendin amë, por edhe në diasporë, në vendet e Europës dhe Amerikës.Këta shkrues, mund te klasifikohen si punëtorë të thjeshtë të brigades së madhe të shkrimtarisë.

1. Punëtori i thjeshtë i shkrimtarisë-kështu nëntitullohej nëntema e parë e kumtesës, ku mes të tjerave z.Gjini tha: “E ashtuquajtura letërsi e realizmit socialist, që lakohet rëndom edhe sot me këtë term, nëfakt, nuk   ishte, dhe nuk duhet quajtur e tillë. Ajo letërsi, vetëm realizëm nuk kishte. Ajo qe një product propogandistik letrash i brigadës  së thjeshtë të shkrimtarisë, e cila bëri cfarë deshi kupola e pushtetit. Nëse ka ndonjë meritë, ajo qëndron në faktin, që një pakicë e bëri mirë, kurse shumica e bëri keq.Për shkak të rrethanave në të cilën u shkruajt kjo letërsi, pjesa më e  madhe  e  saj, sot është harruar  duke  mbetur  ato vepra, heronjtë e të cilave, nuk   mbartinin karakteristikat e njeriut të ri socialist,  por mbartin njeriun e vërtetë me problemet dhe hallet e tij të përditëshme. Ndryshimi mes   dy   kohërave qëndron, sepse në atë kohë, autorët shkruanin pak prej qejfit dhe shumë prej hallit, sot këto punëtorë të thjeshtë shkrimtarie, e bëjnë sepse thjeshtë, u pëlqen   të jenë shkrimtarë.”

2-“Miqtë” dhe  “Armiqtë” –nëntitullohej nëntema pasardhëse  e kumtesës, dhe  z.Gjini ishte thëllësisht kritik ndaj konsideratave personale të mbushura me superlativa, që miqtë  shkëmbejnë privatisht me njëri-tjetrin, dhe për të marrë vesh armiku   brenda  klasës së punëtorëve të thjeshtë të brigadës së shkrimtarisë. Brenda  këtyre dy   kategori lexuesish futen edhe lexuesit – shkrimtarë kolegë të autorit.Për vetë qëllimin, që ka lufta mes   “miqve” dhe “armiqve”, ajo gjithnjë ka atmosferë donkishoteske. Ajo   është shfaqur dhe vazhdon të shfaqet, sidomos,  në listat e internetit. Ne njohim raste kur në Tiranë,  janë botuar libra nga personalitete te  medjave dhe te politikes. Duke   qenë se kanë  patur në dorë mjetet e propogandës,  ata i kanë ngritur në qiell me bujë krijimet e tyre si vepra  me shumë vlera. Mirëpo kjo bujë, ka zgjatur, aq sa është dashur të binte libri në duartë e lexuesit, i cili,  i ka ndëshkuar me pluhurin e harresës.

3- “Të shkruarit si një zeje që mund ta bëjë gjithësecili.” –kështu nëtitullohej pika e tretë trajtuar me mjaft profesionalizëm: “Arti i të shkruarit, që normalisht  duhet  të jetë privilegj  i atyre, që talentin e kanë dhuratë prej Zotit dhe suksesin e arrijnë me punë të madhe e të palodhëshme, duket se është shndërruar në një zeje e lehtë, që pretendon ta bëjë gjithsecili. Kjo   formë arritje e punëtorit të thjeshtë në shkrimtari,  fatkeqësishtë, sot është bërë e  modës në atdhe, por jo pak edhe në diasporë.

Punëtori i thjeshtë i shkrimtarisë, bën, si të thuash, biznes  më vete: kultivon bimë shkrimtarie, frutat e të cilave, ndonëse të papjekura, memzi   pret tíia shese lexuesit  si fruta të arrira.

4- Arti letrar si perceptim,

Punëtori i thjeshtë i shkrimtarisë, e përdor shkrimtarinë për të qarë hallet e tij, duke u përpjekur të trajtojë problematika të rëndomta të jetës së përditëshme.

Kjo   ndodh  sepse perceptimet intuitive për  të rrokur tema dhe ide, aktualisht paraqiten në nivele mjaft të ulëta. Në gjithë këtë masë gjigante produkti letrar, perceptimin e gjejmë më shumë të një karakteri  bajat, të përbashkët e masiv.

5- Kopjimi  me përpikmëri i realitetit  dhe  imagjinata

Disa shkrues, bëjnë libra, brenda të cilëve gjejmë një  realitet të kopjuar me përpikmëri Realiteti është në pamje të pare i rëndomtë,  ndaj është gabim i madh   ta kopjosh atë me përpikmëri.Duke   i qëndruar besnik rrealitetit, një shkrimtar,  nuk   mund të bëjë kurrë  letërsi të vërtetë.Realiteti, është gjëja më e parrokshme dhe asnjëherë e përcaktuar drejtë ashtu sic duhet. Por shkrimtari mund të flasë për një vezullim, që e ka burimin tek realiteti, për  një si  shfaqje e një momenti suksesiv, gjithnjë e dyshimtë dhe kurrë e përkufizuar ashtu sic duhet. Duke   shkruar keq  gjithshka ke parë e ke dëgjuar, nuk   bëhesh kurrë shkrimtar. Por nuk bëhesh as kur e shkruan mirë, sepse nëse ndodhia  nuk thotë asgjë, edhe ai që e shkruan, domosdo,  që nuk thotë asgjë.

Suksesi i një shkrimtari, nis kur ai vendos në punë imagjinatën e tij dhe e ka të qartë cfarë don të tregojë.  Në procesin letrar, imagjinata  është më e rëndësishme se njohja. Imagination is more important than knoëledge, thone amerikanet.

6- Të shkruarit si akt krejt personal

Të shkruarit, si cdo art tjetër, është një akt krejt personal. Dhe budallallëku më i madh

është gjithashtu, kur kërkon dhe pret mirkuptimin e gjithësecilit.

Një tjetër budallallëk, është, të shkruash qëllimisht për shijet e një publiku të zakonshëm. Prandaj le të përpiqemi të shkruajmë për të mbajtur nën kontroll inteligjencën tonë dhe jo duke u përpjekur të cudisim të tjerët. Le të shkruajmë për të ndërtuar jetën tonë rreth këtij zanati e për ta bërë krijimtarinë mënyrë jetese.

Kumtesë tjetër që ngjalli interes e vëmendje të vecantë ishte edhe ajo e prezantuar nga dr.Yllka Filipi, si një zë unikal në letërsinë modern shqiptare,  me titull: “Individualizmi si dukuri atipike në letërsinë bashkëkohore shqiptare”.Mes të tjerave ajo u shpreh: “Nuk janë shkronjat që përcaktojnë letërsinë. A nuk janë dhe shkronjat, një mekanizëm rrotullues, që fshehin në vetvete pafundësinë? Po a dinë shkrimtarë të bëjnë lëvizjet e duhura?Këto fenomene të spikatura krijuese, prurjet në gjini të ndryshme letrare, turbulluan ujërat e së shkuarës e ranë në sy si individualitete artistike unikale të cilët ndryshuan pothuajse kahjet e letërsisë shqiptare, duke u bërë kështu pararoja e guximit shpirtëror poetik.Ç’është individualizmi? Sipas Louis Dumont: Ka një sërë lidhjesh të tilla që na japin të drejtën të quajmë me fjalën “individualizëm” konfiguracionin ideologjik modern.Po ti refrohemi këtij autori mbi konceptin universal të indivudualizmit do të vinim në dukje dy kuptime të fjalës individ. E para si subjekt empirik i fjalës, mendimit, vullnetit, mostër e racës njerëzore, brenda botës dhe e dyta si qenie morale, e pavaruar, autonome, jo-shoqërore, pra jashtë botës, i ikur botës, (sipas konfiguracionit modern sui generis) pikë kjo e cila na intereson më tepër, pasi ka lidhje me formimin dhe zhvillimin e individit si krijues, në rastin konkret, arratisjen e tij jashtë drejtimeve të caktuara letrare, si një endacak i lirë dhe i vetmuar.Të jetë kjo një marrëzi, një lajthitje e pavullnetshme, një lloj destruktiviteti i traditës së drejtimeve të ndryshme letrare, si një traumë post-diktatoriale në kërkim të lirisë krijuese? Erich Fromm e justifikon gjithsesi marrëzinë si “normale”. Në Etika-thotë ai,- Spinoza ka qenë i pari, besoj, që shprehu konceptin e marrëzisë,  si: “normale”. Një lloj dissidence e gjithkohshme, u ndie edhe gjatë kësaj periudhe, si jehonë  e risive poetike që sollën poetët me kokë të prerë që  guxuan të dilnin kundër normave të letërsisë së soc-realizmit, e cila zgjati jo pak, por plot gjysmë shekulli: (po të kemi parasysh faktin se si kohë fizike ajo fillon menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore e shtrihet gjerë deri në vitet’90) Ky shpërthim i dukshëm poetësh dhe shkrimtarësh ishte gati masonic. Ja si shprehet enciklopedisti Moikom Zeqo për shkrimtarët: O sfinks i pagojë, cila është sintaksa jotë?/ Dijeni, muzgjet e currilave janë funerali im…Në vitet 2000 e në vazhdim vijojnë shkrimtarë dhe poetë me emra krejt të rinj, me një të ardhme tepër premtuese, duke eksperimentuar drejt abstragimeve artistike, nënvetëdijes së qenies, substancialitetit ekzistencial, qerthujve të subkoshiencës poetike, ujdhesave të brendshme të shpirtit si materie e tjetërsueshme, por e pazhbëshme dot nga fatet apo politikat kolektive të globalizmit.”Kumtesën për poezinë më rrymë shqiptare do e mbante poeti dhe shkrimtari Mëhill Velaj, autor i dhjetra librave me poezi, në gjuhën shqipe, angleze, frënge e  rumune, me prozë; në gjininë e tregimit e romanit, po ashtu edhe në publicistikë.Kumtesa titullohej: Poetët shqiptarë pjesë e identitetit të artit poetik  bashkëkohor në Diasporë. Mes të tjerave z.Velaj do të theksonte: “Të dy bashkë- poeti e poezia  përcjellin  mesazhin e mirëkuptimit, bukurisë, ngrohtësisë e dashurisë. Poeti e poezia, ka në esencë, besimin, përkushtimin, për t’i dhënë kuptim jetës, dashurisë, nderimit, respektit njerëzor, vlerave të një kombi, qofshin ato historike e kombëtare. Integriteti krijues i tyre është i domosdoshëm e i nevojshëm në afirmimin e letërsisë shqipe në botë, pikërisht nëpërmjet aktiviteteve të ndryshme  ndërkombëtare –një  komponent vlerësues me konfliktin e vazhdueshëm  të perfeksionimit, për kulturat fisnike  të pazbuluara nga poezia, dhe të promovimit të vlerave të saj sipas artit poetik bashkëkohor. Duke prezantuar poetë si, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli, Xhevahir Spahiu, Ali Podrimja, Ali Asllani, Azem Shkreli,Tahir Desku, Din Mehmeti, Adem Gajtani, Ismail Kadare, Flutura Açka, Luljeta Leshanaku, Besnik Mustafaj, Preç Zogaj, Naim Kelmendi etj,etj,  në edicione të ndryshme apo simpoziume shkencore do të thotë të shprehësh shpirtin kozmopolitan e cila bashkon njerëzimin në kohë krizash dhe vazhdon të rrezatojë me mesazhe të reja njerëzore. Si nje dashamires i poezise si  nje krijues I saj , une e koleget e mij  ndjehemi krenar e se kur  vlerësohen emra të mëdhenj poetësh të vëndit tone  në barazim me emra poetësh të shquar  nga e gjithë bota, të cilët kane  një ndryshim, nderim e privilegj për të shkëmbyer eksperiencat e kulturave të tyre, për t’i vendosur në plejadën e poetëve të shquar. Kur vjen koha për të vazhduar traditën e bukur krijuese letrare, unë ndjehem me fat të jem mes poeteve te Diaspores, të lidhur  fort me traditën e kulturën e trevave të tjera të Shqipërisë etnike, me Kosovën time, ashtu si kanë bërë Rilindasit tanë, ashtu si kanë bërë gjeneratat e ndritura të  pararendësve  tanë.”

Poetja e studiuesja e imazhit të gruas nga mitologjia në ditët e sotme do të mbante kumtesën me titull “ Motrat Qiriazi, Parashqevia e Sevastia”, duke na sjellë zërat e parë krijuesë, femërorë e intelektualë, që nga Sevastia e Parashqevi Qiriazi e deri në ditët e sotme në Diasporë. Më pas referuan poetesha dardane Rita Saliu -simbol i gruas luftëtare të rezistencës popullore për liri e pavarësi në Kosovë , poetesha e dhimbjes patriotizmit e atdhedashurisë, aktiviste e shquar e cështjes kombëtare dhe të drejtave të gruas në mbarë botën shqiptare, e cila për meritat e saj është dekoruar me urdhërin “Nënë Tereza”, nga ish-presidenti Bamir Topi, – na solli eksperiencën e saj në disa evente kombëtare e ndërkombëtare gjatë 2013-s. Përshëndetën me poezi, poetët e aktivistët e  cështjes shqiptare,  sikundër Shpend Gjocaj, Merita Shkupi, Marjana Zeneli Bulku,  Ibadete Humolli Tetaj, Ramiz Mujaj, piktori Astrit Tota, studiesi e historiani Bajram Dokaj, djali i Camërisë Sali Bollati,etj. Simpoziumi u ndoq dhe u  pasqyrua nga TV Albanian Cultural, nën kujdesin e Adem Belliut dhe fotoreporterit Aleksandër Nilaj.

Raimonda MOISIU

HARTFORD CT USA

DHJETOR 2013

Nga Albert HABAZAJ*/ poet, studiues/

Profili letrar i shkrimtarit Eqerem Canaj ravijëzon një përmasë tjetër më të bukur, më të mirë, më të dobishme. Është përmasa humane, e cila shkëlqen nëpërmjet altruizmit burimor, faqe pas faqeve, në romanin më të ri të autorit, atë me titull “Rebeli” që sheh dritën e botimit këto ditë në nderim të 100 vjetorit të lindjes  së shkrimtarit të madhërishëm,Petro Marko, idhullit të tij, idhullit tonë, idhullit të banorëve të Labërisë së Jashtme, Labërisë së Brendshme, të mbarë shqiptarëve, të Nderit të Kombit të shqiptarëve në botë.

Nga autorë të njohur shqiptarë kam lexuar monografi të bukura për personalitete të ndryshme të vendit, por letërsi artistike në formën e prozës së gjatë, kushtuar figurave të shquara, nuk kam vënë re. Romani “Rebeli” i shkrimtarit Eqerem Canaj do të kujtohet në vijim, sepse mund të jetë i pari autor jo vetëm në Vlorë, por në mbarë letrat shqipe, që përdor daltën e shpirtit në faqet e  një romani, kushtuar një shkrimtari, i pari në Shqipëri që shkruan për të madhin Petro Marko.  Duke lexuar me dëshirë librin e autorit E. Canaj, më kaluan ndërmend, në fraksion të sekondës, tre autorë të huaj, që kanë botuar romane për idhujt e tyre të kalibrit botëror:  Gledis Shmit, shkrimtare amerikane, që shkroi romanin “Rembrandti” e shkrimtari gjerman Lion Fojhtvanger me romanin “Rruga e mundimshme drejt njohjes”, kushtuar Francisko Gojës dhe shkrimtari tjetër amerikan Inving Stoun me romanin “Etja për jetë” rrëfim për Vinsent Van Gogun. Më duket a më pëlqen të shkruaj se, shkrimtari ynë E. Canaj, për realizimin e romanit “Rebeli” ka ngjyer shpirtin artistik në kosheren me mjaltë artistik të autorëve të njohur botërorë që përmenda, duke u zbukuruar më tepër estetikisht, si një rruazë drite me diamantë altruizmi.

Sprova romanore “Rebeli” i Canajt është një provë e kaluar me sukses, duke qenë romani i parë shqiptar kushtuar Petro Markos dhe, që rrjedh e lexohet me një frymë, ku ndërthuren ngjarje e personazhe interesante e të papritur. Penelatat, si në pikturë, në përshkrimin e mjediseve, dokeve, në portretizimin e personazheve dhe, mbi të gjitha, në zbërthimin e botës shpirtërore e psikologjike të atyre figurave, që lëvizin në roman, shtojnë avantazhet e vlerta që ka, në tërësi, proza e gjatë e autorit. Autori i “Rebelit”, na shpalos një mikrobotë kozmike, ku vertikalisht, me optikën letrare, operon në hapësirën Dhërmi-Tiranë (me aksesorët Shkodër, Spaç, Mesaplik, Lushnjë etj) në kohën, në dukje, segmentare, 1945-1991, por në thelb mbetet drejtëz, jo që nga lufta e lirisë së Spanjës e “Rebelit” tonë, por ndoshta, përtej stërgjyshit Gjin Bue Shpata, deri në kahun tjetër vijues, në përjetësinë e merituar të heroit P.M., të cilin, tjetërkush e tjetërkund e ka përjetuar. Fillimvitet, ku P.M dhe biondina elegante “Tirana”, rebelonin kombëtarisht për liri e dinjitet, jepen të ngjeshura, të qarta, me detaje imtësore, që vërtetojnë sigurinë e njohjes së jetës, pas fasadës shqiptare të importuar, si dhe saktësinë e paraqitjes dhe të interpretimit të saj nga skaneri special i shkrimtarit Eqerem Canaj. Romani është i ndërtuar me raporte: Dhimitri i Thoma Bregasit dhe Fotinisë me idhullin e tij, shkrimtarin e Bregut, P. M., si dhe praktikat, konceptet dhe realitetet kohore shqiptare me insuatat infektuese të asaj fare, që s’mund ta rriste kjo tokë. Dhimitri niset me trenin e kujtesës drejt idhullit të tij, me valixhen e vjetër. Këta janë dhe personazhet në qendër të romanit, që mbajnë të gjallë lëndën, lëvizin personazhe periferikë në roman, qofshin këta realë apo të trilluar, historikë apo artistikë. Metamorfoza dokesore e Hasan Lumit ishte rrënqethëse, gati e pabesueshme. Skalitja e personazheve, si: Evanthia (Eva), hetuesi, drejtori Kuqo, profesori i matematikës, Ballkameni, shok i P.M, situata e Qytetit të Nxënësve etj, janë produkt letrar i suksesshëm i përvojës së pasur artistike të autorit. Karpentieria e ndërtesës së bukur shkrimore “Rebeli” përbëhet nga tri buqeta me lule nderimi që quhen: “Parafjala”, “Kundërfjala”, “Plaku i detit”, rrëfim në trajtë poezie, të cilat autori i jep, si simbol homazhi, kur “Dora e padukshme” vendos lule mbi varrin e heroit të librit. Ngrihen katet strukturore me “shpëtimtarin”, ku me gjuhë të thjeshtë, me lakonizëm të admirueshëm, shpalos virtytet shqiptare të trashëguara brezash, me aktin e Dhimitrit jugor tek shpëtoi një djalë të panjohur  nga Veriu, tek mbytej në liqen. Ngrihet “Koha” si trazim ndjesor e truror, simbolika e lartë e “Kostumit blu”, me gravatën e kuqe, që P.M. e Safo i dhurojnë labit të vogël nga Dhërmiu, Dhimitrit. “Krisa”, “Kurbani”, “Zvetnimi” (P. M. Në vendlindje), “Dosja me njolla të murrme” me sinjalet e përjashtimit nga shkolla, me shenjat paralajmëruese të burgimit, “Valixhja e vjetër” dhe vetë “Rebeli” janë një masë e pandashme, e fortë, që s’mund të funksionojë e shkëputur, janë forca që mban të bashkuara fort molekulat e trupit të romanit. Këtë kohezion ka arritur ta figurojë talenti, njohja, përvoja dhe mjeshtëria artistike e shkrimtarit të njohur Eqerem Canaj, i cili më duket se flet, në roman, dhe nëpërmjet Dhimitrit. I shkon Bregasit përgëzimi i P.M: “Ke nderuar Himarën, tërë Labërinë, bir!”.

Njihet kontributi fjalëformues i E. Canajt, ndër letrat shqipe, i cili, fatmirësisht buron natyrshëm, i pasforcueshëm. E folura lokale i jep një ngjyrim të veçantë trajtesës moderne, si një rrëke që derdhet në përroin psikologjik letrar të kohës. Pa mëdyshje, shprehemi se konturimit modern të prozës së Canajt po i jep trajtë të shëndetshme lëngu i traditës, që i zoti ia hedh në rrënjë pemës së tij letrare, jo vetëm me figurat stilistike në forma krahasimesh, metaforash, kontrastesh, similitudash, sinekdokash, antitezash, grotesku e paradoksesh etj. Përzierja jo pak herë, e narracionit të prozës së gjatë sociale me trajtesa filozofike, e bën më të pjekur, më të hapshëm dhe të përfillshëm, sidomos për grupmoshat e reja lëndën letrare të artistit.

Shkrimtari Eqerem Canaj është emancipues i fjalës trimërore artistike në rrafshin që, si zotërues i mjeshtërisë shkrimore letrare, guxon të shënojë mbi padrejtësitë sociale të kohës, në sy e ballazi: ai qëllon mbi ligësitë e fëlliqura të Hasanëve deri te Gert Alia dhe, me vërtetësi artistike, nderon njeriun e mirë, rebelin e lirisë njerëzore.(ne foto: Eqerem Canaj)

*) Master Shkencor për Etnologji dhe Folklor, Qendra e Studimeve Albanologjike, Tiranë.

 Drejtor i Bibliotekës Qendrore“Nermin Vlora Falaschi”,Universiteti i “Ismail Qemali”, Vlorë, Albania.

RAMIZ KELMENDI PËR FAIK KONICËN- Kontribut për biografinë e Faik Konicës/*

Objektivat: gazeta zyrtare turke “Ikdam” e vitit 1901 (dekreti i sulltanit për dënimin me vdekje: “për shkak të ikjes dhe për shkak të shkrimeve me përmbajtje armiqësore kundër Turqisë”, dhe raporti nr. 6090 i datës 13 gusht 1901 i Legatës së Turqisë, në të cilën shkruhet “se kryeredaktori i gazetës revolucionare “Albania”, që botohet në Bruksel, është dënuar me vdekje”)./

Ç’NUK DIHET PËR FAIKUN?

Përse Faiku nuk foli kurrë për vëllezërit dhe motrat e veta, ndonëse mburrej për prejardhjen e tij familjare? Përse biografët e tij të derisotëm dhe sidomos faikistët heshtin, nuk kthejnë vëmendjen dhe as “prekin” jetën intime e familjare të Faik Konicës? Përse dyshohet se ai u martua; a pati grua a jo Faiku? A është Henriku, i lindur më 1897 në Francë, djali i Faikut? Ç’dimë për tre vëllezërit dhe dy motrat e Faikut? Si ndodhi që mbesa e tij, bija e motrës, të martohet në Pejë? E kujt ishte mbesa që mori mirënjohjen nga dora e Sali Berishës ditën e kthimit të eshtrave të Faikut në Tiranë? Ç’e lidhte Faikun me Apolinerin? Ç’ portret i bëri Ernest Koliqi Faik Konicës në “Shejzat”?

Mbi 150 emra – për Faikun

Më shumë se pothuaj për asnjë shkrimtar tonë të “harruar” e të anatemuar, nga ata rreth njëqind sa njihen e dihen ta kenë pasur këtë “fat” në kohën e diktaturës, madje-madje edhe më shumë se për cilindo nga Katërshja më e “rilindur”, më e rikujtuar, më e rivlerësuar, më e rehabilituar dhe më e riçmuar, e madje edhe e tejçmuar e kohëve më të reja – ajo Katërshja më e nderuar: Fishta-Konica-Koliqi-Camaj, u shkrua, pa asnjë dyshim, për Faik Konicën. Hiq biografët dhe ata studiuesit e tij gati-gati të specializuar, tashmë të njohur, të deklaruar dhe të mbiquajtur si faikistë, ndër të cilët s’ke si të mos kujtosh Q. M. Panaritin, Sabri Hamitin, Luan Starovën, Abdullah Karjagdiun, Nasho Jorgaqin, dhe tashti më së fundi Jup Kastratin me monografinë e tij deri sot më voluminoze për jetën dhe veprën e tij, që u botua në Nju-Jork dhe u vu në qarkullim pikërisht këto ditë, prirë nga ajo parathënie e gjatë e Rexhep Qosjes, janë mbi 150 autorë, shqiptarë dhe të huaj, që në një mënyrë a një tjetër, kthyen vëmendjen, shkruan dhe folën për Faik Konicën, për këtë figurë vërtet nga më interesantet dhe, do të thoja, edhe më “provokueset” dhe më “intrigueset” në letrat shqipe.

Do të shkruajnë për të Aleks Buda dhe Asdreni, Bedri Pejani, Dhimitër Pasko (Mitrush Kuteli) dhe Dhimitër S. Shuteriqi, Eqrem Çabej dhe Ernest Koliqi, Fan S. Noli dhe Filip Shiroka, Ismail Kadare, Kristo Floqi dhe Kristo Frashëri, Mahir Domi, Martin Camaj dhe Mihal Grameno, Mithat Frashëri (Lumo Skëndo) dhe Mustafa Merlika Kruja, Namik Resuli dhe Nonda Bulka, Rexhep Qosja dhe Apolineri – shkrimtari i madh frëng e europian, një miku i tij mbase më i ngushtë në jetë, mandej Edit Durham, mikesha e madhe e kombit tonë; së cilës vijojmë t’i kemi borxh, Holger Pederseni dhe Maksimilian Lamberci, dy nga albanologët më të njohur; Stjuart Mani, Gaetano Petrotta, Fulvio Kordinjano etj.

Ndryshe nga aq të tjerë që prej motesh “prehen” në varreza të vendeve të huaja dhe pothuaj as i vete kujt në mend t’i kthejnë dhe t’i rivarrosin në Atdheun e tyre për të cilin shkrinë tërë jetën (të kujtojmë vetëm disa nga ata më të njohurit dhe të motive të këtij qindvjeçari, si: Jani Vreton, që vdiq më 1900 në Athinë; Sami Frashërin, që vdiq më 1904 në Stamboll; Mithat Frashërin (Lumo Skëndon) që vdiq (ose u vra) më 1949 në Nju-Jork; Mustafa Merlika Krujën (Shpend Bardhin), që vidq më 1958 në Niagara (SHBA); Fan S. Nolin, që vdiq më 1965 në Fort Launderdale të Floridës (SHBA), dhe eshtrat e të cilit vijojnë të jenë në varrezat e Bostonit; Ernest Koliqin, që vdiq më 1975 në Romë, Martin Camajn, që vdiq më 1992 në Lenggries të Bavarisë (Gjermani), etj. Faik Konica, edhe pse me 53 vjet vonesë, u kthye në Atdhe dhe u rivarros me nderimet më të mëdha, duke realizuar kështu dëshirën e tij të fundit dhe amanetin e lënë testament.

“Xhevahire” dhe “fjalë kazanash”U shkrua dhe u fol aq shumë për Faikun. U botuan aq libra me shkrime origjinale dhe të përkthyera të Faikut. U bë edhe ndonjë libër i tërë për Faikun. U hartua monografia për Faikun, sigurisht më e madhja deri sot e shkruar për jetën dhe veprën e një shkrimtari shqiptar.

Megjithatë, a e njohim sa duhet Faikun? A ia njohim sa duhet veprën, gjithë ç’shkroi shqip e në gjuhë të huaja, jo vetëm në atë famëmadhen revistën e tij “Albania”, por edhe në aq fletore e të përkohshme të tjera? Sa e njohim jetën e tij familjare, në mënyrë të veçantë atë intime? Kush di të thotë diç më tepër për jetën që bëri në Bruksel, në Uashington a në Boston? Si shpjegohet që një intelektual yni i njohur, pasi i ra në dorë rastësisht dhe e lexoi vëllimin e parë me vepra të Faikut, botuar nën përkujdesjen e Nasho Jorgaqit dhe Xhevat Lloshit, deklaroi plot habi dhe keqardhje edhe më të madhe, po i ngazëllyer, se nuk e paskësh njohur dhe as besuaka se e njihkemi sa duhet, deri sot, këtë shkrimat kaq të veçantë të letërsisë shqiptare?

Është shumë i madh, sidoqoftë, numri i pyetjeve që dalin vetvetiu, dashur e padashur, le pastaj po të jesh i shtyrë nga ndonji kërshëri e veçantë të panjohurash, enigmash dhe çështjesh që kanë të bëjnë me veprën e Faikut dhe, në mënyrë të veçantë me disa nga aspektet e jetës dhe të veprimtarisë së tij, politike, shoqërore, kulturore, familjare dhe intime.

Ka të ngjarë, se ky autor yni, një nga më “efant gate”, për të mos thënë, ndoshta akoma me më të drejtë, dhe me një taman “enfant terrible” i letrave shqipe, bën pjesë në radhën e atyre shkrimtarëve të cilët, sa më shumë që t’i lexosh, aq më shumë i do dhe aq më shumë lakmon të lexosh nga ata dhe për ata.

I interesuar prej vitesh sidomos për atë më veçantën e natyrës së tij prej njeriu e krijuesi, për Faikun polemist, për raportet dhe komunikimet e ndërsjellta që pati me sa “fytyra dhe turinj” në letrat tona dhe të huaja, autori i këtyre rreshtave atëherë bëri mbi 100 faqe tekst, në fillim në fejtonin e botuar në të përditshmen “Rilindja” e pastaj edhe në librin e fundit të veprave të tij të plota, me titull: “Faiku kundër të gjithëve, të gjithë kundër Faikut”. E paralajmëroi Faikun ante portas, zuri ngoje gicat e para të tij, shënoi xuxibocërit dhe doçërit, preku polemikat me gazetat italiane, ndaloi në ca letra fyese kundër tij, tregoi kush ishin kundërshtarët e tij, çfarë ndodh kur “hazdisen” harbutët dhe kur e nguc gjarprin me krande, ç’raporte mbajti me Ismail Qemalin, Asdrenin e Nolin, sis hpërtheu përmes aq dredhish e intrigash që iu bënë në gjallje të vet.

Tek kërkoi e gërmoi polemikat shqiptare nëpër gazeta e revista, nëpër të përkohshme e libra, nëpër histori e monografi, nëpër jetëshkrime e kujtime, ai e gjeti edhe Asdrenin polemist, e njohu edhe Nolin si të tillë, u bind se edhe Luigji paskësh polemizuar jo më pak, edhe Pasko Vasha ca më pak, se një alamet polemike paskësh pasur edhe Çajupi, jo më të vogël Mjeda, i pakursyer dhe i pamatur paska qenë edhe Gramenoja kur shkroi polemika, paskësh polemizuar mjaft edhe Fishta, edhe Bulka, edhe Xhuvani, edhe Hil Mosi, edhe Kuteli, edhe Maloki…Mirëpo, vetëm njërin e gjeti ai në kushedi sa gazeta e revista dhe në mbi dhjetë vëllime të ndryshëm: Faik Konicën.

Aq i pranishëm gjetkë, aq i zënë ngoje kudo, vend e pa vend, aq i trumpetuar, aq i ngritur lart si rrallëkush dhe i përbaltur thuaj si askush, kontraverz, tekanjoz, i skajmë, i rrëmbyer i pamatur, i pakursyer, gjaknxhetë e çmos tjetër, stilisti më i mirë i letrave tona. Faik Konica – sipas një si rregulli se njerëzit e mëdhenj gjithmonë kanë miq po, akoma më shumë, edhe armiq të shumtë e të mëdhenj – u pagëzua gjithsesi nga të tjerët, por edhe aiu ua ktheu njësoj, në mos dyfish, të gjithëve pa përjashtim.

I thanë: shkrimtari më i urrejtur në letërsinë shqipe, njeri me karakter të veçantë, nga më të rrallët në bixaritë e veta, gjaknxehtë, pa fre, gjuhë fare etc., etc.

Po edhe Faiku ua ktheu me resto, me “xhevahire” dhe “fjalë kazanash”. Gazetave të tyre u tha: recka. Ndonjërës nag ato madje, akoma më shumë se kaq, edhe: reckë e qelbur. Shumicën e kundërshtarëve të vet i pagëzoi: zuzarë. Ndo-njërin, ndërkaq, për ta pagërë e ndragur: zuzar i ndyrë, apo edhe: i paturpshmi zuzar. Ca i quajti edhe xuxibocër. Ca të tjerë, jo po: doçër. Pastaj: mvaranikë të kutrebuer (?), ngordhanikë, xuxubocë të poshtër e të ndyrë, doçër prej të ha; vjedharakë të çkëlqyer, mararonarë të ndryrë, zuzarë pa turp, shkolla të qelbura të çizmes italiane, karagjozë, kurva, harbutë të poshtër, zaptienj, maca të egra me dy faqe, tradhtorë, shpifarakë, vrasës vullgarë e prapa kurrizit, hypokritë, kanibalë, ndyrravecët, sharlatanë, rrufjanë e simos tjetër.

Njerit i tha: “Laje më parë kokën që të shporren morrat e kalli edhe këmbët dy herë ditën në acide phenique që të mos bien erë”. Tjetrit i tha: “Pfthu! Njeri pa turp e pa nderë!”

Të tretit: “Egërsirë e vërtetë e lindur veç për të çpifur e për të vjedhur”! Të katërtit: “Veshgjatë si lopatë”. Të pestit: “Ham-ham-ham-ham! Hau-hau-hau-hau! Uaau-uaau-uaaaaaau! Ngrr-ngrr…U tërbua…Sillni ujë të ftohtë se mos na kafshojnë! Shpejt ujë!” Dikujt iu drejtua: “A më lëpin këpucët të të jap pesë franga?”, “Kodosh i Tunës”. “Me karakter njeriut të lindur mes kurvash”, “të mperizoj (urrej) e pështyj”, “Inspektor i shtrateve…që fut hundët te gjërat e ndyra…dhe peshon copët e turpshme të botës”…

Na bëhet sikur dimë gjithçka do ditur për Faikun. Ç’nuk dihet për të megjithatë?

Sa vëllezër dhe motra pati Faiku?

Kush ishte familja e tij?

Dhe ja: gjyshi! Gjyshi i Faikut. Gjyshi i tij, Muhamet be Konica, I perkëdhelur edhe si “Shishko”, do të martohet me një grua nga bejlerët e Villes Frashëri dhe do të lerë një vajzë e një djalë.

 Dhe, ja, filli! Ajo fija e gjeneaologjisë faikiane!

Emri i djalit: Shahin be.

Shahin be Konica: i ati i Faik Konicës.

Nuk të çudit pak edhe tek Faik Konica ai fenomeni aq i përhapur në letrat tona; të flitet dhe po të flitet fare për te (se mos ka pak emra krijuesish, sidomos nga këta të ditëve tona, për të cilët as nuk dimë as ku lindën, as kur linden, le pastaj, si duken?) , jeta më e ngushtë familjare, e në veçanti jeta t’i themi “private”, jeta intime, në veçanti ajo sentimentale, erotike, dashurore, si të ishte me taman “tabu” nga ata më të mëdhenjtë, “harrohet”, heshtet, nuk “preket” nuk shkruhet.

Ndërkohë që, në mjedise të tjera shkruhen studime, bëhen simpoziume, mbrohen doktorantura, botohen me dhjetëra libra, pikërisht me të tillë “objektiv”, e jo rrallë qoftë edhe vetëm për ndonjë aspect të veçantë kësodore.

Për Faikun, me ç’tham, na duket sikur tashmë dime gjithçka, të paktën në ato suaza të atij ligji të pashkruar që gjithandej vijon të ketë pushtet.

Po një që, si autor i këtij fejtoni, i cili prej kohësh e ka “deformitet” dhe “sëmundje zanati” kërshërinë, margjinosjen dhe në mënyrë të veçantë “çapitjen mes rreshtave”, e a div allë gjithë ç’do t’i interesonte të dinte për jetën e Faikut? Qoftë edhe jo atë jetën e tij më intime, për të cilën ende paskëshim “konsiderata”, sepse, heu, nuk u dashka nxjerrë nga mendja edhe sot, në prag të qindvjeçarit të 21-të, se në ç’mjedis jetojmë dhe ç’individë e milet “midehollë”, të “ndijshëm” e të “prekshëm” kemi ende? Tjetër është bota e civilizuar, thonë ata, e tjetër jemi ne shqiptarët.

Por një që, si autor i këtij fejtoni, të cilit pas gati 65 vjetësh, i qëlloi të mësonte se në Pejë, në vendlindjen e tij, në “kojshillëk”, e madje-madje edhe nënë e një miku të njohur (sidomos në vitet 45-46, kur bënë bashkë ca muaj në “fllad”), jetoi si Pejane dhe si nuse e Pejës, jo më pak se pesëdhjetë e shtatë vjet, – e mbesa e Faik Konicës; e di se do të duhej të dinted he ku mund të gjejë diç më tepër për motrat e vëllezërit e Faikut?

Hiq autobiografinë e Faikut (në veten e tretë!) të shkruar në vitin 1922, më kot do të humbasë kohë të gjejë, ca më tepër ndër shkrimet e atyre mbi 150 autorëve që na lanë ndonjë punim për Faikun. Nuk gjeti, dhe ka gjasë, as nuk ka.

Shenja e karakterit të veçantë të Faikut (gjenaologjia)

Me të parën “të dhënë të kësaj natyre, na e dha, pra në vetë në “Autobiografi e Faik Konicës” (1922). Duke folur për prejardhjen familjare të tij, gjithandej në veten e tretë, ai që në kaptinën e parë të Autobiografisë, në kaptinën “Familja e tij”, do të bëjë atë që nuk e bëri gati-gati asnjë biograf a faikist deri sot: do të shkruajë për shtëpinë ku lindi (“jo vetëm një nga më të vjetrat e Shqipërisë dhe të Epirit, po edhe nga më të nderuarat për të shkuarën e saj të pastër”), për një të veçantë të saj (“e ëma e Ali Pashë Tepelenës ishte prej kësaj familjeje”), për prejardhjen prej dere bejlerësh të vjetër të Konicës (“Më pas Veliu, i ati i Ali Pashës, si mbeti i ve, mori një grua të dytë, të quajtur Hanko, të bijën e Zejnel beut, një nga më të fuqishmit bejlerë të Konicës, derë pashallarësh deshqendante e Kastriotëve”), për zbritjen e tij nga Kastriotët (“këtë traditë për zbritjen nga Kastriotët e përmendin edhe shumë autorë të tjerë”); për “modestinë” tashmë të njohur të tij (“Dhe merret me mend me ç’bujë dhe me ç’enthuziazmë do ta kishin përdorur shumë shqiptarë të tjerë sikur të ishin ndodhur në vend të tij. Po është shenjë për të vënë re e karakterit të veçantë e Faikut që këtë traditë, në vend që ta pranojë me gëzim, e kundërshton”); për “damarin” e tij (“Kur ka rastisur t’i thotë ndonjë mik se pa dyshim do të kesh një damar nga të Kastriotëve, Faiku ka qeshur dhe është përgjigjur me ftohtësi: S’besoj aspak. Një stërgjyshi im, i quajtur Mehmet Pasha, i cili rronte në kohë të dëgjuar, dhe nuk është çudi që, pas pak brezash, populli ta ketë përzier me SKëndërbenë”); për derën e Zjenelbejllive (“Dhe që ahere dera e bejlerëve të vjetër të Konicës njihet si dera e Zejnelbejllive”); për Zejnel beun (“Zejnel beu, nga martesa e tij me të motrën e Kurt pasha Beratit, pati një bij dhe një bir. E bija u martua me Veli bej Tepelenën dhe lindi Alinë. I biri pati dy djem, Ismail benë dhe Sylejman benë”), për llagapin “Konica” (“Emrin e qytetit kjo familje e ka përdorur si llagap që nga kohët më të vjetra”); për stërnipërit e Ismail bej Konicës (“Stërnipat e tij sot janë një dajlë 19 vjeç i quajtur Zenel dhe dy vajza”); për villain e Ismail be Konicës, Sylejmanin (“Sylejman be Konica u martua me një zonjë nga bejlerët e Plasës ngaqë ishte i shëndoshë dhe rrumbullak, i ati dhe e ëma e quanin për ta perkëdhelur “shishko”), ashtu siç do të mbiquhet here-herë edhe vetë: Faik Shishko beu Konica.

Kush ishin “dy çupa dhe katër djem”?

Po të përjashtohej ndonjë e rrallë që, edhe ai i referohet vetëm këtij burimi dhe jo më shumë nga ç’na la Faiku, zor të gjendet edhe një tjetër “gurrë” për të njohur ca më nga afër motrat dhe vëllezërit Konica.

Atë me sa dimë, të vetmen njohuri dhe burim për këtë interesimin tone aktualisht – temën e këtij fejtoni: e mbesa e faik Konicës 57 vjet në Pejë! – e kemi në ata katër rreshta në vijim të Autobiografisë” së tij, tek thotë:

“Shahin be Konica, prej martesës së tij me një zonjë nga bejlerët e Delvinës, pati dy çupa dhe katër djem, ndër të cilët njëri ishte Faiku (nënvizoi R. K.).

Po më shumë se kaq? Hiç.

Si quhen motrat, ç’emra mbanin vëllezërit (me përjashtim të njërit, më të njohurit pas Faikut!), ku jetuan, si jetuan, a umartuan, ç’fëmijë lanë, patën apo jo nipa e mbesa…? Hiç.

Do të gjejmë, po ca më tutje, ta ketë zënë ngoje të ëmën, shkarazi, pa ia përmendur kurrë emrin, dhe vetëm në kontekst të t’et, duke rrahur gjoks me të pse kish vazhduar një traditë të vjetër familjare të përkrahjes së elementit të krishterë (“Tre vjet më parë, kur vdiq e ëma e Faikut…nënvizimi im! – pasi u mësua vdekje e zonjës, menjëher u mbyllën të gjithë dyqanet e të krishterëve për shenjë zie”) edhe pse e kish prishur një zakon që paskësh mbretëruar në Konicë dhe gjetkë: të mos binin këmbanat e kishës! Për vdekjen e nënës së Faikut, kambanat e kishës – me lejen e t’et – ranë! Në një tjetër shkrim dhe në një letër private do ta përmendë, prapë pa emër, një çikë më shumë edhe do të shprehë ndjenjaa të pikëllimit më të thellë kur merr lajmin për vdekjen e saj në vitin 1919, tek ish 43 vjeçar.

Kush janë pra, dy çupat, dy motrat, dhe katër djemtë, katër vëllezërit Konica, fëmijë të Shahin beut dhe nënës që nuk ia dimë emrin, pos që thuhet të ketë qenë nga bejlerët e Delvinës?

Njëri nga ata “katër djem”, siç e pohoi edhe vetë, ishte: Faiku. Një tjetër nga ata “katër djem”, vëlla i Faikut, edhe ai po thuaj shumë pak i njohur sidomos në brezin e ri dhe akoma më pak i zënë ngoje si vëlla i tij, qe – Mehmeti. Po dy vëllezërit e tjerë, që kurrë s’u përmendën fare në asnji shkrim deri sot, e madje as nga Faiku, i cili nuk na la asnjë shënim, jo vetëm për ata, por as edhe për Mehmetin.

Dy motrat e veta, ndërkaq, po ashtu pa na thënë emrat, ai edhe i “piketon” paksa: “Kur isha nëntë vjeç – thotë Faiku për veti, në veten e tretë – shkoi me të motrën, burri i së cilës ish officer, në Shkodër! Të jetë ky, vallë filli nga lidhet Peja, përmes Shkodrës me Konicën? Të jetë kjo, vallë, ajo lidhja që vihet midis pejanes konicase dhe Faikut? Të dalë s’andejmi, vallë, zanafilla që provokoi këtë fejton dhe këta rreshta? A është kjo mbesa e Faikut, vallë, që bëri 57 vjet si pejane, pikërisht bija e motrës me të cilën shkoi në Shkodër, kur ishte vetëm nëntë vjeç?

Si arriti të martohet nga Konica në Pejë? Me kë u martua? Sa fëmijë pati? Ç’thonë bijtë e saj? Është gjallë ende, a jo? Ç’kujtime la? Si dukej? Si vishej? Si fliste? Ç’thoshte për katër dajot, po në veçanti për dajkon Faik?

Po motra tjetër?

Jam Pejan, kam lindur në Konicë

Takimi me stërnipin

Nga gjithë ato të veçanta që e shquajnë, Peja ka për pejanët dhe një veçori ndoshta më pejanën e me pejanqen, ka një pikëpjekje a vendpjekje, një “universe” a një “universitet” miniature, ka si një rreth, një si mjedis, diç si klub, një “senat” të vogël, do të thosha, me traditë tashmë shumëvjeçare: një rrojtore. Një berberhane. Rrojtoren a berberhanen e Jusuf Haxhiut mu në qendër të Pejës, përballë shtëpisë së madhe të mallrave. Aty, në atë bankën e vogël para dyqanit, më të vjetrit të ulur, e ata një çikë më të “rinj” në këmbë, takohen edhe sot, prej aq motesh më parë (edhe kur ish në Zallë), një dorë pejanësh nga më të njohurit dhe më të shquarit, profesori Mahir Muhaxheri, stomatologu Shemsedin Agolli (i ndjerë), arkitekti Qemal Nallbani, profesori Gëzim Basha, Xhevdet Malushi, Zija Belegu e ndonjë tjetër nga të “rinjtë” dhe Muharrem Miki Pasha e Hamza Begolli nga më të vjetrit. Në gjallje të vet, sa herë shkonte në Pejë, po sidomos viteve të fundit të jetës, nuk mungoi kurrë as akademiku Ali Hadri. Para kësaj rrojtoreje, “Te Jusufi”, takova njeriun që kërkoja për një dëshmi krejt tjetër për tjetër nga ç’më doli atë ditë mesmaji: më të vjetrin mësues të gjallë shqiptar në Pejë sot (bëri jo më pak se 55 vjet mësuesi!) , tetëdhjet e tre vjeçarin Hamza Begolli. E kërkova të më fliste ç’kish mbajtur mend, sa e njihte dhe çfarë mund të më tregonte, ndonjë hollësi, për një të bashkëburgosurin e tij dhe ish-profesorin tim të shqipes, Kolë Parubin, që u dënua me vdekje dhe u pushkatua nga fundi i vitit 1946 në Prizren.

-Asgjë, – ma preu shkurt. – Asgjë më shumë nga ‘di edhe ti për të, – shtoi pas pak.

Dhe përnjëherë ajo më e papritura, më e befasishmja dhe thuaj fare e pabesueshmja, një “colpo di scena”, si do të thoshin italianët:

- A e di ti se unë kam lindur, në Konicë?

- Ku?!

- Në Konicën e Faik Konicës!?

- Po, po…Mu në Konicën e Faik Konicës.

Unë e pashë jo me pak habi. Kisha rreth 60 vjet që e njihja si bashkëvendas, si pejan, dhe prej derës së bejlerëve të Pejës. E dija se kish ndonji vit që kish shkelur të tetëdhjetat. E shikova me ngulm, me mospërfillje të “zbulimit” që më bëri, duke e “shpjeguar” këtë të dhënë me moshën e tij ashtu të shtyrë dhe gjithë ç’mund të dalë nga memorja e plakur dhe ndoshta edhe e fishkur.

- Po dyshon? – më pyeti.

- Jo, jo… bëra unë me gjysmë zëri e me gjysmë goje, duke shikuar gjithë ata që kisha përreth në pritje që, në një mënyrë a në një tjetër, ose të ma pohoni, ose të ma mohonin këtë thënie të tij, meqë e njihnin dhe e kishin pothuaj përditë aty.

- Jam stërnip i Konicëve unë! – tha, ai, pa më lënë të mirrja ca veten dhe të flakja mosbesimin dhe dyshimet se e kish me taman, apo po fliste jerm, i “harruar” dhe i “ngatërruar” një çikë.

- Po tallesh me mua, Hamza bej? Po luan teatro?

- Me gjithë mend e kam, – më tha me seriozitet prej plaku dinjitoz dhe mendjekthjellët. Po ta them: unë kam lindur në Konicë dhe jam stërnip i Faik Konicës!

Ja, pikërisht këtu dhe në këtë dialog rasti zuri fill ky shkrim për mbesën e Konicës, për bijën e njërës nga dy motrat e tij, e cila para 82 vjetësh erdhi në Pejë, u bë nuse e pejanit, u martua, i kaloi 57 vjet në Pejë, lindi tre djem dhe një vajzë, nga të cilët njërin, Hamzën – në Konicë…

Cila është mbesa e Faikut?

Mjaftoi kaq. Mora më të parat shënime, për ndonjë orë me radhë, aty për aty, në bankën e vogël para rrojtores “Te Jusufi” dhe në praninë e pesë a gjashtë “senatorëve” të saj.

“Testova” ata, familjarët e mi dhe jo pak nga të njohurit e mi dhe të tij. Vajta edhe dy herë të tjera në Pejë me këtë të njëjtin “objektiv”. I shkova Hamza Begollit edhe në shtëpi. E nxora edhe një herë, fare padrejtësisht dhe pa arsye, në “riprovim”, i shtyrë nga dëshira të provoja gjithë ç’më kish pohuar më parë, me theks të veçantë në emra, data dhe ndonjë hollësi. Bisedova edhe me anëtarë të familjes së tij (dy bijat, Verën dhe Virxhinien). Konsultova edhe dy grate e dy djemve të tij, si dhe njërin nipat e saj, Petritin. Më ndihmoi jo pak edhe Mithat Begolli.

Ja ç’më doli.

Doli, e pakontestueshme, se e ëma e Hamza Begollit vinte “nga lart”, që nga Konica, dhe ishte e bija e njërës nga motrat e Faikut.

Doli, e pakontestueshme, se – në saje të rrethanave çuditësisht të lidhura mes ndër vete, për të cilat do të flitet më poshtë – Ajo erdhi dhe u martua në Pejë.

Doli, e pakontestueshme, se kushdo e ka njohur nga rrethi familjar, nga miqtë dhe farefisi, nga fqinjët dhe, përgjithësisht, pejanët, në mos e ka ditur prejardhjen e saj të mirëfilltë dhe lidhjen aq të ngushtë me Faik Konicën dhe, përgjithësisht, familjen Konica, e ka vënë re atë më të veçantën dhe më të jopejanqen e saj: të folurit. Të gjithë thoshin dhe e pohojnë edhe sot se ajo, nëna e Hamzës, kishte një të folur “më të hollë”, tjetër nga të tjerët dhe se vinte, sigurisht, nga “matanë kufini”. Dhe se, të paktën Hamzën, të gjithë e “ngucnin” se i ka dajët – me fustanella.

Doli, po ashtu e pakontestueshme, se njërin nga tre djemtë, pikërisht bashkëbiseduesin tonë, e lindi, çop se po në Konicë, por akoma më shumë se kaq, në – kishë!

Ç’mbeti të dimë?

Mbetet shumë: emri i motrës së Faikut, emri i bijës së saj (i nënës së Hamzës), si ndodhi që erdhi në Pejë dhe u martua pikërisht me babanë e Hamzës, çfarë di stërnipi për katër vëllezërit dhe dy motrat Konica, si quheshin, ç’jetë bënë, ku dhe si shkuan motin?

Nuk ka dyshim, sado nuk gjeta kurrfarë burimi tjetër të cilit do t’i referohesha dhe ta mbështetja, se njëra nga dy motrat e Faik Konicës ka qenë me emrin – Xhevë. Kjo është, them, me siguri, me të cilën Faiku nëntë vjeç erdhi nga Konica në Shkodër, sepse aty, prej disa kohësh, i ishte transferuar i shoqi, oficer i perandorisë osmane. Po të kemi parasysh ditëlindjen e Faikut (5 mars 1876) dhe moshën e kish kur mori këtë më të parën rrugë të tij në jetë, nga aq ecejake të pareshtura nëpër botë, ku do të jetojë dhe do të vdes dhe, pos në vitin shkollor 1885-1886, kurrë më nuk do të kthehet në vendlindje, në Konicë; kjo do të duhej të ketë ndodhur në vitin 1885. (Faiku, me sa duket, ngatërron datat e shkuarjes së tij me të motrën në Shkodër: në kujtimet e tij që i botoi me 1900 thotë ta ketë bërë këtë më 1883, ndërsa në “Autobiografinë” e tij, jo po “kur ish nëntë vjeç”, d.m.th. më 1885).

Ajo më e padyshimta, ndërkaq është emri i bijës së Xhevës, i bijës së motrës së Faikut: Xhevahire.

Emri i motrës së dytë mbetet, gjithandej, i panjohur.

Nusja nga Konica në Pejë

Sakaq u perhaps lajmi nëpër Pejë se malazeztë, pos që plaçkisnin, syrgjynosnin e vrisnin shqiptarët, atë më të keqen që bënin ishte se grave shtatzëna ua nxirrnin fëmijët nga barku. Baba im, duke pasur frikë nga kjo meqë, nëna ishte shtatzënë, më kish mua në bark, bën ç’bën dhe vendos ta largojë nënën time, Xhevahiren, nga Peja dh eta dërgojë te dajët e saj në Konicë, ku do të ishte më e sigurt.

Përse Faiku nuk foli kurrë për vëllezërit dhe për motrat e veta, ndonëse mburrej me prejardhjen e tij familjare? Përse biografët e tij të derisotëm dhe sidomos faikistët heshtin, nuk kthejnë vëmendjen dhe as “prekin” jetën intime e familjare të Faik Konicës? Përse dyshohet a u martua, a pati grua a jo Faiku? A është Henriku, i lindur më 1897 në Francë, djali i Faikut? Si ndodhi që mbesa e tij, bija e motrës, të martohet në Pejë? E kujt ishte mbesa që mori mirënjohjen nga dora e Sali Berishës ditën e kthimit të eshtrave të Faikut në Tiranë? Ç’e lidhte Faikun me Apolinerin? Ç’portret i bëri Ernest Koliqi në “Shejzat”?

Relacioni Pejë – Konicë

- Unë u linda në Konicë më 1 prill 1912, tregon sot Hamza Begolli, – sado thonë edhe të kem lindur edhe më 1913. Nuk jam i sigurt për vitin, po për vendin jam më se i sigurt dhe nuk ka snjë dyshim, për të mos e harruar kurrë, e pagëzuan – Xhevahire!

Kush e pagëzoi Xhevahiren? Faiku?

- Jo, jo Faiku. Faiku atë kohë nuk ish në Konicë. E pagëzuan vëllezërit e tjerë…

Cilët? Sa vëllezër Konica ishin? Ua di emrat?

- Po, si s’ua di! Shain be Konica, babai i tyre, pati katër djem: të parin dhe më të madhin Mehmetin, të dytin Rrustemin, të tretin dhe më të njohurin Faikun, dhe të katërtin Hilmiun.

Po motrave?

- I di vetëm kësaj, pra, nënës së nënës sime, gjyshes: Xheve. Nuk më kujtohet, s’e mbaj në mend emrin e motrës tjetër të Konicëve. Edhe ime ëmë sikur nuk më kish folur shpesh për të.

A e di Hamza se motra e dytë ka jetuar në Stamboll dhe se ke ajo Faiku vajti për vizitë? (Jup Kastrati: “Pak më vonë, shkoi me pasaportë bullgare tek e motra në Stamboll”!).

- Edhe e di, po nuk jam gjithaq i sigurt. Nuk më kujtohet…

Me motrën në Shkodër

Jup Kastrati, në monografinë e tij për Faikun, na jep këtë vit kur u transferua në Shkodër burri i motrës (nuk ka emër as motra, as burri), oficer në ushtrinë turke: 1883. dhe konstaton vetëm kaq: “Atëherë Konica jetoi tek e motra. Gjatë vitit shkollor 1884-1885 ndoqi mësimet në Kolegjin Sevarian të Jezuitëve”.

Për kohën që qëndroi tek e motra në Shkodër, tek Xheveja e martuar për oficerin e nënushtrisë turke, për fëmijërinë e vet, për ditët pas shkollimit fillestar në vendlindje dhe për mësimet që ndoqi në Shkodër, ca kujtime na la edhe vetë Faiku, kur më 15 prill 1900 tek ish 25 – vjeç, rikujtoi vitet 1883-85;

“Më 1883 më rastisi që vajta në Shkodër me disa prindër, të cilët më çuan në shkollën e Jezuitëve. Mjegulla e kohës s’ma ka hequr ende larg kujtesës atë rrugë të ngushtë e të shtremtë që, duke filluar tek ajo udhë e gjerë që shkon te Kopështi i Kombit (Milet Bahçe), mbaron në shkollë të Jezuitëve. Shkollë e gjerë dhe e ajrosur tej e tej, me oborre të mëdha e me lodra, ku rinia shqiptare mëson të jeton një jetë më të butë, më të urtë e më vëllazërore. Mësimet, italisht, latinisht, frëngjisht e gjermanisht, jipen prej Etërve Jezuitë, me atë dije që as armiqtë e tyre s’ua mohojnë.

Artet e bukura, si muzika e piktura, si dhe fesat e shpeshta, e lehtësojnë trishtimin e mësimeve të rënda. Javë për javë, djemtë dalin e shëtisin në fusha, e janë jashtë mbi blerime: zakoni i mire që ua bën mendjen të gëzuar e të shëndoshë për të filluar mësimet e javës. Me këto dhe me të tjera, kjo shkollë mbahet në një shkallë të lartë, e gjithë ata që kanë parë shkollat e Francës e të Europës, munden të dëshmojnë se ajo e Shkodrës është e zonja për shumë punë të barazohet me to”.

Do të kthehet Faiku paskëtaj, vetëm për një vit ndoshta, në vendlindje dhe, s’andejmi, do të vazhdojë odiseada e tij mbi pesëdhjetë vjeçare nëpër të katër anët e botës: nga Konica, pas Shkodrës, në Stamboll (qe vetëm 12 vjeç kur vizitoi Abdyl Frashërin), nga Stambolli në Francë (për të studiuar me para të veta), nga Franca në Bruksel dhe nga Brukseli në Londër (për të nxjerrë “Albaninë”), nga Londra (hiq “ekskursionet” në Atdhe, në Bukuresht, në Athinë, në Triestë etj.), në korrik të vitit 1909, do të shkojë në Korfus (“për t’u takuar me prindërit e tij”) dhe më 9 tetor do arrijë në Boston. Aty, në Boston të Amerikës, pas 60 vjetësh, do ta mbyllë jetën dhe jo më pak se 53 vjet do të “pushojë” në varrezat e atij qyteti, afër-afër, vetëm ndonjë metër larg varrit të Nolit. Eshtrat do t’i kthehen në Atdhe në maj të vitit 1995.

Nimani e Xhevahireja (I)

Për mbesën e Faikut, nënën e vet, Hamza Begolli ka mjaft ç’të tregojë. Atij i kujtohen fjalët e saj dhe shumëçka që ka të bëjë me të dhe me “dajot” e me “dakjot” e saj:

-“Kam qenë e re, fëmijë, e rritur pa nënë. Vëllezërit më kanë shikuar më shumë mua, se fëmijët e vet. kanë bërë be në kokën time”, mbaj mend të më fliste nëna. Më ka treguar edhe si më lindi në Kishën e Konicës, pasi e dërgoi babai im me përcjellës Osman Ademajn – Oskën dhe një gjellbërëse, se s’ia mbaj mend emrin: “Kur kaluan kufirin, kah Ohri, e paguan me dukatë, lajmëruan në Konicë dajot se po vjen Xhevahireja. Atje, në fshat, më nxorën një kalë të bardhë. Unë që në fëmijëri kisha mësuar të ngisja dhe të hipja kuajt. Kali, azgan, s’e ndalte kush. Unë iu qasa, ashtu si dija dhe, në çast, kërceva mbi te”.

Po tjetër? Po më?

- Po ja. Ikur nga malazeztë, nëna, shtatzënë, vete ke dajallarët e saj, po pa vonuar shumë shfaqet rreziku që ta arrestojnë, apo edhe ta therin grekët! Vete dhe strehohet në kishë. Grekët vinë dhe aty, duan ta marrin. Arkimanderiti ndërhyn, “mos e mbysni”, bërtet. Nëna, e veshur allafranga dhe me greqishten e saj që e fliste aq mirë, i largoi dhe shpëtoi. Mua nuk më besohet, nëna nuk ma ka pohuar ndonjëherë katërcipërisht, po seç kam një bindje se më ka lindur pikërisht në ato ditë, tek ikte nga grekët, dhe mu në Kishë të Konicës! Ndodhi kjo më 1 prill 1912, në orën 5 të mëngjesit.

Po si ndodhi që të takohen, të njihen dhe të martohen Nimani dhe Xhevahireja? Nimani në Pejë, e Xhevahireja – në Konicë? Ishte kjo pyetje që më cyste kërshërinë më të madhe ta mirrja vesh dhe ta zgjidhja, ndonëse Hamza, sit a pandehte këtë gjë krejt të njohur, as e çonte fjalën andej.

- Si u takuan? Si u njohën? Ja po ta them. Më duhet, që ta kuptosh më mirë, t’i kthehem pak gjenalogjisë sonë. Ke dëgjuar për tim gjysh, për Halil Pashën?

- Jo.

- Po për dy djemtë e tij, dy djemtë e Halil Pashës?

- Babai im ka qenë Nimani, ndërsa axha Allani. Fëmijë të Allanit kanë qenë Hilmiu, Qerimi, Xhevati, Rifati dhe Kahremani. Baba im, Nimani, gruan e vet të parë e ka pasur nga Quranollët e Pejës dhe me të lindi katër djemtë: Sefedinin, Hasimin, Manushin dhe Qemalin…

Katërmbëdhjetë vjeç Nuse

Nimani e Xhevahireja (2)

Do të vijë, pra, Xhevahireja nga Konica në Pejë, do të martohet me Niman Begollin dhe do të bëjë rreth 60 vjet jetë në këtë qytet. I shoqi, Nimani, do të vdesë qysh në vitin 1929, pas ndonja 17-18 vjetësh jete bashkëshortore, duke e lënë të vejë shumë herët me katër djem nga gruaja e pare dhe me tre djem dhe një vajzë, që do t’i lindë vetë. Djemtë: Saniu, Hamza dhe Gjergjizi. Vajza Pakizja.

- Pa dale, dale, Hamza beg, se m’i more mendt me gjithë këta emra! Edhe nuk po i kap dot, dhe, sikur ende nuk po m’i përgjigjesh pyetjes kryesore që dua ta marr vesh. Më thuaj, të lutem, më në fund, shkurt: si u takua dhe si u martua babai yt me nënën tënde, mbesën e Faik Konicës. Më fol për Nimanin dhe Xhevahiren.

Ai stepi për një çast.

- Po janë të lidhura këto. Pa këto nuk do t’i kuptosh fare. Se. po s’të thashë që im atë ka pasur edhe një grua para nënës sime, nuk mund të dalë te pyetje që po më bën dhe së cilës vazhdimisht, me gjithçka që të tregova, po i përgjigjem në njëfarë mënyre. Dëgjo: I vdiq babës sim, Nimanit, gruaja e parë, ajo që kish qenë nga Quranollët e Pejës, dhe e la me katër djem…

- E kuptova. La Sefedin Begun, Hasim Begun, Manush Begun dhe Qemal Begun. Të Sefedinit janë Adili dhe Faruk Begolli, apo jo?

- Po.

- Dhe pastaj do martohet me nënën tënde, me gruan e vet të dytë…

- Pikërisht. Por si? Babai i nënës ka qenë nga Tivari dhe oficer i lartë i Turqisë. Kishte gradë gjenerali. Në Bullgari ka qenë komandant divizioni ndëshkues. Nga Bullgaria e transferojnë në Maqedoni e mandej në Greqi. Merr vesh se vëllezërit Konica, derë e madhe dhe e njohur bejlerësh, kishin një motër për martesë, me emrin Xheve. E kërkon, ia japin dhe martohen. Pas pak e transferojnë në Shkodër. Aty i lind një vajzë, por i vdes gruaja. Vajzën e mbetur pa nënë dhe me babën oficer e marrin vëllezërit në Konicë ta rrisin dhe ta edukojnë, si të thashë, në shenjë kujtimi e dashurie për motrën e vdekur, e pagëzuan Xhevahire. Ajo vajzë, pra, Xhevahireja, është nëna ime…

E qartë.

- Dhe ja tashti si u njohtën Nimani e Xhevahireja: babai im dhe nëna ime. motra e atij oficeri të ushtrisë turke, motra e Ismail Hakiut, motra e babait të nënës sime, ka qenë e martuar te Zatriqët në Pejë. Kur mori vesh ajo se Niman Begollit, babës sim i ka vdekur gruaja, menjëherë i ra në mend, iu kujtua Xhevahireja në Konicë, bija e vëllait të saj, ndaj vendosi të ndërhynte dh eta martonte me të, t’ia jepte për grua.

Tashti e kuptova, më në fund lidhjen Pejë dhe Konicë! Do të bëhet “sebep”, siç i thonë, halla, motra e t’et, që Xhevahireja të vinte nga Konica aq e largët dhe të martohej në Pejë! Jo: shans i rrallë dhe derë e mirë, prej bejlerësh të Konicës ai rast i mirë dhe derë në zë, prej bejlerësh të Pejës.

Nimani e Xhevahireja (3)

Dhe kështu, pa u mbushur ndoshta as dhjetë vjet nga botimi i veprës së njohur të Çajupit, “Katërmbëdhjetë vjeç dhëndërr”, në Pejë do të “shkruhet” një vepër e re, një histori mu si ajo: Katërmbëdhjetë vejç nuse!

Sepse, Xhevahireja, kur e sollën në Pejë – me ndihmën dhe ndërmjetësimin e hallës së vet të martuar te zatriqët – nuk kish asnjë ditë më shumë se katërmbëdhjetë vjeç.

- Mund ta marrësh me mend, vazhdoi Hamza Begolli. – Ajo katërmbëdhjetë vejç, e im atë rreth gjashtëdhjetë dhe me jo më pak se katër djem, nga të cilët më i vogli 4 vjeç, tjetri 7 vjeç, kurse dy të tjerët bukur të rritur!

E shoqja e Hamzës, Shyhreti, motër e Ismet Shaqirit, – siç tregoi e bija, Virxhinia – mban mend edhe sot si ia ka përshkruar vjehrra takimin e saj të parë me të shoqin, Niman Begollin: “Kur hyra në dhomë, pothuaj fëmijë, 14 vjeç, dridhesha e tëra. Kisha turp të madh, e dija për çfarë më kishin sjellë në Pejë dhe përse gjendesha aty: sepse do të më martonin. Do bëhesha nuse. Katërmbëdhjetë vjeç nuse! Në atë dhomë duhej të njihja dhe të shihja për herë të parë tim shoq, burrin tim. Po ç’më panë sytë? Më panë: katër djem, dy ca të vegjël, dy më të mëdhenj dhe – një plak! Unë pandehja të ish ndonjëri nga djemtë im shoq, ndaj dhe, me shumë turp, pothuaj pa ngritur kokën, vidhja me sy çdonjërin veç e veç: të jetë ky imi? Jo, është i vogël. Po ai tjetri? Jo, moj jo, po edhe ay i vogël është. Do jetë, thaçë, ay i treti…Ose ay i katërti.Njëri nga ata të dy do të jetë im shoq, doemos, mendoja. Kurrë s’do më kish vajtur mendja se halla ime do më zgjidhte për burrë – plakun! Dhe, që thua tinë, ata të katër djemtë e tija, njëri pas tjetrit zunë të dilnin jashtë. Lëshuan dhomën dhe, do ti, më lane mua fmijën vetëm për vetëm me plakun. Ja, kështu u njohëm dhe u martuam ne të dy, moj bija ime. Unë, Xhevahireja nga Konica, dhe tim shoq, Nimani nga Peja…”

Do t’i lindë Xhevahireja konicase edhe dy djem të tjerë, të dy të pagëzuar me emrin Halil, por që të dy do t’i vdesin. Dhe do të bëjë jo m pak se 42 vjet jetë prej veshuje dhe do të vdesë po në Pejë, para 24 vjetësh, në vitin 1971.

“Orksurnas”! “Predemos”

- Nëna më fliste shpesh për Konicën, i kujtohet edhe sot Hamzës. – Më fliste për veshjen e atjeshme kombëtare, për doke e për zakone shqiptare të atij qyteti. Për opingat me tufa. Më kujtohet se më kish treguar sesi mos i brente teja, i fusnin fustanellat në vaj ulliri e mandej i linin të tereshin.

Kur dilnin në mal, për të luftuar me grekët i vishnin.

M’interesoi të dija a e fliste e ëma greqishten dhe a e “psoniste” edhe në Pejë? A kish mbajtur mend ndonjë fjalë të saj greke?

- E dinte për mrekulli greqishten. Në ato fillimet e veta deshi madje të ma mësonte edhe mua. Mirëpo, seç kish baba im një si inat dhe jo vetëm që nuk e lejonte të ma mësonte këtë gjuhë mua e fëmijëve të vet të tjerë, por ia kishin ndaluar rreptësisht edhe ta fliste vetë fare atë gjuhë. E kam dëgjuuar me veshët e mi sesi e qortonte dhe i kërcënohej: “Po të pashë që m’i mëson fëmijët greqisht, apo po të dëgjoja që flet edhe vetë në atë gjuhë – jashtë!” Kështu i thoshte.

Po ndonjë fjalë a ndonjë shprehje greke, sidoqoftë, do t’i ketë shpëtuar ndonjëherë.

- Mbaj mend, po, fjalë “psomi” (bukë) dhe “nero” (ujë). Mirëpo më kujtohet mire se sa herë teshnim, ajo na thoshte “Oksurnas”. Ç’janë këto fjalë edhe vetë s’e di, po ma thotë mendja që duhet të kenë kuptimin “Shëndet” dhe “Shëndet paç!”. Ndoshta, nuk jam i sigurt. Mirëpo, e mbaj mend mire se mu kështu më duhej t’ia ktheja nënës, kur teshtija dhe ajo më thoshte “Okusirnas”.

Me kohë, nusja katërmbëdhjetë vjeçare nga Konica do bëhet me tamam pejane, do të adaptohet me mjedisin dhe, po të mos ish e folura e saj aq e parëndomtë për veshin e vendasve e sidomos të shoqeve dhe ndonjë fjalë e shprehje greke që i shpëtonte sporadikisht, me asgjë tjetër nuk veçohej nga gratë e tjera. Mësoi shpejt të qëndisë dhe u bë e njohur me qëndismat e saj. Dinte edhe të qepte, kishte maqinën e vet qepëse.

Takimi me Mehmet Konicën në Tiranë

 Dy dajkot e Xhevahiresë

Ajo vajza që pamë në satelitin shqiptar ditën kur u kthyen eshtrat e Faikut në Tiranë dhe që mori një mirënjohje nga dora e Sali Berishës ishte e mbesa e tij, e Mehmet Konicës. Një nga vajzat e dy bijave të tij që u martuan dhe jetuan në Itali. Nëna nuk më lejoi se sot do të isha në Amerikë. U kthyem në Pejë. U regjistrova në gjimnaz të Pejës. Isha sigurisht nxënësi më I vjetër në të. mandej Ramiz Sadiku, Nexhdet Basha, Esad Mekuli që erdhi më vonë…

 Hamza Begollit nuk i kujtohet sot, saktësisht , deri as viti, le pastaj dita e muaji, kur ai bashkë me 16 pejanë të tjerë, të gjithë të rinj atëbotë vendosën të linin vendlindjen, të iknin nga “Jugosllavia e vjetër” dhe të shkonin në Shqipëri. Sipas mendimit tone, po të lidhen ca “fije” të rrëfimit të tij, do të ketë ndodhur kjo nga mbarimi i vitit 1931 ose nga fillimi i vitit 1932, d.m.th. në kohën kur nuk ish më shumë se rreth 20 vjeç.

- Vendosëm të iknim nga Shqipëria, – tha. Ishim gjithsej 17 vetë. Mbaj mend të ketë qenë me mua Nazmi Belegu, Shyqri Belegu, Shaban Berisha dhe…këta po… të tjerët? Kujt i kujtohen sot, pas mbi 60 vjet? Vëllain e madh, Samiun e kisha atëherë në Shqipëri. Ai ishte nënoficer në xhenio të Tiranës. (Ti e di se e kanë pushkatuar në Rugovë, e vrau Bogolub Radiqi më 1952). Atëherë janë takuar me Beiqr Kastratin dhe Xhevat Shkrelin, dy mësuesit që do të kthehen në Pejë në ditët e para të viteve 40, në “kohën e Shqipnisë së Madhe”. Vëllai kish vetëm një dhomë, ndaj unë u vendosa te Qerim Begolli, bir i axhës Asllan. (E kanë vrarë edhe këtë më 1945 në Mal të Zi). E kam pasur deri vonë një fotografi të tij: Ismail Qemali, Hasan Prishtina dhe Qerim Begolli.

Dhe do të jetë ky Qerimi, ai do të takoj Hamzën me njërin nga dajot e s’ëmës: me Rrustem Konicën. Ishte i moshuar, pensionist. I erdhi në shtëpi dhe gëzimi i tij qe i papërshkrueshëm se po shihte të nipin e së motrës. Të diel për të diel u takua me të. Pa vonuar shumë i tregoi se në Tiranë jetonte dhe ish me “poste të larta” në qeveri, madje edhe këshilltar i Zogut, vëllai i madh, Mehmet Konica.

- Një të diel më tha daja Rrustem: “Hamza, vishu mirë se sot do shkojm ke im vëlla për vizitë. Ta njohësh edhe atë!” – shkuan në shtëpi të Mehmet Konicës. E kish aty ku ish varri i Cana Begut, te Xhamia, ballaballë me pallatin mbretëror. Ish një burrë i gjatë. Kish sy të mprehtë. Pa një qime të zezë në flokë, e flokët kaçurrel. I thotë Rrustemi vëllait të vet të madh – Mehmeti ishte më i madhi, mandej Faiku, mandej Hilmiu – I thotë: E di kë të solla?” “Jo.” “Të solla të birin e Xhevahiresë!” U habit Mehmeti: “Cilës Xhevahire?! Nuk di të kemi pasur ndonjë Xhevahire në familje.” Atëherë ia shpjegoi Rrustemi: “Është nipi i motrës sime ore, nipi i Xhevos”. Më shikoi. “Ja që edhe i ngjaka ca”, tha Mehmeti. U ngrit në këmbë, më përqafoi dhe, i emocionuar, i shkuan lotët. U ul. Më mori në prehër.

Do ta vizitojë bashkë me dajon Rrusten pa le edhe sa herë. Mehmet Konica, thotë, ishte njeri me culture, fliste disa gjuhë të huaja, si frëngjishten, italishten, greqishten, turqishten, dhe sa i kujtohet edhe gjermanishten. Një ditë, Mehmet Konica do ta befasojë Hamzanë shumë. Do t’i thotë se ka biseduar me Faikun në Amerikë dhe të dy kishin vendosur që Hamza të shkonte ke ai në Boston. Më pastaj do t’ia bëjë pasaportën shqiptare, do t’ia nxjerrë vizën amerikane, do t’ia sigurojë paratë për rrugë, por do të jetë e ëma ajo që nuk do ta lejojë largimin e të birit për te Faiku në Boston.

Në vitin 1933 edhe Xhevahireja vajti ked y djemtë e saj në Tiranë, të shihte Saniun dhe Hamzanë. U takua me “dakjon” Rrustem a madje, bashkë me të, edhe me “dakjon” e madh, Mehmetin. Një takim që do penë të veçantë për ta përshkruar.

Tragon Hamza: Mehmeti ka pasur vetëm dy vajza dhe të dyja u martuan me oficerë italianë.

Vëllai i Faik Konicës në Pejë

Një surprizë: vëllai i Faik Konicës në Pejë!

Një kuriozitet i pashënuar deri sot: Peja ka të ngjarë të ketë marrë dhe një kontakt të drejtpërdrejtë me njërin nga katër vëllazërit Konica!

Hamza sot nuk e mba mend aq e më 1937 apo më 1938, por e di mirë se qëndroi bukur do ditë në shtëpi të tyre, derisa e dëbuan xhandarët, Rrustem Konicën, “dakjo” Rrustemin. Gëzimi i nënës Xhevahire dhe i fëmijëve qe i pafund.

Rrustemin ajo e kishte parë katër vjet përpara në Tiranë. Edhe Mehmetin. “Dajkon” Faik në Boston, dhe “dajkon” Hilmi në Stamboll, nuk i kish takuar as parë kurrë. Me këtë të fundit mbase mbante edhe njëfarë correspondence. E dinte të kish qenë një kohë të gjatë drejtor i postë – telegrafeve atje. Do të jetë ky takimi i fundit me të, sepse Mehmet Konicën, bashkë me të birin e vetëm, do t’i pushkatojë sistemi i ri komunist…Faiku do të vdesë më 1942…Për fundin e Mehmetit dhe të Hilmiut nuk ka njohuri as Hamza…

Një për Faikun, një faikiane

Në mbyllje të këtij fejtoni dhe para gjashtë temave që kërkojnë autorin, meqë gjithë ç’u shkrua deri tash ka një “fërgim” a shkas të mirëfilltë kryekreje pati Faiku, s’ka sesi të mos shkëpusim për kërshëri edhe ndonjë “reference”: një portret për Faikun dhe një “paraqitje” faikiane:

Portretin për Faikun e bëri Ernest Koliqi në revistën e tij “Shejzat” qysh më 1967:

“I thjeshtë e i hollë, i lëvizun e i qartë…herë plot andje e gaz, herë plot sarkazëm e maraz, këtu i urtë e i kthjellët, aty papritmas idhnak e sulmues…nji natyrë buzëhollë, e pakënaqun, grindavec së cilës i u shtonte një paqëndrueshmëni e çmeritëshme në mendime dhe nji prirje idhnake qi shpërthente me mujshti (prepotencë) të pafreshme tue kapërcye çdo cak jo vetëm t’arsyes e t’urtis por edhe të dejzis e të njerzis. Në polemika, i prente drut shkurt…

Përdorte në shkrim thanje smakulotash. S’barte qymën, nuk duronte të prekej as me popull. Ndyeskeq ke s’ve, i kërcejshin dreqni për ma të voglin kundërshtim…Por mos u veni vesh pezmatimit të tij: rrebet i vijnë e i shkojnë…”

Ja edhe një faikiane, e dalë pas “pritjes” që iu bë nga disa keqdashës revistës së tij, sigurisht më të mirë të gjithë kohës dhe, për rrjedhojë, edhe ndonjë “thënie sonkulotash”:

“Dua ta marr shpatën, t’u çanj kokën gomarëve, dhe në vend të trurit, të këllas këtë: ç’është liria? Të mos kisha nisur fletën (vaftë në djall!) s’do të humbja kohën time t’u mësonj gomarëve ç’është liria. Dy muaj janë që u nis kjo punë, dhe që tani jam i lodhur nga shkaku i gomarëve. Më mirë të shes pleh njeriu se të nisje punë për Shqiptarët. Jan nj’a 50 Shqiptarë që kuptojnë ç’është liria. Po të tjerët janë gomarë, dhe, si të shtyp 12 numëra mbas fjalës që dhaçë, a e dini ç’kam për të bërë? Qibarët le të mbyllin veshët: kam niet të vete të shes … (e shkruan fjalën rrumbullak!) në vend që të mbanj të përkohshmen: më mirë të shesë m… njeriu, se të shkrojë për Shqiptarët!”

Gjashtë tema që kërkojnë autorin

Pirandelo dhe Faiku

Gjashtë persona të Pirandelos kërkuan prej motesh një autor. Dhe vijojnë gjithandej ta kërkojnë. Gjashtë tema faikiane dhe faikiste kërkojn sidomos sot (më se) një autor.

Tema e parë: përse Faiku nuk foli kurrë për vëllezërit dhe motrat e veta, ndonëse rrahte gjoks me prejardhjen e tij familjare? Objektivat: një debolesë të veçantë shprehu (vetëm? për vdekjen e nënës, më 1919 sa gjendej në Romë (“Më vjen keq për nënën t’ime, për plakën e mierë që ka dhjetë vjetë që po më prêt kot me lotë e hidhërime, e qi ndofta kurrë më s’më ka për të parë…”)

Dhe një dëshmi nga miku i tij se, sapo dëgjoi lajmin për vdekjen e s’ëmës, aq u prek sa nuk doli plot një javë nga hoteli. Me Mehmetin edhe u pa ndonjëherë. Të dy qenë edhe misionarë e anëtarë delegacionesh për çështje kombëtare dhe për mbrojtjen e Shqipërisë etnike në më se një “kancelari” të botës. Ç’ka thënë ndonjë gjë për Mehmetin? Përse, pas dy motarve – njërës në Shkodër (Xhevos) dhe tjetrës në Stamboll (?) – nuk la (apo ka lënë?) ndonjë gjurmë për RRustemin në Tiranë dhe për Hilmiun në Turqi?

Tema e dytë: përse biografët e tij të derisotëm dhe sidomos faikistët heshtin, nuk kthejnë vëmendjen dhe as “prekin” jetën familjare të Faik Konicës? Objektivat: prejardhja (deri?) kastriotiane, gjyshi, gjyshja, baba, nëna, motrat dhe vëllezërit (“dy çupa dhe katër djem”). Motra në Shkodër, Xheva, me dy bijat e saj që tash i mësuam, Xhevahirenë, të martuar në Pejë, dhe Xhemilen, të martuar në Shkodër. (Hamza Begolli: “Xhemileja, motra e nënës, ishte e madhe, kurpulente dhe – diktatore. Të katër djemtë detyroheshin t’i binin në gjunj dhe t’ia puthnin dorën. Ishte e martuar për një hoxhë. Hoxhë Milla i thoshin. Jetonte në Shkodër. Edhe sot ia di shtëpinë. E kam vizituar. Dy javë kam qëndruar në shtëpi të saj. Kam qenë edhe një here tjetër te ajo”).

Motra në Stamboll: si quhet? Sa jetoi? U martua? Pati fëmijë?

Vëllezërit: Mehmeti, Rrustemi dhe Hilmiu.

Mehmet Konica: më 1913 kryeson delegacionin zyrtar, në emër të qeverisë, vajti në Londër “që të mbronte tërësinë tokësore shqiptare” e kundër vendimeve të Konferencës së Ambasadorëve (Londër, 12 dhjetor 1912-22 mars 1913) që la jashtë kufijve etnikë Kosovën dhe Çamërinë. Këtij delegacioni iu bashkua, pos Faikut, edhe Noli. Në dhjetor të vitit 1918 vjen nga Roma në Shqipëri “për të formuar një këshill, një organ, I cili do të kishte kryesisht karakterin e një delegacioni për të shprehur dëshirat e kombit shqiptar në Konferencën e Paqes. Në këtë këshill bënte pjesë edhe Mehdi Frashëri, Mustafa Kruja etj. Në janar të vitit 1920, në Kongresin kombëtar të Lushnjes, në qeverinë kombëtare shqiptare, të kryesuar nga Sylejman Delvina, minister i punëve të jashtme u zgjodh Mehmet Konica, Sotir Peci – i arsimit, Hoxha Kadriu – i drejtësisë, Ahmet Zogu – i punëve të brendshme.

Kjo konference caktoi edhe delegacionin për Konferencën e Paqes: Mehmet Konica, Mihal Turtulli dhe Imzot Bumçi. Mehmeti zgjidhte për shumë vjet edhe këshilltar i mbretit Zog (për herë të fundit i përmendet emri në “Historinë e popullit shqiptar” II, të ketë mbajtur një fjalim më 6 prill 1939 në Tiranë)… Jeta në Romë…Dy vajzat në Itali…Mbesat…Njëra në maj 1995 në Tiranë… Ditët e mbrama të Mehmetit?… Vdekja: ku? Kur?…

Rrustemi: pensionist në Tiranë. Djali i vetëm me të cilin do të pushkatohet. Jeta (dhe puna) në Tiranë. Po më shumë se kaq?

Jeta intime e Faikut

Tema e tretë: përse biografët e tij të derisotëm dhe sidomos faikistët heshtin, nuk kthejnë vëmendjen dhe as “prekin” jetën intime, sentimentale, erotike, dashurore të Faik Konicës. Objektivat: pyetje a pati ai ndonjë të dashur, me emër e mbiemër? (Burimet arkivore të Brukselit: “Gjatë kohës kur jetonte në Francë, kishte njohur një grua të quajtur Sophie Annette Hygo” … në Londër: “Bija e Marie-Forbes Rodhna para një kohe ishte njohur me Konicën” dhe “është duke u përgatitur të shkojë për të jetuar me të dashurin e vet. Apolineri: “Ky shqiptar kishte një mikeshë angleze që e bënte të vuante…Modi kalonte jetën e saj ashtu e zhveshur në apartamentin e mikut tim”. Jup Kastrati: “Megjithse mund të ketë pasë kaluar shumë marrëdhënie dashurie…”; pyetja 2 – a ka pasur grua, a u martua a jo ndonjëherë? (Apolineri: “Në Londër kalova edhe ca kohë te Faik beg Konica, i cili ishte martuar (nënvizoi – R. K.) dhe banonte në Chingford”; Jup Kastrati: “Faiku nuk u martua asnjëherë, ndonëse poeti francez Gijom Apolineri, kur e njohu në Londër më 1903, thotë se ishte martuar dhe banonte në Chingford” ) ; pyetje 3 – a pati fëmijë?

(Arkivat e Brukselit: “Gjatë kohës kur jetonte në Francë kishte njohur një grua të quajtur Sophie Annette Hygon me të cilën më 1897 kishte një djalë me emrin Henrik”! Ç’dimë për Henrikun 98 vjet pas lindjes: sa jetoi, la fëmijë, ka nipa e mbesa?

Tema e katërt: ç’e lidhte Faikun me Apolinerin? A janë vetm letrare, artistike, raportet e ndërsjellta aq të ngushta dhe aq miqësore e dashamirëse mes tyre? Objektivat: tregimi i Apolinerit, kushtuar Faik Konicës, “L’Albanais” (Shqiptari) – përkthyer nga Luan Rama, personazhi i Kanurit (Konicës) dhe “karakteri shqiptar i Kanurit”, këtij burri në dukje “si edhe të gjithë shqiptarët e tjerë, ndërmjet të cilëve shquhen burra të hijshëm”, në romanin e tij “La venue assise” (Gruaja e ulur).

Dënimet me vdekje dhe instiktet vetëvrasëse

Tema e pestë: a është e vërtetë se Turqia dhe deri vetë sulltani e dënoi Faik Konicën me vdekje?

Disa referenca për sa më sipër bëri edhe Isak Shema në shkrimin e tij “Të dhëna të reja lidhur me botimin e revistës “Albania” në Bruksel (1897-1902)”, në “Gjurmime Albanologjike” më 1975.

Tema e gashtë: a provoi ndonjëherë dhe a mos pati prirje a instikte për vetëvrasje Faik Konica? Objektivat: më i pari, Apolineri në tregimin e tij “Shqiptari”, në këtë shkrimin kryekëput kushtuar mikut të vet Faik Konicës (“Një ditë miku im më tha: “duhet të iki nga bota. Nesër do ta vras veten” – nënvizoi R. K.) e mandej edhe në romanin e tij “Gruaja e ulur” (“Në dukje ka qenë si edhe të gjithë shqiptarët e tjerë, ndërmjet të cilëve shquhen burra të hijshëm, por të predisponuar për vetvrasje” – nënvizimi R.K.)

Pas tij edhe Pashk Bardhi në shkrimin për Faik Konicën në “Hylli i Dritës” të vitit 1942, në njërën nga letrat që merrte nga ai: (“Kam një plagë… e ajo është vobeksia…Më vien keq për popullin shqiptar që s’më ka nonji faj! Pra, a duhet ta vras veten, a të përpiqem të fitoj jetën em nj’anë në dhe të huaj?” – nënvizoi R. K.)

Gjashtë tema, që kërkojnë edhe sot, sidomos sot, autorin.

Gjashtë pyetje, përkrah aq të tjerash politike, shoqërore, kulturore, letrare, artistike etj. që presin edhe sot, sidomos sot, përgjigje…

 Rilindja, 23 qershor 1995 – 31 qershor 1995

* RAMIZ KELMENDI PËR FAIK KONICËN

Xhemail Peci

Fragment nga vëllimi i IV-ët (Ramiz Kelmendi dhe Porosia e Tij e Madhe) i monografisë studimore për Ramiz Kelmendin

DHE PROFECIA: KU NUK SHKON USHTRIA E NJË KOMBI, SHKON KULTURA, ARTI DHE LETËRSIA E TIJ/

Persiatje për Emisionin KultArt të RTK-ës, kushtuar Panairit të Librit në Frankfurt./

Jo Gjermaninë ta çojmë në Amerikë,por Amerikën ta sjellim në Gjermani.-(Gëte)/

Prelud: Nga Ataraksia (tek grekët e lashtë) – Paqja Shpirtërore, deri tek Paqja e Përjetshme e Kantit./

Shkruan: Xhemail Peci/

Tek shpaloseshin në ekran pamjet e një natyre të virgjër e të një gjelbërimi të rrallë, natyrë që dëshmon se Perëndia është treguar aq dorëlirë që me to të pajisej Gjermania (sa Hajnrih Hajne e përfytyronte në përmasat e një sirene e cila i krihte flokët e saj të arta sipër një shkëmbi), përzgjedhja e pejsazheve, e pamjeve të ujit si dhe arkitektura e veçantë në të cilën përzihet klasikja me modernen, lenin përshtypje të veçanta dhe paralajmëronin se kronika do të ishte realizuar me një përkushtim të veçantë, nën të cilin bota e librit u shpalos sërish në kryefestën e vet si një përkujtim tepër i rrallë se në Librin e Shenjtë parajsa përshkruhet si një kopësht me ujë që vërshon.

Është thënë prandaj me të drejtë se Alhambra (një nga dhjetë mrekullitë e botës) ishte një përpjekje arabe për ta ngritur parajsën mbi dhe. Panairi i Librit i cili Frankfuritin e bën kryeqendër të një mrekullie të tillë, është pamja e fletëve të shpalosura të librave të cilat në moshën e tyre biblike kanë të gdhendur si në një kronikë kohësh gjakimin për të ri-krijuar sadopak pamjen e një parajse në të cilën u shfaq qielli si një det me qetësi absolute, e zëri shoqëroi pamjet si shiu i shkëlqimit të yjeve në burimet e vogla të dritës!

Në një prelud të tillë nga më të rrallët, Sibila e Librit Shqip e dëshmoi me modesti se qielli kish fshehur në zërin e saj një pelerinë prej shiu. Prelud që të kujton thënien e Borhesit nga “Ulrika”: “Mrekullia me të drejtë vë kushte! … Një poezi e Uilliam Blejkut flet për vasha të buta si argjendi dhe skofiare si ari, kurse në Ulrikën kishte butësi dhe skofirizëm.”

Drita zbriti e shenjtë nga qielli. U bëftë dritë! Dhe dritë u bë e si një dritë e shenjtë u përhap dhe libri. Skena me të cilën hapej kronika e emisionit KultArt, shëmbëllente aq shumë me të vërtetën e madhe. E më tej e kaltërta e qiellit në sfondin e saj shpaloste dalëngadalë pamjet magjepëse të hapësirës së pafund, gërshetuar më tej me gjelbërimin e Frankfurtit, duke përmendur 3000 lulet, dhe pastaj gradualisht si një pamje në përkujtim të shekujve dhe epokave, zbriste ngadalë dhe me një takt të rrallë e po aq elegant, po i afrohej tokës për të shpalosur fletët e librave në festën e tyre më të madhe në botë. Imazhe ylberore në të cilat fjala shqipe merr shkëlqim prej diamante, fjala si unazë mes tokës dhe qiellit.

Zëri – si një Poemë Lirike e një Shi i Imtë

Prelud në të cilin zëri është gjithmonë një rilindje, sa mendore po aq edhe shpirtërore. Zëri i saj është vetë stili i saj, i butë dhe elegant, gjithë elokuencë dhe modesti. Në një pamje që përpara shfaqte një kthjelltësi qielli e ku e kaltërta gjithmonë shpalos paqen e përjetshme si remenishencë e atarksisë (paqes shpirtërore), në fjalën që gdhend gur, si në mitet e zhveshura ku fjala bartë gjerdanin e yjeve në zërin e zanave që në logun e tyre përkulin majat e lahutave e ujëvarat e bjeshkëve, çdo gjë sikur bie me një sfond magjie. Sfond për të cilin Tomas Mani shkruante se muzika s’flet asgjë, por thotë çdo gjë! Sfond ku takohen mes vete brezi i qiellit dhe imazhi ylberor: Aurora çohet mbi Shqipëri, dhe Shqipëria bie me agimin; e në mes është sërish fjala si një diademë e bardhë, si përkujtim se në fillim ishte fjala; pra gjithmonë fjala si mishërim dhe përgjërim i tokës me qiellin. Sfond në të clin muzika është thellim i qiellit, poezia – muzikë e papërsëritshme, piktura poezi që flet, dhe si në një konstelacion yjesh a si në një paralaksë dashurie, muzika është poezia e Zotit dhe Zoti përkatësisht Paqja Shpirtërore dhe Paqja e Përjetshme – Mëshira Hyjnore, përkatësisht Krijuesi i Universit është: Poeti më i Përsosur.

Në tingëllimat e zërit, në shqiptimin e butë të bashkëtingëlloreve dhe kombinimit elegant të të folurit bukur dhe rrjedhshëm, nën timbrin e zërit që aq bukur u bie pentagrameve të zanoreve të veta krejtësisht të veçanta, fjala është fryma e shpirtit. Fjala është sogjetar amshimi. Zëri është parajsa e tij ku prehen lotët e fluturave, zëri gjithmonë një butësi e rrallë e në sfondin e një mermeri monumental si një kronikë e shiut në gur, një akademi muzikore në vete; si një shi i imtë që bie parreshtur nëpër kalldrëmet e gurta të kujtimeve nëpër të cilat si një flakë e shenjtë e si një pishtar drite në fushat fisnike të dijes dhe të mendjes, rri si dëshmi e gjallë gjuha shqipe: paja më e bukur me të cilën na pajisi Zoti.

Fjala si diadema në ballë, dëshmia më e qartë se rruga e të shkruarit shqip u shtrua me gjak zemrash, me fletë trëndafilash dhe me hije qepallash, përmbledhur nëpër fjalë si ca margaritarë të rrallë kur tha Poeti dhe Profesori Martir Latif Berisha, se ne nuk duam asgjë tjetër, veçse fluturimin e lirë të shqipeve në gjakun tonë!

Në gjithë këtë sfond, pamjet që shfaqeshin si në një imazh ylberor nga brezi i qiellit, në lentat e tyre përveç timbreve të zërit të shfaqur si një shkëlqim kristali, në vete sikur ngërthenin të vërtetën e madhe, shpesh të harruar por që në butësinë e tij, zëri që shtrinte flatrat e tij gjithë shkëlqim, sikur mëtonte të përkujtonte të vërtetën e madhe se përpara librave edhe engjëjt i ulin fletët e tyre!

Engjëjt veshur me petka të mëndafshta, shfaqur nën hije të drunjve e anës së lumenjve…

Në sonetet e Dantes, hija e Virgjilit nuk i ndalte rrezet e diellit, ashtu siç nuk i ndalte as Milosao, tek bënte sheti në Parnasin shqiptar. Gëte shkruante se në një sfond të tillë “shfaqen format më të mrekullueshme të universit të pafund”.

Në një sfond të tillë të një godine gjermane shkruan: Bahu na dha fjalën e Zotit, Mocarti na dha të qeshurën e Zotit, Bethoveni na dha zjarrin e Zotit, Zoti na dha muzikën që të lutemi pa fjalë, e Faik Konica përkujtonte se: “Bahu, Bethoveni, Shuberti dhe Shopeni janë emrat e perëndishëm, të atyre njerëzve të çuditshëm që flasin gjuhën e shpirtit dhe të qiellit, një gjuhë e përgjithshme që kuptohet prej të gjithëve, me pak durim dhe dashuri.”

Edhe Zëri – Një diell pa hije

“Memoria” e Gjon Muzakës (1510) në mes tjerash përmbante një kronikë në të cilën shkruhej se dikur ishte: “Një krua i gjallë që rridhte nga dy sylynjarët e që njëri e shuante një pishtar dhe tjetri e ndizte”. Nga rrënjë gati të tilla, Ernest Koliqi kërkonte fillet e gjuhës sonë: O gjuhë e folun tre mijë pranvera! Mjeda shkruante se: Gjuha shqipe është një diell pa hije, e Lasgush Poradeci në një nga perlat e lirikës së tij i thurte një himn nga më të bukurit gjuhës së nënës: O djellë i llahtaruar që ndrinë si pikë lot!

Dodona

Ah, kjo toka Arbërore, / lis Dodone me pesë dega!

(Pano Taçi: Lisi i Dodonës)

Dodona ishte tempulli më i lashtë në Europë, dhe ajo thuhej se gjendej tek Porta e Thesprotisë. Në foltoren e Dodonës, nëpërmjet fluturimit të pëllumbave dhe fërshfërimës së gjetheve të një lisi të moçëm, orakujt parashikonin fatet njerëzore.

Thuhet se klerikët pellazgë të Çamërisë në përmbushjen e detyrave të tyre fetare/rituale, lajmëronin popullin që jetonte rrëzë malit, çdo mëngjes se doli dielli. Së këndejmi nga të rrrahurat ritmike të çangës: Don, don, don… liturgjia mori emrin Dodonë. Më tej, përgjigjet jepeshin sipas interpretimit të fërshfërimës së gjetheve të lisit dhe tingullit të këmbanës, mbi të cilën binte një shufër bronzi. Orakulli (thënia e fatit), u printe atyre që ishin edhe interpretuesit e paralajmërimeve hyjnore (orakujt). Profetët e lidhur me Dodonën, konsideroheshin se ishin të aftë të zbërthenin gjuhën e zogjve, e pëllumbat postierë ishin “zogjtë që flisnin” tek Orakulli…

Gojëdhëna shqiptare thotë se Tomori komunikon nën dhe me Vezufin e Italisë. Pra, thuhet se kur fillon Vezufi të shpërthejë, Tomori zbrazë topa, kurse në kohët homerike, Tempulli ishte në natyrë, në një lis madhështor që quhej i shenjtë. Homeri ka shkruar: “Pëllumbi i ndrojtur pos jell ambrozinë (ushqimin e pavdekshëm) tek baba Zeusi.”

Nga flakët dhe rrënimet e pushtuesve, Dodona nga një tempull u katandis në një lis ku pelegrinët vazhdonin të vinin dhe e kërkonin Orakullin, Tempullin me pemët të cilët ilirët i konsideraonin të shenjta: ulliri, lisi, dafina.

Koha tragjike shpalosi më tej dëshmi të heshtura të hakmarrjes së egër që bëri Perandoria Romake përmbi Epirin dhe popullsinë e tij, duke shkatërruar 70 qytete, e duke dërguar në Itali 150,000 skllevër. Si pasojë e këtyre shkatërrimeve, Orakulli i Dodonës mbeti i braktisur (Edwin E. Jacques: Populli shqiptar nga lashtësia deri në vitin 1912).

Poeti i Himnit Kombëtar Aleksandër Stavri Drenova – Asdreni, në vjershën Fjala e Dodonës, në dy vargjet e saj ka thënë shumë: “Një tempull dore mjeshtrisht ish latuar, / N’argjend erdh’ar statuja rreth qarkuar.” Tempull ku fluturimin e pëllumbave e zëvendëson butësia e zërit dhe magjia e tij tek përhapet hapësirave të pafundme, dhe fërshfërimin e gjetheve e zëvendëson artikulimi i zanoreve të cilat enden nëpër fjalët si hojet nëpër lulet, e shqiptimi aq elegant i bashkëtingëlloreve ngjet aq shumë me fjalët që si shpirtat qiellor enden nëpër buzët e shekujve të shqipes së folur, madje në ato përmasa ku Naimi lëshonte zemër-klithjen: Lumthi ti zemër hyjnore, lum si ti shpirt i pamort; në ato përmasa ku Andon Zako Çajupi mëtonte të vinte Perënditë Ilire – mbi Majën më të Lartë të Malit të Tomorrit, e ku fjala shqipe si një qëndismë e mëndafshtë vetëtimash, sa me një trëndafil qiellor, po aq ngjan edhe me një nur parajsor derdhur në lenta ylberi, sa herë që Sibila si e Kumes, në ligjërimin e saj të ëmbël dhe lirik, në një simfoni që ngjet aq shumë me ate të shqipeve, përkulë herë dhembshëm, herë thekshëm e herë përmallshëm rrëketë e ujëvarave!

Poeti i Ëmbëlsisë Ndre Zadeja, gjithashtu i thuri një kurorë lavdie Dodonës: “E kje se n’at krahinë n’ato germadhe/ Ku i foli botës nji Dodonë zamadhe/ Tingllat e pyllës hyjnore kanë heshtue; / Po Ora e Shqypnis nuk ka marue!… Ku Didona Europës s’hutueme/ i mbulonte ajo fatin e vet/; ku gjaku s’di m’u ba ujë, / pse a gjak Ilirësh, /e gjaku i asaj Shqipes pellazge,/  e cila dikur:/ Flatrat e veta i rrifte/ kur as Athina e as Roma/ nuk u njifte!”

Ndërsa Ernest Koliqi, e kthente vështrimin tek rrahja e flatrave të një zogu të shenjtë i cili u end rreh e çark përmbi degët e këputura të Dodonës:

E n’qe se belbacuk’t e gjuhës ilire

Tue t’ndie fishkllojn’ prej smire,

Me rrahje flatrash ik n’naltsi t’kalthera.

Klopshtoku: Gjermania – Republika e të Diturve

Vepra e Klopshtokut Republika e të Diturve ishte njëkohësisht edhe kryevepra e tij. Për Gëten dhe për shumicën e gjermanëve, Klopshtoku ishte “autoriteti më i shenjtëruar i poezisë gjermane, mik dhe njeri i besuar i princave”. Ai ishte një personalitet me qëndrim të madhërishëm prej vigani. Aty ai e përshkroi në mënyrë fare simbolike perandorinë e tij intelektuale dhe libri ishte parapaguar nga lexuesit para se të dilte nga shtypi, duke u shitur mëpasatj në tërë Gjermaninë. Gëte e qujati me të drejtë vepra më e rëndësishme e shekullit sepse aty bëhej përshkrimi simbolik i perandorisë intelektuale (si një parantezë e Hegelit pr Artin si Mbretëri e Lirisë) të vetë poetit, i cili nëpërmjet poezisë ia kishte siguruar vetes lavdinë dhe lavdisë së tij ia kishte siguruar hirësimin më të fundit:”Gjuha e tij ishte më fisnikja, më e lira dhe më e pasura, që ishte parë ndonjëherë.”

Shileri dhe Gëte

Shileri thoshte për Gëten se sa shumë ishte përkëdhelur nga fati gjenia e tij! E Shileri ishte për Gëten: “personaliteti më i jashtëzakonshëm që kishte takuar, humbja më e dhembshme që kishte pësuar”. Për Gëten, “Shileri kishte temperament të mirëfilltë poetik, por shpirti i tij prirej nga gjykimi.”

Shileri ishte poeti që besonte fort se “shkronjat janë kufoma që ngjallen në sytë e dashurisë”, ashtu siç do të shprehej edhe Meterniku: “Bukuria është e vetmja gjuhë e shpirtit. Shpirtat nuk kuptojnë tjetër gjuhë.”

Nga bisedat e tij me Gëten, Ekermani kujtonte: “9 maj 1805. Askush nuk guxonte t’i thoshte se Shileri ishte i sëmurë. Të nesërmen Shileri vdiq. Humbi të vetmin njeri që e pandehte të barabartë me vetveten. Më 1 qershor 1805, Gëte i shkroi Celterit: Kujtoja se do të vdisja vetë, e tani humba një mik dhe me të humbas gjysmën e qenies sime…”

Shileri dhe Gëte ishin dy gjigantë të kohës, dy gjeni të poezisë dhe që ty dy synonin shpëtimin e shpirtave të mbledhur rreth Gjermanisë. Në Francë, të tillë ishin Hygoi dhe Balzaku (poeti dhe prozatori).

Për Gëten dhe Shilerin mund të thuhet pikërisht ajo që është thënë për Konicën dhe Nolin më vonë, se ishin si heronjtë e Homerit: ziheshin e luftonin, por në fund pajtoheshin me njëri-tjetrin.

Frankfurti: Vendlindja e Gëtes

Frankfurti mbi Main, është qyteti ku ka lindur Gëte, më 28 gusht 1749. Aty ai hartoi veprat e tij më të rëndësishme (Vuajtjet e djaloshit Verter, Gëtci i Berlinghenit - të cilën e përfundoi për 6 javë, Klavigon), duke synuar majat më të larta të velrave shpirtërore. Frankfurti shënon kështu fazën e parë të krijimtarisë së tij letrare (1749-1776), kurse Vajmari fazën e dytë (1776-1832).

Panairi i Frankfurtit ka qenë gjithmonë për qytetin një nga ngjarjet më të rëndësishme. Gëte aty është frymëzuar dhe dhënë me aq pasion pas Lili Shëneman të cilës i kishte kushtuar veprën Poezia dhe e vërteta. Duke i dërguar asaj kopjen e Stela, i shkruante:

Ndër luginat e ëmbla, mbi majat me borë,

                 Gjithnji imazhi yt më është shfaqur pranë,

                 E kam parë duke kaluar mbi retë e lehta,

                 Dhe sërishmi e kam gjetur në shpirtin tim.

Fjala vjen, tek Dante: “Ekuinoksi pranveror pasi piu nga valët e lumit të Euneosë, kah Beatriçja u kthye…Ajo: Dritë e Qiejve, Trëndafil i shenjtë. Përpara saj, qielli shkonte duke i fshehur yjet!” Për Danten: “Sytë e Beatriçes vështrojnë si të magjepsur. Forca universale e zemrës së Beatriçes vërtit botën dhe sillet rreth diellit e yjeve.” Në koncpetin poetik të Dantes, vetëm dashuria i mëson njerëzit të shohin tek veprat krijuesin e tyre: Zotin. Dante lëshonte zemër-klithjen: O gjaku im, o hir i Zotit,/ dikue me kaq mbushëllim, / kujt si ty i qe hapur dy here/ porta e qiellit? E Gëte sikur përgjigjej në kapërcyell të shekujve: “Një dashuri e pafajshme nuk e lëndon, por e gëzon perëndinë!”; prandaj për Gëten edhe: imagjinata është një dhuratë hyjnore! Dhuratë që e bënte të lëshonte zemër-klithjen e tij: “Shfaqu o dritë e mrekullueshme e shpirtit të Osianit!” (në Torkuato Tasso).

Vrojtuar nga ky prizëm, Xhovani Bokaçio kishte shkruar se: “Sa më e vogël të jetë shpresa, aq më e madhe është dashuria”, kurse Françesko Petrarka i kishte kënduar Laurës në lartësinë e lareve të lavdisë së tij poetike: “Në fytyrën e Laurës shkëlqen rrezja e bukurisë hyjnore. Zëri dhe shkëlqimi syve të saj nuk ka asgjë të vdekshme.” E Gëte do të ishte ai që do shtronte pyetjen:

Mos vetëm emri i Laurës do të shqiptohet

                   me ëmbëlsi nga goja e çdonjërit?

                   Mos vallë veç Petrarka ka të drejtë,

                   një bukuri t’panjohur të himnizojë?

Ndërkaq në Faustin ai flet për dy shpirtat, pra për dualizmin e shpirtit njerëzor, të qenies njerëzore. Gëte është poeti dhe dramaturgu që qëndroi mes dy Efigjenive: Efigjenia në Aulidë dhe Ifigjenia në Tauridë. Apo siç shprehej vetë: “Ifigjenia mbetet “bija e dhimbjes”, duke kujtuar më tej: “Në buzë të liqenit të Gardës, ndërsa era e rrëmbyer e jugës i shtynë valët që përplasen bregut, njehesha i vetmuar bashkë me heroinën time në brigjet e Tauridës.”

Gjuha e përdorur në këtë vepër është një ndikim direkt nga prozatori i shquar gjerman Moritci, autor i romanit autobiografik “Anton Raizer”, i cili tek Gëte ushtroi ndikim të veçantë me veprën e tij “Vargëzimi gjerman” prandaj: “Duke nxjerrë një teori, një përvojë praktike të fituar nga Klopshtoku, Moritci gjen lidhjet e theksit tonik të fjalëve me vlerën e tyre shpirtërore, zbulon një rregull për matjen e rrokjeve, që i lejon gjuhës gjermane të imitojë prozodinë e hershme.”

Gëte hyri në qiellin e letërsisë së përbotshme, si rrufeja, prandaj të thuash Gëte don të thuash: Gjeniu. Ai është poeti gati-gati mitik të cilit pranvera dhe dielli gjithmonë i jepnin magjepsje të re, por edhe gjallëri frymëzimi. Dhe se ai çuditërisht, në fjalën e tij të fundit në moshën 83 vjeçare, thoshte: Dritë! Më shumë dritë!

Gëte më kujton thënien e njohur të Jorge Amados: “Janë ca çaste kur të gjitha forcat e një populli mblidhen, dhe prej tyre, si një notë më e lartë prej të gjithave, shfaqet qetazi dhe hatashëm, djallëzisht i bukur, i drejtë dhe i vërtetë: Gjeniu!”

Ekermani në kujtimet e tij për Gëten shkruante: “Tiparet e fytyrës fisnike dhe të lartë, tregonin një vendosmëri dhe një paqe të thellë. Balli i fuqishëm, dukej sikur mbyllte brenda akoma mendimet e tij…Mbeta i çuditur nga bukuria hyjnore e gjymtyrëve…Një qenie e përsosur ishte shtrirë para meje me tërë shkëlqimin. Magjepsja që më pushtoi prej kësaj pamjeje për disa çaste më bëri të harroj, se shpirti i pavdekshëm i kishte braktisur këto gjymtyrë. Vura dorën në zemër përreth një heshtjeje të thellë, dhe u ktheva për t’u dhënë shfrim të lirë lotëve që nuk përmbaheshin dot më.”

Ishte pikërisht Frankfurti, qyteti i lindjes së tij dhe sot kryeqyteti botëror i librit, i cili ia ngriti shtatoren Poetit të Kombit. Për Fisnikun e Frankfurtit, mund të thuhet ajo që Gëte vetë i kishte thënë Ekermanit për Karl Augustin: “Shpirtmadhësia e tij ishte një shpirtmadhësi jo e fituar me anë të edukimit, por e lindur.” Dhe se shpirtmadhësia e tij qëndronte në parandjenjën që kishte shprehur: Perëndia nuk m’i dha të gjitha. Megjithatë, as nuk m’i morri të gjitha!

Ai (ashtu siç ka ndodhur shpesh me poetët e mëdhenj të një kombi) sikur e kishte parandier fatin e atdheut dhe të kombit të tij, prandaj në Getcin e Berlinghenit, do të shkruante: “Mbyllni zemrat tuaja më me kujdes se dyert! Po vijnë kohët e gënjeshtrës! Frymë qiellore. Liri. Liri. Burrë shpirtmadh! Burrë shpirtmadh! Mjerë shekulli që të përbuzi (Maria). Mjerë stërnipëria në qoftë se nuk do të çmojnë.” Tek kalorësi gjerman Geci, Gëte krijoi përfaqësuesin e vërtetë të popullit, duke vënë për moto të dramës së tij thënien: “Zemra e popullit është kthyer në baltë dhe nuk është më e zonja për ndjenja fisnike!”

Ai e kishte parathënë fatin e së ardhmes së Gjermanisë duke shkruar më 21 korrik 1771: “Vetëm ai meriton jetën dhe lirinë, i cili duhet t’i sigurojë çdo ditë. Kisha me dashtë të shihja një rrëmet të tillë, e të qëndrojsha me popullin e lirë në truallin e lirë”, ndërsa në vitin 1820 do të shprehte ndjenjën e shqetësimit të tij: “Gjermanisë i mungon ndjenja e vlerës të së tanishmes!” Gjë që ishte artikuluar aq bukur nga Gothold Eprahaim Lesingu: “Shihni! Kjo është Gjermania juaj?! As e gjallë e as e vdekur! Pa ndjenja dhe vetëdije të trupit të vet. Një objekt talljeje për botën!”

Franca – Nëna e Arteve dhe e Lirisë

Balzaku, ishte i vetëdijshëm për misionin e tij sa të veçantë, po aq edhe të vështirë, do të shprehej me të drejtë se “në letërsi duhet të jesh mbret që të mos jesh shegërt, murator”, prandaj kujt tjetër do t’i drejtohej përveç Hygoit: “Viktor, vetëm ti mund të më kuptosh. Vetëm ti!”

Si në një pikëtakim të titajve që në vete mbartin shekujt, ata do ta kuptonin më mirë se askush tjetër, njëri-tjetrin:

Viktor Hygoi: “Ja kush të ka dashur me gjithë shpirt, Honore!.. Zotërinj, në këto çaste bota po humb një njeri të madh…Ai qëndronte mbi rivalitetin dhe armiqësinë. Por tani e tutje ai është më lart se retë që varen mbi kokat tona…E pashë në profil, i ngajnte Perandorit! Puna e Honores është e pavdekshme dhe prandaj i pavdekshëm është vetë ai. Dhe nuk është në dorën tuaj ta shuani zjarrin e ndezur nga mendimet e tij. Ky zjarr do të bëhet fanar ndriçues për ata, të cilët janë gati të vdesin për të vërtetën, që dijnë t’i shërbejnë së vërtetës, pa kursyer jetën e tyre. Pikërisht i tillë ishte Balzaku, e dëshironte ai këtë, apo jo. Dhe ju nuk mund ta thyenit mendimin e tij, ju vetëm gjymtuat zemrën e tij!

O ju, që qëndroni këtu! Ju, që thitni këtë ajër të mrekullueshëm, që shikoni këtë diell të qartë dhe qiell të kaltërt, ju, që zotëroni pasuri dhe mund të dashuroni…Më thoni, ju të gjallë, vallë a nuk e keni zili atë?”

Viktor Hygo, ishte një nga kolosët e mendimit romantik, i cili e deklaronte zëshëm në vitin 1870: “Të smadhosh formatin e skllavërisë do me thënë të rritësh padenjësinë e saj. Popujt derdhin gjak, por nuk e humbin lirinë.” Ai mbeti poeti dhe romancieri i madh, i cili në mënyrë aq lakonike e kishte shprehur lajtmotivin e jetës së tij të vrullshme: “Në art jam për të madhen e kundër të voglës, dhe në politikë jam për të voglën e kundër të madhes!”

Është thënë me të drejtë nga A. Borbau se Ygoi për një shekull sundoi shpirtrave, sepse ai e deshti zhvillimin e njerëzimit nga errësira kah ideali, prej flakës tokësore kah parajsa qiellore, prandaj edhe së këndejmi mund të interpretohet mendimi i H. Michaux (Un Barbare en Asie, 1932) se: Gjithë letërsia europiane, është vuajtje!

Ballë për ballë: Poeti dhe Perandori

Firdusi dhe Mbreti

Histroia e letërsisë botërore njeh shumë raste kur, siç e ka thënë Pashko Vasa: “Poet dhe Mbret janë dy gjëra të papajtueshme.”Në Persinë e lashtë, mbreti kishte urdhëruar Poetin e Kombit – Firdusin që të shkruante epopenë e luftërave të kombit të tij, gjë që ai e kishte bërë në epin Shahnameja (Lufta e Mbretërve): sa vargje aq flori! Megjithatë, kur numri i vargjeve e tejkaloi thesarin e shtetit, prandaj mbreti kishte ndërruar mendjen dhe nga ari urdhëroi që Poeti të paguhej me flori!

Duke u takuar rastësisht poetin, mbreti do ta pyeste: “Firdus, sa vlejë unë?” Dy metelik, hiç më shumë! – qe përgjigjur poeti. “Si ka mundësi, po kaq vlenë vetëm peshkiri që kam unë! – qe shprehur me habi mbreti. “Duke përfshirë edhe peshkirin, Hirësi!” – do ta përmbyllte bisedën Firdusi, të cilit si për ironi të kohës, më në fund kishin vendosur që çdo varg t’ia paguanin me flori (ashtu siç i kishte premtuar mbreti në fillim), por mjerisht ishte tepër vonë: Ari po hynte brenda në shtëpinë e tij, e arkivoli po dilte që andej në të njëjtin moment!

Gëte përballë Napoleonit

Kur trupat e Napoleon Bonapartës pushtuan Gjermaninë, Gëte qe përballur me Perandorin. Ky i fundit i kishte thënë që Gëte të shkruante për lavdinë e tij, por Zeusi i Vajmarit nuk kishte pranuar. Duke qenë edhe vetë njeri i letrave e i penës (gjë që do ta dëshmonte aq bukur në letrat që i kishte shkruar Zhozefinës), Napoleoni do të shprehte habinë e tij: “Të gjithë poetët e lindjes u kanë thurur lavdi perandorëve të tyre. Edhe ju mund ta bëni një gjë të tillë!” Po, por ju nuk mund të më siguroni se ata nuk janë penduar më vonë, Hirësi! – qe përgjigjur Gëte.

Ja që kishte të drejtë Xhorxh Eliot, kur shkruante se: “Është lehtë të flasësh kur ke çka të thuash, por është vështirë të kesh çka të thuash, kur duhet të flasësh!”

Volteri përballë Frederikut

Volteri ishte një nga mendjet më të ndritura të Europës, i cili besonte fort se tiranitë e mëdha rrëzohen me libra të holla! Frederiku i II – të i Prusisë donte ta shtrydhte si limonin, ashtu siç do të bënte Cari i Rusisë me Pushkinin, të cilin do ta dërgonte në det “për të pushuar”… Nuk qe Volteri, por qe Frederiku ai që u thye.

Balzaku ‘përballë’ Napoleonit

 Franca është Republikë e Talenteve! Njerëz me talent, njerëz me kulturë. Ja çka i duhet Francës! Kështu besonte Napoleoni, i cili u kishte thënë enciklopedistëve francezë ta fshinin nga Enciklopedia që kishin hartuar, fjalën impossible sepse për francezët asgjë s’është e pamundur.

Sikur të mos kishte qenë lufta, biri im kurrë nuk do të bëhej pernador – thoshte e ëma e Napoleonit. I biri i saj besonte se në prehër të nënave lindin kombet dhe se liria është bija e fitores.

Megjithatë, Bajroni ka shkruar për Napoleon Bonapartën se ai ishte në gjendje që të shtrydhte lot nga statuja e metaltë e syve të Satanës! …

Honore de Balzak, lavdia e Francës (siç e ka cilësuar Shanferi në artikullin për te) Francën e veshte me retë e famës. Zotimi tij ishte: “Ate që e bëri Napoleoni me shpatë, unë do ta bëjë me penë!” Filozofia ime është bija e lodhjes por kurrë e pendesës. Truri im punon me dy veka! Ç’pafatësi të jesh i varfër, e të kesh zemër artisti?!

Napoleoni përkulej përapra famës, duke besuar aq fort se dy pushtete i takojnë botës: ai i shpatës dhe i shpirtit!

Balzaku përkulej përpara Zotit dhe përpara Njerëzimit.

Bonaparti klithte: Zhozefinë Rozë Mari, Zhozefinë Rozë Mari: Mallkuar qoftë fama dhe fati pa ty! Balzaku ndërkaq nuk mallkonte. Ai gjakonte të pushtonte një zemër për 17 vjet rrjesht, një femër salloni të cilës kishte vlerën e një amabasde pernadorake: Evelina Hanskaja.

Artileria e logjikës në vend të artilerisë së topave

Napoleoni shtrëngonte dorëzën e shpatës sa më shumë që mundte, në mënyrë që ajo të binte si rrufeja. Balzaku me dorën e tij delikate prej artisti, shtrëngonte majën e penës. I pari donte të pushtonte botën përmes gjakut dhe luftës. I dyti përmes artit dhe fjalës. Jo përmes betejave të përgjakshme duke pushtuar tokat e huaja, por duke sunduar mendjet dhe zemrat me forcën e ideve dhe me bukurinë e shprehjeve. Në vend të artilerisë së topave, artileria e logjikës: “Atë, që ai nuk e përfundoi me shpatë, unë do ta bëj me penë!”

Luigji i XIV krekosej duke thirrur: Diellli jam unë! Ndërkaq, Gustav Floberi ishte shumë më modest: Madam Bovari, jam unë! …

Në muzgun që varet mbi jetën, fjalët janë si lutjet e një shpirti të përgjëruar. Me zjarrin e pashuar të fjalëve Balzaku shtrëngonte penën. Napoleoni shtrëngonte shpatën. Fama ashtu si nata lëshonte perden e saj mbi tokë e vitet ngjanin me pemët e rënduara nga dëbora. Dallimi i vetëm qëndron në faktin se çfarë kahje ka qëllimi dhe çfarë drite ka shkëlqimi (Balzaku i përgjërohet Evelinës), e Franca – ashtu siç thoshte Hajnrih Hajne, mbetej toka e kuqe e lirisë dhe e intelegjencës. Franca nuk mund të shkatërrohet sepse ka pasur Balzakun. Si e tillë ajo kurdoherë do t’i shpëtojë rrezikut dhe katastrofës – shkruante Xhorxh Mor, ndërsa Barnes shprehte bindjen se “Po të ndodhë ndonjë katastrofë për Francën, dhe po të shpëtojnë veprat e Balzakut, s’ka ndodhur asgjë. Rrezik është po të ndodhë e kundërta.”

Honore de Balzak: Bashkëqytetarë të tokës së panjohur!

Poezia, Muzika dhe Të Besuarit: Tri Hyjnitë e Tyre!

Onore De Balzak i shkruante Z. Evelina Hanskaja, Paris – janar 1833, nga letërkëmbimi i tij prej 17 vitesh me të:

“Jam kënaqur gjithmonë për t’Ju përfshirë gjithmonë të thuash përherë në të mbeturit e pafat të një populli të torturuar, të një populli që rrallë të ketë qenë í qetë në këtë tokë, ndoshta të një populli që e kanë përzënë edhe nga qielli, por se çdo qenie etij e ka edhe të shprehurit e tij dhe të ndjenjurit e tij që nuk shëmbëllen me të ndjenjurit dhe me të shprehurit e njerëzve të tjerë; e këto janë butësia, gjakimi í shpirtit dhe fisnikëria që është e pranishme më shumë se tek krijesat më të përkryera. Ka diçka të shenjtë bile edhe në frymëzimet e tyre, ka qetësi edhe në afshet. Që të gjithë këta të përndjekur dhe të cfilitur kanë në zërin, në të folurit dhe në të menduarit, diçka që nuk e di se ç’është por që i dallon nga të tjerët, që i lidhë mes veti edhe përkundër distancës, vendit dhe gjuhës: Një fjalë, një fjali, ndjeshmëria që u shfaqet qoftë edhe në të soditurit, sikur janë thirrje të cilave u betohen si bashkatdhetarë të tokës së panjohur, por dhuntitë e së cilës ngjallen në kujtimet e tyre; Ata njihen dhe duhen në emër të Atdheut të tillë të cilin e gjakojnë. Poezia, Muzika dhe Të Besuarit janë Tri Hyjnitë e Tyre, Dashuritë e Tyre më të Mëdha, kusre secila prej këtyre ndjenjave zgjon tek ata edhe tek zemrat e tyre: Ndjeshmëri Njëlloj të Fuqishme…”

Pashko Vasa përballë Sulltan Abdyl Hamitit

Sa herë që përballet një Poet dhe një Mbret, dueli i syve është si një mal gjigant që peshon përmbi shpirt. Kështu do të ketë ndodhur edhe kur Sulltani e kishte thirrur Poetin e Pushkëve të Bardha të Obeliskut O Moj Shqypni, në audiencën e tij: “Madhëri! Jam një shërbëtor besnik i Perandorisë, dhe do të përpiqem t’i shërbejë me zell të çiltër. Por jam edhe bir besnik i popullit tim. Ose më duhet t’i shërbejë Perandorisë, ose më duhet ta tradhtojë popullin tim!!”

Kjo përgjigje, e cila në historinë e diplomacisë së Shqipërisë njihet si Përgjigja Solomonike e Vaso Pashë Shkodranit (e poetit i cili si luftëtar i Republikës së Venedikut, nuk kishte pasur se ku të flinte përpos se mbi varreza!), e kishte detyruar Sulltanin që të mos e emëronte ate Vali në Prishtinë por Guvernator në Liban, i bindur se një Pashko Vasë nuk do ta tradhtonte popullit të cilit kishte nderin dhe krenarinë t’i takonte.

Andon Zako Çajupi përballë Ahmet Zogut

Thuhet se pas vdekjes së djalit të Çajupit, Ahmet Zogu dhe Faik Konica, i kishin vajtur për ngushëllime, por edhe me shpresën se do të mund ta përfitonin. Një Poet që i kishte kënduar me aq pasion Lirisë së Shqipërisë, nuk ishte një nga ata që verbohej përpara floririt e as përpara skeptrit mbretëror.

Shqipëria: Një Zvicër e Dytë

Faik Konica do ta titullonte një nga veprat e tij: Shqipëria një kopësht shkëmbor i Europës Juglindore. Një titull që i sfidonte pohimet se ajo nuk ishte gjë tjetër veçse një shkëndijë frike për Europën dhe një natyrë kryengritëse për Ballkanin!Sami Frashëri, Elena Gjika, Pashko Vasa, Mithat Frashëri – mendjet më të ndritura intelektuale shqiptare, Shqipërinë e parafytyruan si një Zvicër të dytë, e cila do të duhej të bëhej doemos, me hir o me pahir. Prandaj, në gjurmët e shekujve me zëra gjaku, duke parafrazuar poetin e madh francez Lui Aragon: Shqipëria është një emër ku mblidhen shekujt, një zemër ku zgjohen ardhmëritë.

Jeronim De Rada: Një Shpirt i Bardhë i Shqipërisë

Duke kujtuar udhëtimin e fundit të Jeronim De Radës, Zef Skiroi do të shkruante: “Udhëtimi i tij i fundit ndriçonte me një episodë të denjë me legjendat më të bukura të etërve të shenjtë. Sepse me nderet që I bënë njerëzit kufomës së tij, u bashkuan si me vullnet hyjnor, ato të natyrës. Pranë varrezave, në çastin e lamtumirës së fundit të farefisit e të miqve, nga një bajame e lulëzuar aty afër, u ngrit e rrëmbyer nga era një re petalesh të bardha, që ra duke e zbardhur gjithë qivurin e të ndjerit De Radë. Toka bujare e lindjes, duke pritur në gji trupin pa jetë përshëndeste birin e vet të madh me buzëqeshjen e pranverës që po shihte edhe shumë veta në episodin tokësor, të cilët deshtën të shihnin shenjën e përqafimit qiellor të Zotit me shpirtin tepër fetar të Poetit.”

Dhuntia dhe Përkushtimi

Vlerën letrare dhe artistike të një vepre nuk e përcakton sasia, por cilësia. Sidoqoftë, që të dyja ndërlidhen mes veti, ashtu siç ndërlidhen edhe dhuntia krijuese dhe përkushtimi krijues. Poeti nacional persian, Firdusi në Shahnamenë punoi për 30 vjet rrjesht. Poeti kombëtar gjerman, Gëte punoi në Faustin e tij për plot 60 vjet! Poeti kombëtar shqiptar, Gergj Fishta gdhendi në mermerin e epikës shqiptare, për 30 vjet vargjet e kryveprës së tij Lahuta e Malcis, ku me gjithë fuqitë e shpirtit të tij epik u ngriti një përmendore të pavdekshme heroizmave dhe flijimeve epike të shqiptarëve të cilët ranë për të mbrojtur me çdo kusht tërësinë tokësore, lirinë dhe pavarësinë e atdheut (Dëshmor i ati, theror i bir, kështu vdes vetëm iliri), prandaj Fishta duke e parandier fatin e tij (eshtrat e Poetit të Kombit u hodhën në lumin Dri!) dhe fatin tragjik të veprës së tij, lëshonte zemër-thirrjen e tij: “Veçse po moj zanë shqyptare,/ krah për krah tue këndue,/ ndërtue kem nji pomendare,/ rrfe as mot mos me e dërrmue!”

Kosova: Republikë e Dhuntive

Poeti i Vargut të Gjakut

Orakulli i Dodonës, i cili e parandjeu vlimin e gjakut si në pranverën e Motit të Madh (Kosova, gjaku im që nuk falet), foli së fundmi nga Mikrofoni i Gazetares Lumira Kelmendi. Si për ironi të fatit, çuditërisht mungoi ceremonia shtetërore e nderimit! E megjithatë, asnjë mermer nuk do të ishte më monumental, asnjë buqetë me lule nuk do të shpaloste më shumë dhimbje, asnjë fjalim mortor nuk do të vlente më shumë: Lamtumirë Poet! Të qoftë i lehtë dheu dhe paqja e amshuar!…

Portreti i Ideve: struktura e paraqitjes së një panairi

Shijes në të përzgjedhurit e temave, të motiveve dhe të shumëllojshmërive që trajton gazetarja Lumira Kelmendi, asgjë nuk do t’i përgjigjej më bukur se thënia e Rene Shatobrianit, se “shija është rregullator i talentit. Mendja më e shëndoshë e gjenive!”

Duke e konceptuar emisionin e përgatitur nga ajo, gazetarja Lumira Kelmendi e ka përqëndruar vëmendjen e saj në një paraqitje që fillon nga lart, e ku e kaltërta e qiellit shfaqet dhe përshafqet nën shoqërinë e akordeve të një zëri, që gjithashtu vie nga një botë e lartësuar, për të cilën Nikolla Koperniku thoshte me të drejtë se sfera e yjeve dhe sfera e dijeve, janë dy sferat më të larta.

Krahas kësaj, ajo i kushtoi një vend të merituar edhe përfshirjes së historikut nëpër të cilin kishte kaluar trajektorja e historisë dhe e mendësisë së Frankfurtit, pa harruar të përmendte 3000 lulet që me petalet e tyre, simbolikisht sikur do të bënin garë me fletët e librave, mosha e të cilave shtrihej në një lashtësi gati-gati biblike.

Duke qenë një gazetare e cila mëton saktësinë si parim të punës dhe të dëshmisë së saj profesionale, por edhe që njëkohësisht gjakon përsosmërinë me atë pedantërinë e saj gati-gati proverbiale (si pjesë e pandarë e botës ideore por edhe personale), ajo ua dha fjalën në një përpjestim të barabartë folësve në emision. Pra folën përfaqësuesit e librit shqip, nga Shqipëria dhe Kosova. Bujar Hudhri – botuesi i veprave të Ismail Kadaresë, shprehu shqetësimin për mosangazhimin dhe mosinteresimin e shtetit shqiptar në ndihmë të librit shqip në Panairin e Frankfurtit. Ndërkaq, Besian Zeneli nga Kosova, foli me kompetencë të qartë për librin shqip ndaj të cilit nuk ka munguar as kujdesi e as ndihma ministrore.

Më tej gazetarja Kelmendi ia dha fjalën edhe poetes së ndjeshmërisë së hollë lirike Seveme Fetiqit, e më tej syrit të vëmendshëm nuk i shpëtoi as një vogëlushe të cilën e pyeti me afrinë e saj të njohur, se sa e lexonte librin shqip.

Pastaj me një anglishte të dlirë e të rrjedhshme (ashtu si edhe me italishten e saj të ëmbël kur ate ia kërkon biseda), gazetarja Lumira Kelmendi ua dha fjalën edhe të huajve të cilët shprehën mendimet dhe përvojat e tyre për Panairin dhe për librin (në Turqi, Slloveni, Brazil e gjetiu).

Poetja Sevëme Fetiqi: “Perlë Njerëzore e Perlë Shpirtërore”

Sevëme Fetiqi e ka studiuar mjeksinë por e ka gjakuar poezinë, jeton në Gjermani por frymon në Vushtrri, e shkruan lirikën por në diskursin e saj poetik fjalën e hollon aq fort sa poezinë e ka frymëzimin e saj të përjetshëm, kurse latimin e fjalës shqipe e ka pasion të përhershëm. Poezia pra është paralaksa e përkushtimit të saj, letërsia është fusha fisnike e prehjeve poetike, kurse dhembshuria buron nga ndieshmëria e skajshme që ia ka falë dhuntia e natyrës.Vargëzimi i saj është si një shi i butë që këputë mall, e si një melodi e zërave të zogjve. Fjala del nga zemra e duke shthurur psherrëtimat e saj, e shprehë ligjërimin e hollë në lirikën që sërish zemrën e vë në pëllëmbë të dorës, e kohës ia falë shenjtërinë e votrës sa herë që një zjarrr i valë gjakon ta thotë një fjalë e ta lë trashëgim, që në një zbërthim të një miti të atdhedashurisë nuk don të thotë asgjë tjetër, veçse ngado shkon e ngado vete vendlindjen e merr me vete.Duke e latuar vargun, duke e gdhendur fjalën për t’ia dhënë sa kuptimësinë po aq edhe ndieshmërinë, ajo e shpalos botën e saj mendore dhe shpirtërore, botën reale dhe imagjinare, botën e thelpinjve të hollë lirik të ligjërimit poetik, në të cilën mendimi i shprehur e dëshmon për të satën herë se një botë e tillë është: skajshmërisht e ndieshme.Perlë njerëzore e perlë shpirtërore, siç e ka quajtur një lexues dhe admirues i vargjeve të saj poeten Sevëme Fetiqi, ajo është poetja që beson fuqishëm në parajsën e vargut të saj lirik.

Gjuha e shiut dhe librat si gjuhë e shpirtit

Nuk ka dyshim se në intencën që të përfshihen njerëz të moshave të ndryshme dhe të spektreve të ndryshëm, por edhe në një afinitet të tillë ajo e dëshmon zotësinë e saj që emisionin ta bëjë sa më realizuar, që intervistën ta bëjë në mënyrë sa më të përkushtuar (takti i bisedës, eleganca në të folur, qartësia e shprehjes, butësia e fjalës, thellësia e mendimit, gama e informacionit për subjektin, temën apo motivin që ngërthen brenda rubrikave; interesimi i shfaqur në vijimësi për çështjen për të cilën flet – së bashku me vëmendjen e pëqëndruar, ritmi me të cilin e përcjellë bashkëbiseduesin në simetri mes pyetjeve dhe përgjigjeve, distanca në të cilën e mba mikrofonin varësisht në pozicionin: këmbë apo edhe ulur), shoqëruar me koloritin e pamjeve të cilat syri i kamerës i fikson gati si me një mprehtësi shqiponje.

Librat janë kronika të shpalosura të shekujve, gjuhë shpirti që si pika shiu shkruajnë kronikat në gurë tek thërmohen në dhembjen e shekujve. Librat: sa flakë të pashuara shpirtrash ndryejnë në vete, sa pasion dhe përkushtim, sa afsh në të shkruar e sa gjakim për të përjetësuar, sa jetë njerëzish e sa frymëzime arti, sa psherrëtima dhe sa lule, sa lot fluturash e sa flakë qirinjsh.

Lumira Kelmendi shpalosi edhe librat klasik me moshën e shekujve e me të cilat u dëshmua kultura e ruajtjes së librit që kanë kombet e tjera.

Librat janë si fatet e njerëzve! Platoni ka shkruar në Apologjinë e Sokratit se çdonjëri prej nesh shkon drejt një fati më të mirë, të cilin askush prej nesh s’e di veç Perëndisë. Ndërsa poeti amerikan Alan Gizenberg, në një nga esetë e tij në mbrotjte të artiot poetik theksonte se: “Poezia është shënim mbi venerimet individuale në shpirtin e fshehtë të individit…Universi është një lule e re…Krijuesi gazmor vallëzon mbi trupin e vet atje në Amshim!” Bota e librave është si Universi, përherë një lule e re, prandaj Ernest Heminguej medaljen e tij të Nobelit për letërsi, të fituar më 1954, ia dhuroi shenjtores mbrojtëse të Kubës: Shenjtores së Mëshirës! Hemingueji i bënte kështu një nga shërbimet më të veçanta jo vetëm botës së pafund të librit, por edhe njerëzimit vet në përkujtim të zgjimit të ndërgjegjës, të shpresës dhe gjithsesi edhe të mëshirës. Duke besuar në frymëzimin: “Kur të shkruarit të bëhet pasioni kryesor dhe kënaqësia më e madhe, vetëm vdekja mund t’i japë fund, ai besonte edhe në qëllimin e të shkruarit. Ashtu siç besonte edhe Uilliam Faulkneri: “Njeriu ka për të sunduar. Pavdekshmëria e tij nuk buron nga zëri i pashterrshëm, por nga fryma, nga shpirti, e që janë në gjendje të dhembin, të ftohen, të durojnë. Poetit, shkrimtarit i mbetet detyrë të shkruajë për to…Poeti, shkrimtari është buka e përditshme e njeriut, shtylla e ngadhënjimit, e nderimit të njeriut” (Nga Fjala me rastin e marrjes së Çmimit Nobel për Letërsi, në Stokholm, 10 dhjetor 1950). Kështu duket të jetë sot dhe mot, përkundër sfidave, përkundër ndeshtrashave, përkundër vështirësive, përkundër tiranisë së mediokriteteve, sfidë e cila është dhënë pak a shumë edhe nga shkrimtari Paolo Coelho: “Kur kam qenë shumë i ri, prindërit më dërguan në spital për të sëmurët mental, sepse mendonin: Ky djalosh dëshiron të bëhet shkrimtar, kurse askush nuk mund të jetojë nga shkrimi!…Sërish më dërguan në spital për të sëmurë. Tri herë kam qenë atje, sepse isha ndryshe, pra nuk isha ashtu siç mendonin se duhej të isha.” Një pohim që rikujton thënien e babait të Volterit për te: “Kam dy djem të marrë. Njërin në prozë e tjetrin në poezi!” Pra, të qenunit ndryshe është sfidë por edhe veçanti. E megjithatë, Gëte kishte shumë të drejtë të besonte se: Përjetësia arrihet përmes artit.

Sfondi i kaltërt i hapësirës qiellore dhe fjala si një qëndismë filigrani

Nuk do mend se gazetarja Lumira Kelmendi e ka menduar thellë paraqitjen aq të veçantë të fillimit të emisionit. Diçka që shëmbëllen aq shumë me Aurorën kur agon, shfaqen tri ngjyra përnjëherësh: e kuqja, e bardha, dhe portokallja.  Dhe Aurora është lutja nga më të veçanta, një nga ato për të cilat Viktor Hygoi shprehej se: Lidhja e infinit të lartë (qielli) me të ultin (shpirti), quhet Lutje! Zëri gjithmonë është lartësim i qiellit sepse muzika është thellim i tij. Zëri është shiu dhe shiu është mëshira për dhembjen e gurit! E pikat e shiu nuk janë gjë tjetër veçse litarët e lotëve nëpër të cilët engjëjt ngjiten dhe zbresin Parajsës. Sytë janë pasqyra më besnike e shpirtit e zëri është pasyqra e Narcisit ku prehen muzat në qetësinë e tyre të përjetshme. Zëri në vete mbartë edhe refkëtimat e shpirtit, por edhe butësinë dhe bardhësinë e tij. Nuk është e rastësishme pra pse në këmbanat e kishave e në thirrjet nga minaretë e xhamive, mëtohet të zgjohet mëshira që së bashku me dritën dhe artet përbëjnë një prej bekimeve më të shenjta hyjnore. Zëri në butësinë e tij a në simfoninë e tij të Bethovenit, është Lutje dhe Lutja është një pikëpyetje, përgjigja e të cilës është sërish: Mëshira Hyjnore. Është vetë arti: sa bekim po aq edhe dhunti, e zëri – ashtu si edhe muzika, është thellim i qiellit, është lartësim i tij. Është ajo që e tha Gëte në kryeveprën e tij Dr. Fausti: Gjuha është muzikë, muzika është gjuhë. Është gjuha e tingujve. Është ajo që e ka thenë aq bukur Martin Hajdegeri: Përtej fjalëve është një zë tjetër, është “Muzika e heshtur!”

Tek vie ashtu në tingëllima të papërsëritshme prej poemash, tek vie nëpërmjet një melodie që ngjet aq fort me gurgullimat e ujit e me rrjedhën e kristaltë të krojeve të bjeshkëve, zëri është vetë mëshira, është butësia dhe magjia. Është si Simfonia Hyjnore e Ludvig van Bethovenit. E si për ironi të kohëve, Pitia i Dodonës (siç e ka quajtur poeti e studiuesi Moikom Zeqo, Princin e Gjuhës Shqipe – Faik Konicën), kërkonte që për herë të fundit ta dëgjonte: Muzikën e Rikard Vagnerit!

Një zë nga zërat e zemrave, një zë nga zërat e poemave, një zë nga zërat e kohëve. E sakaq, Shenjtëresha duke Lexuar (e Viktorit – Piktorit të Përjetësisë), si në një zbërthim mitesh dhe legjendash, zbret në studion e emisionit KultArt. Dodona flet nga Tempulli i vet. Në gjurmët e shekujve, gjuha shqipe nga krye-poetët e saj, përcëllon (sikur tek Lasgushi): “zjarrin drithërues të ilirishtes”. Sibila e Kumes del nga thellësitë e shekujve e sfidon pluhurin e harresës. Lodhur prej kalesës së shekujve që ia kthyen shpinën aq egërsisht, vihet me mallëngjim në kërkim të një zëri, nëpërmjet të cilit ka dashur të thotë shumëçka, ndoshta edhe: gjithçka. Ashtu si e bija e Kallogresë, tek poemat e Jeronim De Radës, për të cilat Ernest Koliqi thoshte me të drejtë se e ka çelur siparin e letërsisë së Rilindjes Kombëtare Shqiptare.

Në ligjërimin fjollor bie yllësia e fjalës shqipe, bardhësia dhe bukuria e saj, magjia dhe ëmbëlsia e gjuhës. Në të folurit me aq takt dhe me po aq kulturë nga një prej gazetareve më të zonja, gjuha shqipe është vetë gjuha zonjë. E thënë me vargëzimin e Pashko Vasës: Gjuha shqipe, ashtu si edhe Shqipëria, është një ‘zonjë e ranë’. E ritmi i zërit sikur e ndjekë ritmin e shiut. Si një kronikë në gur në kalldrëmet e kujtimeve e në kështjellën e kujtesës në të cilën atdheu kërkon dhe gjen lacromatoriumet (lotoret) e veta.

Elena Gjika: Akademia duhet të jetë Shpirti i Një Kombi

E në shpalim të një biografie, sa me modesti po aq edhe me krenari, Sibila e Librit Shqip (“sepse në sibilat fshihet harmonia qiellore” – Zhorzh Sand) është një nga kuadrot e shumta të Fakultetit të Gazetarisë “Faik Konica”.Akademia duhet të jetë shpirti i një kombi. Kështu i ka shkruar Elena Gjika Jeronim De Radës. Kështu është ngritur nga ky Fakultet edhe brezi që mbi shpatullat e tij mba sot mjetet e informimit në Kosovë.

Faik Konica ka vend nën diell. Ashtu si edhe albanologët gjermanë me kontributin e tyre të shquar për gjuhën dhe për kombin tonë, ashtu siç ka edhe Shtjefën Konstantin Gjeçovi, për të cilin Konica shprehej me aq pietet dhe admirim se ishte një: Lartësi e Përulur. Doktor Nderi i Universitetit të Laipcingut, Shtjefën Gjeçovi ishte: “Një Testament i Qenësisë Shqiptare.”

Një nga përfaqësueset e brezit të ri të një prej Familjeve Emblemë në Gazetarinë Shqiptare sikur përkujton si në një remenishencë e rrallë se rruga e dritës dhe e diturisë, ishte e shtruar me gjak të zemrës dhe se ardhmëria ëndrrohej e shtruar me qerpikët e syve e me fletët e trëndafilave, ku si një konstelacion yjesh në nënqiellin shqiptar suferinë dhe tramundanë, Naim Frashëri lëshonte zemër-thirrjen e tij: Lum kush të rronj, të ta shoh zonjë! Dhe atdheu binte me aurorën e zgjohej me agimin. Sot e mot: Atdheu një emër ku mblidhen shekujt, një zemër ku zgjohen ardhmëritë!

Në sonetet e Dantes, hija e Virgjilit nuk i ndalte rrezet e diellit, ashtu siç nuk i ndalte as tek Këngët e Milosaos të Jeronim De Radës, tek bënte sheti në Parnasin shqiptar.

Gëte shkruante se në një sfond të tillë “shfaqen format më të mrekullueshme të universit të pafund”.

Poezia është pikturë dhe muzika është poezia e Zotit, kurse Zoti vetë si krijuesi i Universit, është Poeti më i Përsosur! Dodona rishfaqet në Tempullin e saj. Ajo flet me zërin e zemrës. Ajo sa flet, po aq edhe këndon. Ajo ligjëron hijshëm, dhe zëri i saj si një nga dhuntitë në të cilat nëna natyrë është treguar aq dorëlirë dhe po aq bujare, si përgjigja më e mirë në pyetjen e shtruar kaherë:

 Ç’konservatorium keni mbaruar?!

Sa e sa herë e shtruan një pyetje të tillë? Sa e sa herë pyetën për lahutarët tek përkulnin bjeshkët nën tingujt e majave të lëmuar të lahutave – si tinguj të një shpërthimi të zjarrtë dhe po aq hyjnor? Sa e sa herë pyetën dhe për luftëtarët e për kryekomandantët e kryengritjeve të njëpasnjëshme (Shqipëri e kuqe, Shqipëri e sertë/ Treqind kryengritje në katërqind vjet):

Ç’akademi kishin mbaruar?

Të Vjenës, të Romës, të Parisit, të Berlinit, të Stambollit a të Londrës?…

Cilën?

Nga ç’parzëm keni dalë?

E në kapërcyell të shekujve, si një shpirt i gatuar me mëshirën hyjnore, toka bukare e gjakut e shtroi sofrën e saj nën degët e moçme të Lisit të Dodonës, e si bekim i shenjtë i shekujve, si një mermer monumental i bujarisë dhe i krenarisë së ligjshme, ra shami e bardhë:

Rugova – kreshtabrdha jote Shqipëri!

Rugova – shamibardha jote Shqipëri!

Në rrugëtimin e saj dhe në përkushtimin e saj, në të dy krahët ka të dy frymëzimet e saj. Sfondi është gjithmonë ai i shamisë së bardhë. Në njërin ka Heroin e vet i cili aq shumë e deshti tokën dhe dritën, dhe i cili si në një metaforë prej ku përhapej agimi me gishtërinjtë e tij të trëndafiltë si në poemat e Naimi e në poemat që fillojnë me obeliksun madhështor (O malet e Shqipërisë, O Moj Shqypni!, O Flamur gjak, o flamur shkabë), nëpërmjet emisionit ku gjuha e gurit ka folur përmes shkëlqimit të kallinjve të grurit, sikur e tha profecinë e tij e të misionit të tij për Shkëlqimin e Diellit ndaj Manushaqes.

Orakulli i Dodonës ka folur njëlloj.

E në krahun tjetër, ka Pagëzuesin e Brezave, klasikun e gjallë e rilindasin e kombit të vet, ikonën e gazetarisë në Kosovë (dhe jo vetëm në Kosovë), senatorin e urtë të mendësisë shqiptare që kundruall librit parapëlqente heshtjen e armëve, njeriun me “talentin e tij epik” dhe me “penën e tij të artë”, ligjëruesin e përjetshëm të Fakultetit të Gazetarisë “Faik Konica.”

Orakulli i Dodonës ka shkruar njëlloj.

Dhe tek ka kërkuar një emër me zemër dielli, edhe ka pagëzuar njëlloj.

Përballë ka teleshikuesit e shumtë, dhe pa dyshim se njëra nga ta është më e veçanta, por edhe më e sakta në vlerësimin e saj: ARBA.

ARBA sepse ARBA është jo vetëm një emër kaq i bardhë e nga më të bukurit por sepse si në një zbërthim mitesh dhe legjendash, duke bashkuar shkronjat në një emër si ky, fati nuk ka bërë asgjë tjetër veçse e ka çuar deri në fund bekimin e shenjtë të Perëndisë!

E zgjuar në kuptimin më origjinal të fjalës, e përkushtuar në kuptimin më të lartë të fjalës, e pasionuar në profesionin e vet në kuptimin më racional të fjalës, Sibila e Librit Shqip pikturon idetë e saj me virtytet emotive që gjejnë shprehje në butësinë e fjalës si në një penë mëndafshi.

Një Prirje e Lindur, një Dhunti e Falur

Me atë prirjen e saj të lindur, me atë dhuntinë e saj të falur, me atë përvojën e saj të trashëguar nga të dy krahët e trungut familjar e ku më konkretisht mbiemri shpaloset në sfondin e një kulture kombëtare si një emblemë e gazetarisë shqiptare; me atë qasjen e lirshme të bashkëbisedimit që rrjedh aq natyrshëm, me atë shijen e saj të hollë për të bukurën dhe të madhërishmen në art dhe në jetë, me atë taktin e saj të veçantë me të cilin i afrohet bashkëbiseduesit, me atë ritmin aq elegant në të cilin e vazhdon bisedën, me të ecurit e lehtë dhe me të komunikuarit e drejtpërdrejtë në tërësinë e temës a të rubrikës në të cilat e shfaqë gjithë përqëndrimin dhe gjithë angazhimin e saj, e në mënyrë të veçantë me timbrin e zërit të saj të mëndafshtë, me akordet e zërit të saj prej një ligjërimi krejtësisht fjollor, ajo e ka zgjuar kurreshtjen e teleshikuesve, ajo e ka mbajtur gjallë kërshërinë e publikut, ajo e ka fituar admirimin e tyre, ajo e ka bërë për vete audiencën televizive, ajo e ka shtuar numrin e shikueshmërisë së këtij emisioni, ajo e ka shkrirë në një: pasionin dhe punën, zellin dhe talentin, duke korrur kështu frytet e një përkushtimi të veçantë dhe të një prirjeje nga më origjinalet.

Lumira Kelmendi është pra gazetarja që rrezaton dritë, dije, kulturë, përkushtim e profesionalizëm. Ajo është gazetarja që lexon bukur, e që fjalën e folur ashtu si edhe fjalën e lexuar, e kthen në një art të veçantë butësie e bukurie, bardhësie e ëmbëlsie, hijeshie e madhështie, tek mëton kështu përmasat në të cilat fjala shqipe në zjarrin e saj të qëruar shfaqet me një vel magjie, tek gjakon kështu përmasat në të cilat fjala shqipe dhe fuqia e saj, hijeshia dhe yllësia e saj, ri-shfaqet në trajektoren e vet më të natyrshme: “duke përcëlluar zjarrin e ilirishtes drejt shqipes” si në një qëndismë mrekullie!…

Ajo është gazetarja e cila me qasjen e saj origjinale, ma kujton thënien e Martin Hajdegeri: Artisti është origjina e veprës, vepra është origjina e artistit. Asnjë nga këta terma nuk jetojnë pa njëri-tjetrin.

Ajo është gazetarja që me kulturën e saj ma kujton thënien e Viktor Hygoit: Imagjinata i nënshtrohet erudicionit. Apo siç shkruan në Librin e Shenjtë: Frymëzimi është engjëll që rri në anën e djathtë të zemrës dhe sikur e paraljamëron mirësinë e Zotit!

Ajo është gazetarja që me dhuntinë dhe përkushtimin e saj, ma kujton thënien e Jeronim De Radës se pena e atyre që do të dijnë ta përdorin si duhet, do t’i durojë të gjithë shekujt. Prandaj, De Rada në një nga esetë e tij për të bukurën dhe të madhërishmen në fushën e estetikës, kërkonte me ngulm kthimin e poezisë në fronin e saj, ri-kthimin e Dodonës në Tempullin e saj.

Njëlloj është edhe me ata që dinë ta përdorin fjalën si duhet, duke e gdhendur ate, duke e latuar ate, duke e qëndisur ate me një durim prej shenjtori, duke e stolisur ate me një shkëlqim prej filigrani, deri sa të arrijë përmasat në të cilat fjala rrjedh lirshëm si mjalta, pra derisa fjalët të jenë të ëmbla si frutat e një peme e të bukura si lulet.

Lorka: Rrjedha e Ujit dhe Dora e Viganit

Në esenë e tij Rrjedha e Ujit dhe Dora e Viganit, Lorka ka shkruar se: Më tërheqëse është instikti i ujit se instikti i dorës së viganit. E vërteta shpalli imagjinatën e vet mbi fitoren në poezi, pra imagjinata heton varfërinë e vet…Por, poeti gjendet tek dëshira e dhembshme e jo tek mundësia; gjendet pra aty me peizazhin e vet të brendshëm…

Poeti dëgjon se si rrjedhin lumenjtë e mëdhenj. Don të depërtojë deri tek fishkëllima e lëngjeve që qarkullojnë në qetësinë e errët të trungjeve të fuqishëm…

Në fillim ishte: Fjala!

Fjala është një krua kujtimesh. Fjalët janë si qepallat e zeza që hapen në kërkim të gjurmëve që lënë mjellmat e bardha mbi valët e detit. Fjalët janë tingëllima të shpirtit…Fjala është simfonia e gjakut.

Hapësirë e qelibartë që flakëron në zjarrin e kurorave të dritës. Fjalët si perde të përhimta të një drite të tjedukshme rrezatojnë mirësi por edhe krenari për kryelartësinë e pararendësve fisnikë, të cilët në ballin e lartë dhe të mençur – përkundër agonisë së pritjes së përgjigjes që në vete ndrynin shekujt kryeneç, skalitnin pamjen e një të ardhmeje gjithë dritë, shoqëruar me vështrimin e pikëlluar në pyllin e dendur të bajonetave.

Fjalët janë si vezullimi i yjeve në rrugëtimin e hënës drejt përjetësisë, si ca ishuj të vegjël hijesh, si qeprikët e gjatë hijet e të cilëve zgjaten dhe bien mbi mollëzat e faqeve, si kordele që bien me mëndafshin e tyre në fushën e letrave, si ca pika shiu që bien pa pushim në ritmin e klithjeve të zemrës.

Fjala është shpirt-shqiponjë që ngritet lart në shiun e mendimeve. Është përshpëritja e butë që tek kombet e qytetëruara, lavdinë e letrave e ka gdhendur në mermer. Fjala është vetë gurgullima e kulluar e burimit që del nga gjiri i mermerit. Fjala është qemer kujtimesh që shembëllen me një shi të hollë e të imët tek bie pa pra. Fjala është këmisha e mëndafshtë e fluturimi i lejlejkëve, është era e zefirit që perkëdhelë lulet, etja e pashuar e shpirtit njerëzor që nga kohët kur qante vetëm shiu e që kur vetëm era lebitetj në honet e shekujve memec: U bëftë dritë!

Prandaj shkrimtarët ngjajnë me magjistarët të cilët në shkathtësitë e tyre gëlltisin zjarrin. Tek fjala gëlon gjaku i ri i mendimeve, dhe mendimet janë qepallat gjak të kuqe. Mendimet janë si çurgjet e ujit, si përrenj të padukshëm që gurgullojnë në përjetësi për të nxjerrë në sfond identë që gjasojnë me vështrimet e kthjellëta prej qelibari.

Fjala është fusha e betejës së mendimeve, është pasioni i shpirtit, është fuqia e shprehjes, është më në fund përulësia e pakufishme përpara artit dhe mrekullisë së tij, fushë në të cilën rrahja e qerpikëve i fikë qirinjtë e ndezur nëpër shandanët e kështjellave!

Fjala është pija më përvëluese e shpirtit. Ajo është imagjinata flakëruese që depërton atje ku nuk arrinë asgjë tjetër, në qoshet më të skajshme të shpirtit njerëzor. Fjala shtrydhë trutë nëpër mendimet e kristalta e zëri i jep shpirt fjalës. Është shiu pranveror që tek bie në qetësi falë gjallëri. Mendimi është puthja solemne ku fjala derdh shpirtin e vet. Fjalët janë si shandanët ndër të cilët digjen gjer në fund qirinjtë. Përpara fjalëve digjen mendimet si qirinjtë ndër shandanët, madje edhe kur zana e dënon malësorin me memecllëkun e përjetshëm, sepse siç e thotë Ismail Kadare: nuk u përmbajt dot në tundimin për të folur për të, për të shkruar për të, për të treguar për të!

Fjala ngroh me zjarrin e shpirtit që agimin e kupton nga drita, ndërsa natën nga era që fryen. Në gjuhët e flakës së saj që djegë ngadalë e që prekë aq thellë, fjala i gjenë ëndrrat e humbura tek ngjajnë me një ishull në një oqean.

Fjalët janë si qafa e bardhë e mjellmave, dhe flakët e fjalëve si flakët e qirinjve tek lëkunden në hijet e tyre të zgjatura. Zjarri është enigma ashtu siç është edhe një copë floriri. Ashtu siç ka shkruar në një nga perlat e tij lirike, Pablo Neruda: Fjala është ana tjetër e heshtjes. Zjarri është ana tjetër e akullit!

Për hir të Parajsës pra flet heshtja në ngurrimin e saj, e përmbi një violinë përkulet gjuha e zjarrtë në një dhimbje shpirti a pikëllimi, ashtu siç përkulet dhe agimi përpara një ere zefiri. Qoftë malësori që gjakon të këndon në zbërthim të miteve të gërryera nga koha, qoftë Orfeu që perëndive u kërkon dy tela shtesë për ta ringjallur Erudikën e tij, apo qoftë edhe Mocarti, Bethoveni, Shuberti, Vagneri a Vivaldi: Nëpër tingujt e saj si në ca tinguj hyjnorë tek prekë telat me dorë, një vegël muzikore a një simfoni fjalësh si një bardhanjore, kërkon ta ruajë shenjtërinë e vet që ndoshta pa dashje, ia kërkon: Zonja Lavdi!

Një Misionare e Kulturës Shqiptare, Qytetare e Botës

KultArt ka përmasat e një përfaqësie kulturore, e të një parlamenti shpirtëror. E thënë kushtimisht, në qoftë se institucionte shtetërore do të jenë në gjendje që në mënyrë më serioze të hapin dyert për qasjet kulturore, veçmas për misionarët e kulturës që të dalin nga rrethi vicioz i vizitave vetëm në Zvicër, Gjermani a Belgjikë, të dalin pra (sërish) edhe në mesin e Arbëreshëve të Italisë e të Arbëreshëve të Greqisë, në mesin e bashkatdhetarëve në një ishull si ai i Anglisë, e veçmas në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në Kanada, në Australi a në Zelandën e Re, pra gjithandej ku ka shqiptarë,  KultArt patjetër se do të jetë një si ambasadë për Republikën e Letrave Shqipe.

Paqja Shpirtërore dhe Paqja e Përjetshme si dhuratë e Mëshirës Hyjnore. Gjermania – Republika e të Diturve: Klopshtoku, Gëte e Shileri. Franca – Republika e Talenteve: Napoleoni, Balzaku, Hygoi.  Shqipëria – Një Emër ku mblidhen shekujt, një zemër ku zgjohen ardhmëritë: De Rada, Naimi e Fishta. Më tej, Princi i Gjuhës Shqipe. Kosova – Republikë e Dhuntive… Panairi i Librit në Frankfurt. Emisioni KultArt në Radio Televizionin e Kosovës dhe Sibila e Librit Shqip.

Nga Kronikë në Gur: Kronikë në Zë

Ritmi i zërit e ndjekë ritmin e shiut si në një simfoni hyjnore. Dhe si gjaku zemrën, si toka shiun, shpirtat e bardhë sikur lartësohen në flatrat e zërit ashtu siç lartësohen veç në flatrat e një zogu të shenjtë, për të cilin ranë fli:

Shqipe në Flamur!

Ashtu siç i ka shkruar Elena Gjika De Radës: Zëri i gjakut gjithmonë flet ngapak.

Ashtu siç thoshte Borhesi (i vetëdijshëm se nuk ka asgjë më të vështirë se zotërimi i pasionit në fushën e fjalëve) për Maria Kadoman: Është një zë që botën e shndërron në bukuri!

Gjuha e shiut dëshmon se dhembja është më e fortë se guri!

Kronikë në gur. Si në kalldrëmet e gurta të Gjirokastrës. Kronikë me shi. E në sfodnin e kronikave të tilla, ashtu siç shfaqej Matilda Hyjnore tek Dante Aligeri, ashtu siç shfaqej Margarita tek Ksenijat e Buta në Faustin e Gëtes, ashtu do të shfaqej edhe Suzana tek Kronikë në Gur: ‘e huaj, gjer në mrekulli!’…

Një shi i imtë dhe i butë që bie pa pra. Shiu si shpirti i luleve, si shpirti i dritës! Si zëri vetë në gjakimin e lashtë me moshë biblike, me moshën sa plisat e dherit: në penën e Eqrem Çabejt. Gjakimi i brezave dhe i gjeneratave prej zemërbardhësh që s’pushuan kurrë për t’i kthyer shkëlqimin e lavdisë: Tokës Bujare të Gjakut, ashtu siç e tha Pitia i Dodonës e Orakulli Saj, Princi i Gjuhës Shqipe – Faik Konica: Shkëlqimin që kishte dikur në kohët e lavdisë së Ilirisë!

Përpara Krijuesit të Perlave: Falem! Siç shkroi Poeti i lashtë i Persisë në penën e fjalës që përcëllon me zjarrin e saj. E në kërkim të përsosmërisë, Laibinci thirri me gjithë qenien e tij: Ju lutem, më jepni një gjuhë të kulturuar, dhe unë do t’ju dhë një qytetërim të përsosur!

Një gjuhë e kulturuar është gjithsesi një qytetërim i përsosur. Është ripërtëritja e tij. Shenjtëresha duke Lexuar del nga honet e shekujve e nga pluhuri i harresës…

Zëri si një nga poemat më të bukura lirike të Shqipërisë, sepse lidhja e saj me Gjuhën Shqipe, është e dyfishtë!

Dodona në Tempullin e saj, dhe Profecia: Ku nuk shkon ushtria e një kombi, shkon kultura, arti dhe letërsia e tij.

Një zë nga zërat e zemrave.

Një zë nga zërat e shekujve.

Zëri një poemë lirike në vete.

Një zë nga zërat e poemave më të bukura lirike të Shqipërisë! …

Dhe pse të mos e themi:

Një zë të cilin epokat dhe shekujt e falin rrallë!

Një zë që bie si një ligjërim fjollor, që vie si një galdim krojesh, si pjesë e një simfonie të papërsëritshme.

Zëri në të cilin gjuha shqipe e ngjyen mjaltin e shpirtit të vet!

Zëri dhe zemër-klithja: Përpara krijuesit të perlave: Falem!

Zëri është mallëngjimi i flautës dhe zjarri i violinës në tingujt e përflakur. Zëri është si një det tingujsh e fjala është si një zgjua bletësh. Zëri si një margaritar i tejpashëm, një premtim parajse, e në parafrazim të Alfred Vinjit, bota e zërit është “e thellë si përjetësia, e lartë si qielli, e gjërë sa universi.”

Karl Barthi thoshte me të drejtë se: “Kur engjëjt këndojnë për Zotin, ata këndojnë Bahun, por unë jam i sigurtë se kur ata këndojnë për veten e tyre, ata këndojnë Mocartin dhe lotët e Zotit!”

Zëri i saj gjithmonë vjen nga larg: si zog i shkruar, e në qiellin e kaltërt tingujt e tij bien si një shi i imtë tek flet për qiellin në mënyrë të përgjëruar, si në një vegim çasti që kërkon një përjetësi, ashtu siç shkruante Gëte: “një vel i lehtë, gjithnji si të mbështjellë nga retë.”

Ndoshta dëshmia më e qartë se zëri është unaza që me shkëlqimin e dritës përbën lidhjen e infinitive në mes tokës dhe qiellit, një marrëveshje paqeje sipas të cilës natyra dhe arti bëjnë ende garë se cila do ta gjejë tek ajo një zë sa më margaritar!

Në një sfond të tillë të një godine gjermane shkruan: “Bahu na dha fjalën e Zotit, Mocarti na dha të qeshurën e Zotit, Bethoveni na dha zjarrin e Zotit, Zoti na dha muzikën që të lutemi pa fjalë”, e Faik Konica përkujtonte se: “Bahu, Bethoveni, Shuberti dhe Shopeni janë emrat e perëndishëm, të atyre njerëzve të çuditshëm që flasin gjuhën e shpirtit dhe të qiellit, një gjuhë e përgjithshme që kuptohet prej të gjithëve, me pak durim dhe dashuri.”

Faik Konica – Princi i Gjuhës Shqipe, çuditërisht kërkonta ta dëgjonte për herë të fundit: Muzikën e Vagnerit! …

Pra, jo tridhjetë lule që për tri javë presin në vazo kujtesën si bekim, e as treqind; por tre mijë lule që në muzikën e tyre si në vallëzim të prillit, “flasin gjuhën e shpirtit dhe të qiellit”, sepse ka po kaq vite që Dodona ka hyrë nën urdhërat e bekimit hyjnor!

Lumira Kelmendi ose: Dodona në Tempullin e Saj! …

Shkruan: Neki Lulaj/Gjermani/

Gjithnjë e më shumë  ne prinderit dhe aktivistët po përpiqemi që gjeneratave të reja që po rritën e shkollohën jashtë trungut të Atdheut t’ua misherojmë në shpirt  festat kombëtare e shtetërore  pasi që janë festa  gjithëkombëtare ku i bashkon të gjithë shqiptarët.Kështu ishte në shumë qytete të Gjermanisë, në  Mannheim, në Pforzheim  por edhe në Bolzano të Italisë ku festa e flamurit u shënua me shumë aktivitete kulturo-artistike,programe muzikore, skeqe, recitime, programe folklorike dhe ndarje mirënjohje e shpërblimesh si dhe surpriza tjera  të fundvitit.

Shoqata Kulturore Shqiptare “Arbëria”ne Pforzheim  të Gjermanisë  për qytetarët shqiptar që jetojnë ne qytetet për rreth saj organizoi kremtimin e ditës së Flamurit Kombëtar  dhe përvjetorin e 101 të Pavarësisë së Shtetit tonë amë

Në një sallë te mbushur me qytetar shqiptar të moshave të ndryeshme  në kohën e paraparë nën tingujt  e Himnit të flamurit filloi manifestimi kulturor dhe me pasë para  bashkëkombasve  në foltore doli zt. Gjevdet Nikqi,aktivist i cili  në emër të këshillit organizativ përshëndeti të pranishmit nga Stuttgarti Hafiz Gagicën në mungesë dhe zt.Can Tahiri antarë i këshillit organizativ ne mungesë  Nezir Fejzen ish aktivist i LDK së,nga Lidhja  e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë  në Gjermani zt Neki Lulaj, nenkrytar dhe zt. Muhamet Luma nënkryetar, pastaj përshendeti Shoqatën e gruas “Nermin Vlora”znj. Afërdita Xheladini ,shoqatën shqiptare  “Nënë Tereza “nga Heilbroni  me zt. Abaz Ymerin,pastaj përshendeti donatorët  Povataj Kraftfarzeug Handel  zt. Arsim Povataj si dhe AZ Gartenbau zt Arsim Zeqiraj  Pforzheim si dhe zt . Agim Pajazitin Trockenbau.

Në vijim të fjalës  së rastit  zt.Gjevdet Nikqi, mes tjerash shtoi;

Shqiptaret janë ata që e mbajnë simbolin kombëtar në zemër e në shpirt edhe kur janë të lirë edhe kur janë të robëruar shqiptarët janë ata që kanë një flamur me simbolet me kuptimplote;me ngjyrën e kuqe të flamurit simbolizohet gjaku i derdhur gjatë historisë për të mos lejuar që ai të mposhtet në  fushat e betejës në mbrojtje të lirisë dhe zi që simbolizon zinë për ata që u flijuan nën shtizën e flamurit..

Shqiptarët e kanë lidhur dy herë historinë e flamurit me historinë e pavarësisë; 1).Me 28 nëntor 1443 kur Skënderbeu e ngriti flamurin në bedenët e kalasë së Krujës për të ia këthyer Shqiperisë pavarësinë dhe lirinë e rrëmbyer nga turqit dhe 2). Me 28 nëntor 1912 kur Ismail Qemaili,e ngriti flamurin në Vlorë duke shpallur pavarësinë  e shtetit shqiptar nga sundimi i egër i Perandorisë Osmane.Vetëm të shqiptaret dita e flamurit dhe dita e pavarësisë janë të lidhura njëra me tjetrën si mishi me kocka e tani jemi në pritje të një 28 nëntori të tretë dhe të fundit kur dotë bashkohën të gjitha trojet etnike shqiptare nën një ombrellë që sërish ta marrim atë  që na kanë shkëputur e grabitur padrejtësisht të tjerët,atë që na e kanë copëtuar barbarisht barbaret.

Pavarësia kombëtare as një populli nuk i ka zbritur nga qielli,  për pavarësi është derdhur lum gjaku,ajo ka një histori të shenjët dhe një kapitull të ndritur.E gjatë dhe e mundimshme ishtë rruga e shenjët e pavarësisë.

Rrugëtimi i gjatë nëpër shekuj kapërcej nëpër revoltat e mundimshme duke e flakur sundimin e huaj shumë lëvizje dhe kryengritje të përgjakshme  por kurrë nuk u dorëzuam sepse nuk pati forcë mbinatyrore qe të na i shuaj dëshirat dhe shpresat tona për shtet. Edhe Lidhja e Prizrenit 1878 ishte revoltë kundër coptimit të tokave shqiptare dhe sundimit të huaj ,ishte revoltë për të na njohur fqinjët dhe fuqitë e mëdha europiane.Ajo nxori në shesh një të vërtetë të madhe  se mbrenda perandorisë osmane ekziston edhe një popull që ka një histori, një traditë,dhe një kompleks territorial të veçantë nga osmanët,prandaj ka edhe të drejtën e pa tjetërsueshme që të jetojë e pavarur si shumë popuj tjerë të Ballkanit dhe të Evropës.Prizreni e shtroi edhe një herë çështjën  e fatit dhe të ardhmës së atdheut dhe këtë e nguliti ne mendjën dhe shpirtin e gjithë atyre patriotëve që e ndien vetën shqiptarë.

Turqia me 1912 i ngjante një të sëmuri kanceoroid të cilët i numëroheshin minutat dhe sekondat dhe shqiptarët siç thot Sami Frashëri “Kishin frikë mos kjo kulshedër e vjetër  dhe e amortizuar t’i zejë brenda dhe ti zhdukë bashkë me vetëvetën.”

Pikërisht në këto momente u pa së Levizjës Kombëtare i duheshin sa udhëheqës të strategjisë ushtarake aq edhe udhëheqës të strategjisë diplomatike  dhe dolën njerëz energjik  patriot dhe diplomatë të sprovuar si: Ismail Qemaili,Luigj Gurakuqi ,Hasan Prishtina, Isa Boletini  e shumë të tjerë.

Ata njëzëri  ju përgjigjën thirrjës se atdheut,kështu me 25 nëntor Ismail Qemaili i shoqëruar nga delegatët e Tiranës,Elbasanit,Durrësit,Lushnjës,Krujës,Kosovës, Dibrës,Ohrit,Strugës arritën në Vlorë.

Pra me 28 nëntor 1912 ishte  dita e madhe e shenjëtrisë kombëtare dhe kurorëzimi i përpjekjëve 500 vjeçare të popullit shqiptarë i patriotëve dhe martirëve të të gjitha kohëve që u kurorëzua me punën e palodhshme të plakut të Vlorës Ismail Qemailit. Kështu tha në  fund të referatit të tij zt Gjevdet Nikqi.

Dhe me pastaj ftoj  poetin Neki Lulajn, nënkryetarin e Lidhjës së Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani që ta marrë fjalën,Lulaj me një përshendetje  të shkurtër uroi 101 vjetorin e shpalljës së Pavarësisë së Shqipërisë 135 vjetorin e Lidhjës së Prizrenit.105 vjetori  i Kongresit të Alfabetit shqip të Manastirit dhe 5 vjetori i Shpalljës së Shtetit të Republikës së Kosovës .E në vazhdim  për bashkëkombasit  lexoi vargjet e një poezie:

Në festë

Po liroi një orgazem shpirti

Kjo festë flamuri

Po me vjen si vetëtimë

Po ikë si erë me stuhi

Po i le të gjalla shpirt muzash

Vargjët po i hedhë këtu

Për ti shpëtuar nga harresa

E pamëshirësisë

Po mbledhë shkarpa xinash

Në pyell

Po i xibërroj  në heshtje

Me mund

Po i xërmoj nga mali

Në këtë xëx nate

Po i ndriqoi sytë pa dritë

Po i ndezë shpirtat e pavdeksisë

Droj po xugitëm me dikend

Po liroi orgazem shpirti

Jam bërë krejtë xurxull

Kur kujtoi baballarët e kombit tim

Duke marshuar shtigjeve

Në lak të pusive  nga xhavejat

Që përpiqëshin të na mbulojnë

Me xhiblik e ferexhe

I mundëm me 28 nëntor

Ditën e mëvetësisë

Neki Lulaj

Në vazhdim të programit  në foltore doli poeti Muhamat Luma ,i cili lexoi poezinë;

Me kodin

Në grykë më shtërngon n’grykë

Damarët e shkëmbit

Përçojnë të dhënat  e gjenit

Unë shëndrrohëm në lum

Ku endërrat behën zhgëndrra

Lisat na bejnë roje

Fisnikëria e  fisnikërisë

Toka ime e artë toka ime e zjarrët

Zemërhapur na merr në gji

Në djepin e binjakëzimit

Përlotur gëzimit

Këndon  mallëngjyer

Dashuri për vaj

Ninulla e saj

Muhamet Luma

Në vazhdim e nxenësja  Lirijeta Bajrami , me disa recitime të poezive nga poetet e traditës vërtet i dha sharmë të veçantë kësaj mbrëmje festive, për t’i liruar ne vazhdim vendin  Muzikës të melosit popullor të shoqëruar nga  zëri i ëmbël i kengëtarit zt.Mehdi Gjocaj dhe kengëtarës znj. Syzanë Jashanica  të përcjellur nga tingujt e DJ  të riut simpatik  zt, Edonis Gjocaj,për të vazhduar festa e gëzimit deri në orët e hershme të mengjësit.Me këto përshtypje të shkëlqyeshme të një manifestimi dinitoz u ndamë nga Shoqata Kulturore “Arbëria “ e Pforzheimit të Gjermanisë.

  -Thotë e reja tironse Mimoza Gjoni/

Nga  Sokol DEMAKU/

 Ndjehem mirë më profesionin tim, por asnjëherë e kënaqur, sepse gjithnjë kërkoj më shumë dhe më të mirën e mundeshme nga vetvetja.

         Këndoj se ma do xhani, ma do shpirti, gjithë farefisi im janë këngëtarë. Që nga familja e babit ashtu dhe e mamit, e kemi në gjak këngën. Më këtë shpirt artistik ne gene më frymëzon dashuria për jetën, dashuria dhe rrespekti për Tiranën dhe gjithashtu edhe për Skraparin e Gjirokastrën, e për popullin artëdashës në pergjithësi.

          Shpirti, kur këndon njëkohësisht dhe vallëzon natyrshëm në mua. Unë vallëzoj, dhe vallëzoj bukur, kështu më thonë, mëgjithëse sot është bërë pak vështirë kjo puna jonë sepse më cfarë se kanë përzier këtë profesion të bukur, dhe tek tuk, humbet ai i zoti, por së fundmi i zoti gjithnjë triumfon.

Ju lutem një prezentim të shkurtër për lexuesit tanë?

Përshendetje të gjithë atyre që më ndjekin nëpërmjet kësaj interviste dhe nëpër media tjera si dhe në reklamacionet e mia televizive, por dhe atyre që nuk më ndjekin, dhe së dyti përshendetje juve Sokol.

Do prezentohem shkurtimisht, jam një vajze tiranase Mimoza Gjoni[lindur rritur në Tiranë], dhe mbesë jugu, gjirokastrite mami, skraparas babai. Gjirokastra shquhet per gatim të mirë e sidomos bbyrekët…eeeemmmm…ndërsa skrapari për raki….profesioni im i vetmi dhe më i bukuri është këngëtare.

Përvec se një krijuese muzikore, ju lutem na thoni cfarë është roli i një kënëtari të mirëfillt sot në krijimet muzikore?

Në ditët e sotme kanë dalë rryma të shumëllojshme muzikore e këtë unë e vlerësoj si modë muzikore, ashtu si ndërron moda e veshjeve, si ndërrojnë stinët, si shumë gjëra që ndërrojnë, pse të mos ndërrojë dhe muzika?! sepse ndërrimet janë risi, pak thyerje monotonie mendoj une. Jo gjithmonë gjërat duhet të jenë njësoj, kështu ndjehet dhe më shumë mungesa dhe nostalgjia e një gjëje të bukurë, që për moment nuk egziston më. Nëse ndjehet kjo, atëhere këtu fillon revolucioni shpirtëror, dhe punohet më vemohim për të risjellë atë gjë që mungon. Ky revolucion fillon nga populli artëdashës dhe ndiqet nga këngëtarët e mirëfilltë të cilët i përgjigjen dëshirës së popullit duke mos e humbur tabanin muzikor.

Krijimtaria juaj muzikore i përket një periudhe të gjatë kohore. Sot sa jeni aktiv në këtë lami?

Unë si Mimozë kam qenë dhe jam tepër aktive në këtë profesionin tim të adhuruar, e dua muzikën, por dhe kërcimin së bashku më të. Shpirti, kur këndon njëkohësisht dhe vallëzon natyrshëm në mua. Unë vallëzoj, dhe vallëzoj bukur, kështu më thonë, mëgjithëse sot është bërë pak vështirë kjo puna jonë sepse më çfarë se kanë përzier këtë profesion të bukur, dhe tek tuk, humbet ai i zoti, por së fundmi i zoti gjithnjë triumfon.

 Nga e merrni frymëzimin në punën e juaj të palodhur në afirmimin e vlerave muzikore dhe kulturore shqiptare?

Këndoj se ma do xhani, ma do shpirti, gjithë farefisi im janë këngëtarë. Që nga familja e babit ashtu dhe e mamit, e kemi në gjak këngën. Më këtë shpirt artistik ne gene më frymëzon dashuria për jetën, dashuria dhe rrespekti për Tiranën dhe gjithashtu edhe për Skraparin e Gjirokastrën, e për popullin artëdashës në përgjithësi.

Ju jeni njeri i muzikës profesionalist të themi, por edhe njeri i kulturës cfarë është aktiviteti juaj në këtë lami?

Nëpërmjet prezantimit tim personal, profesional shpreh bashkangjitur pasionin dhe kulturën time personale, gjë për të cilën kam ende shumë rrugë të gjatë për të bërë.

 Cka e bën të njohur në vendlindjen e saj Mimoza Gjonin?

Në vendlindjen time më bënë të njohur më shumë se çdo gjë thjeshtësia, modestia, transparenca dhe mbi të gjitha dhe që është e para, dashuria për vendlindjen time. Kur jetoja në Gjermani gjithëmonë më dilte në ëndërr Tirana dhe lagja ime e fëmijërisë.

Atëhere ishin vitet ’96 dhe Tirana më dilte në ëndërr në rrëmujë, në shkatrrime, dhe në fakë kështu qe edhe realiteti ishte i tillë, eeehhhh sa keq ndihesha prej ëndrres!!!

Ajo Tirana e qetë, ajo lagja e bukur dhe e pastër nuk egziston më në realitet dhe ëndërrat i kam shumë kuptimplota, i kam dhe paralajmeruese, dua te them, nuk di, por më dalin ëndërrat dhe u besoj atyre. Pra në gjith çka Tirana ka ndërrua.

 Ju merreni më zhvilimin e kulturës sa jeni e kënqur më punën që beni?

Ndjehem mirë më profesionin tim, por asnjëherë e kënaqur, sepse gjithnjë kërkoj më shumë dhe më të mirën e mundeshme nga vetvetja.

 Si e kalon Mimoza një ditë të zakonshme?

Normal…dal për kafe më shoqërinë time ….këtu hyjnë dhe kolegèt dhe kolegët e mia qe janë të pakt por të zgjedhur, por më së shumti e kaloj kohën më njerëzit e mi të familjes, mami e para, më vëllain, e motrën time, më nipërit e mbesat. Bejë shetitje çdo ditë, gatuaj, e kam pasion gatimin dhe e përdorë pa përjashtim piperin dhe shumë erëzat, bile, bile, gjatë gatimit mundohem të ruaj dhe vlerat ushqimore të ushqimeve.

 Cilat janë ato aktivitete të cilat janë në fokus të Mimoza Gjonit?

Dihet cili aktivitet është në fokus tek unë, kënga, kënga e cila më jep jetë e gjallëri, mua kënga më rinon, por shtoj edhe stervitjen fizike, e cila më shërben si një celës për të më hapur harmonikisht orët e mëngjesit dhe për t`u ndier e freskët gjatë gjithë ditës. Nëse më praqitet rasti që s`mundem të ushtroj me duket sikur dicka më mungon, kam frikë se jam bërë bile e varurë nga kjo gjë…hehee… plus kam shumë dëshirë të eci në këmbë në rrugë orë të tëra. E urrej të shkuarit me makinë….le që këtu në Tiranë është një trafik skandaloz i ngarkuar por kam bindjen se makina të bën dembel.

 Ju jeni një aktiviste, atdhetare e zellshme e qështjes shqiptare, por merreni edhe me afirmimin e vlerave kultutore dhe gjuhësore dhe traditës shqiptare, të kënegës shqipe, cfarë momentalisht është më inetres për ju?

Po jam shqipëtare dhe e ndjen zemra vetë çeshtjen kombëtare. Jemi një komb me tradita dhe vlera të larta, por më keqardhje e them, gjithmonë kemi qenë të shtypur nga vete neve….dmth nga shqipëtaret, kjo është ironia e fatit tonë, cdo parti qe vjen në fuqi, dhe ky është mendimi im personal nuk merndon për mbarëvajtjen e kombit dhe vendit shqipëtar sesa mendojnë të majmen e të pasurohen në kurriz të popullit shqipetar. Nuk jam politikane dhe kurrë s`dua te jem, sepse të jesh politikan do të thotë të mos jesh i ndershëm, por zemra mi ndien këto që them dhe e revoltuar nga ky fakt kam bëre dhe një këngë më motive jug në lidhje më partitë politike të cilatë janë aq shumë sa ska nevojë ky vend për to.bSHUMË E PËR LUMË quhet kënga.

 Pasi që jeni këngëtare nga Tirana, cili zhanër i muzikës kultivohet – e preferohet në Kryeqytet?

Në Tiranë po mbizotëron kohëve të fundit shumë tallavaja, si kudo nëpër shqipëtari. Nuk jam kundër tallava, se fundja është edhe ajo muzike ritmike që të kënaq për vallëzim por jam kundra përse të harrohet tabani muzikor? çdo qytet ka traditat dhe kulturën e vet dhe këto nuk duhet lejuar që të humbasin, sepse mendoj, vetëvetiu dhe pa kuptuar humbasim vetë ne, humbasin qytetet së bashku më traditat e tyre kulturore artistike ku muzika mendoj se luan rolin kryesor.

 Një aktivist i qështjes kombëtare kërkon të jetë pothuajse për gjithçka i informuar. Kjo ka të bëjë kryesisht me natyrën e personit. Thjesht doja një përgjigje te shkurtër si është Mimoza nga natyra?

Pak a shumë sa thashë më lart më përgjigjet e mia më të sinqerta sa vjen e zbulohet dhe karakteri im, natyra ime. Jam shumë e drejtë, e për këtë nuk duroj dot mashtrime e fallcitete, e urrej sipërfaqësinë e gjërave dhe dua ti shoh gjërat në thellësi të tyre. Për të vepruar në di çka, nisem nga vetja dhe kjo më jep sigurin për të mos gabuar, ose të paktën, sa më pak që mund të jetë e pranueshme, aqsa do të ishte kjo e pranueshme ndaj vetëvetës. E them më transparencë dhe direkt, pa forcë, atë që mendoj edhe nëse kjo s`është e bukurë. Të vërtetat e hidhura përtypën më vështirësi, por ashtu si unë ato i shpreh, ashtu edhe i pranoj tek vetvetja. Jam e duruashme por njëkohësisht dhe shumë nevrike që shpërthej për një moment se për ndryshe nuk qetësohem. Jam temperament i çuditeshëm, jam korrekte dhe shumë mirënjohëse, e moskorrektesen e mosmirënjohjen nuk i duroj dot. Jam njeri qe di të fal, jam tip impulsive, një fjalë e urtë popullore thotë; – KALI I SERTE E NXJERR TË ZOTIN NGA BALTA…hehehe….nëse ma merr mendja dhe i futem një pune  e nis dhe e bitis, nuk e le në mes, dhe nëse s`ma merr mendja se mund ta bejë një punë, duke besuar në atë se ska asgjë të pamundur, unë marrë inisiativën për ta provuar, nëse ja arrij, ndjehem  fituese nese jo, ndjehem e humbur,      s`prish punë, dhe humbja është pjesë e jetës dhe unë e pranoj. Kështu njihem dhe më aftësitë e mia, ama jo deri aty sa të rrezikoj se kam provuar FAKTIN E TË RRËZUARIT KEQAS! ama kam dhe një huq shumë të keq, sado që mundohem ta riparoj, nuk po e riparoj dot. Hehehe….i le punët zvarre….dhe kjo asnjëhere nuk më del për mirë, përkundrazi has më shumë probleme.

Kam punuar shumë dhe në Kosovë edhe e ftuar personalisht në organizime e festa dhe më grup artistik, më grup artistik jam ndier më e plotë dhe më e ngrohtë.

 Sa është bashkëpunimi mes shqiptareve në aspektin e qështjes kombëtare sot?

Me sa kuptoj pytjen ka të bëjë me bashkimin anembanë shqipatrisë. Në fakt nuk kam njohuri mbi këto lloj c çëshshtjesh, nuk merrem më politikë sado që politika është çështja kryesore e shqiptarisë. Pa bukë rrinë, e pa politikë nuk rrinë dot. Nuk di te të përgjigjem, nuk kam haber nga politika dhe nuk i besoj hi ç, por kaq di të them. Dëshira ime është të bashkohemi e të bëhemi një, ama jo më këto lloj qeverisjesh që kemi përjetuar deri me tani!

 Nëse do të kishe mundësi te jepje ndihmësen tënde në realitetin që jetojmë ne shqiptarët sot, ku mendon konkretisht që duhet ndryshuar diçka?

Peshku qelbet nga koka, po se luftove shkakun pasoja do të jetë e përhereshme.

Përveç aktiviteteve kulturore si e kalon kohën e lirë Mimoza?

Kohën e lirë e kaloj më pushime më të fejuarin tim, aty ku dëshirojmë shkojmë, ska çna ndal, si dhe me familjen time, që është gjëja më e shtrenjtë për mua.

 Sa është e kënaqur me ate cka sot ka arritur Mimoza me punën e saj të palodhoshme në ruajtjen dhe kultivimin kulturës, këngës, muzikës dhe traditës shqiptare aty ku jeton me punën e saj të palodhshme?

Më thënë të drejtën unë nuk kënaqem kollaj më vetën, shumë pak punë e bërë dhe shumë e shumë për të bërë.

 Është me interes të na thoni se ku e gjeni vetvetën  më mirë, në mbrëmje muzikore, dasma, apo festivale?

Ndjehem mirë në çdo çfaqje artistike timen, por mbi të gjitha gjej vetën dhe ndjehem shkelqyshëm në dasma, martoj çift të ri, ku gëzojnë dhe argëtohen njerëz. Në ditët e sotme ku mbizotëron sidomos stresi është shumë e vështirë të arrish të kënaqesh e gëzosh e argëtosh njerëzimin, dhe kur shoh se e kam arritur këtë më të vërtetë ndjehem e lumturë.

Cili është idoli i juaj në muzikën shqipe?

Janë shumë, nga këngëtarët e vjetër që mbetën të pavdekeshëm, edhe pse disa prej tyre sot nuk jetojnë, si Fitnete Rexha, Laver Bariu, Meliha Doda, Petrit Lulo, Demir Ziko, Mentor Kurtishi, Shyhrete Behluli etj që nuk më kujtohen për momentin.

 Cfarë mund të na thoni për muzikën dhe për këngën shqip sot?

Pak a shumë kjo pikë është përmendur dhe më lartë, por shkurt po them që muzika është kthyer në mjet pune dhe tregshitje, ska më ndjenja dhe kthjelltesi.

 Cka ju benë të lumtur dhe cka ju mundon më së shumti?

Më bënë të lumtur jeta dhe prania e familjes sime dhe më bënë të vuaj gjendja e mjeruar, jo personale, por gjendja e përgjithëshme e vështirë ekonomike e vendit tim. Më dhimbsen të varfërit kur shoh se vuajnë, e horrat as që duan t`ia dijne.

Po të kishit mundësin të zgjidhni, ku do kishit jetu?

Ahhhhh…

Të ishte mirë këtu s`do e ndrrroja këtë vend më asnjë tjetër në botë, mirëpo këtu ske siguri jetese!!! e jetën time e dua, e ruaj dhe çmoj….por, meqë më pyesni, më pëlqen Gjermania sepse aty kam jetuar nëntë vite dhe e di çdo te thotë JETEA!

Gëzuar Krishtlindaj dhe Gëzuar Viti i Ri!

Më shumë rrespekt MIMOZA