Nga Nebil Çika/

Kryetar i Shoqatës Antikomuniste e të Përndjekurve Politike te Shqipërisë/

Ekspertja e Sigurimit të Shtetit autorja e ekspertizës që çoi në pushkatim poetin Genc Leka kandidat për anëtare e Këshillit Kombëtar të Radio-Televizionit. Aktualisht procedura është në Kuvendin e Shqipërisë dhe figura e saj po verifikohet nga institucionet e pastërtisë së figurës. Është tashmë e dokumentuar botërisht pjesëmarrja e saj në krimet e komunizmit dhe zgjedhja e saj në një institucion me rëndësi siç është KKRT do të përbente një krim më vete nga Kuvendi i Shqipërisë dhe çdo institucion tjetër që në shkelje të ligjit e mundëson zgjedhjen e saj. Në bazë të ligjit ajo nuk mund të zgjidhet për shkak të pjesëmarrjes së vërtetuar me prova e dokumente në krimet e Sigurimit të Shtetit por ne kemi informacione se po përdoret një artificë ligjore sipas të cilës kush ka marë një vërtetim pastërtie nga Komisioni Bezhani e merr sërish të tillë edhe pse implikimi i saj në krime është publik. Në këto kushte Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politik i bën thirrje Kuvendit të Shqipërisë, Autoritetit mbi Informonin e Dosjeve të ish- Sigurimit të Shtetit, Komisionarit për të Drejtën e Informimit dhe Mbrojtjen e të Dhënave Personale, Institutit të Integrimit të të Përndjekurve Politikë të kryejnë detyrën e tyre e të mos fshihen pas ligjeve djallëzorë për të fshehur krimet e komunizmit dhe autorët e tyre. I kërkojmë Partisë Demokratike dhe krejt opozitës si dhe Ambasadave të USA e BE dhe Komitetit Shqiptar të Helsinkit si dhe organizatave të tjera të mbrojtjes së të drejtave themelore të njeriut të ushtrojnë çdo mundësi e influencë për të ndaluar vallen e rikthimit në pushtet të autorëve të krimeve të komunizmit.
Zgjedhja e Diana Çulit në krye të televizionit publik shqiptar është një fyerje për viktimat e krimeve të saj dhe familjarëve të tyre dhe krejt të përndjekurve politikë antikomunistë të Shqipërisë. Fakti që kjo po ndodh në prag të pritjes për hapjen e negociatave të anëtarësimit me BE tregon edhe një herë se Shqipëria është shumë larg standardeve perëndimore të trajtimit të krimeve komuniste dhe autorëve të tyre.

FEDERATA PAN SHQIPTARE E AMERIKWS “VATRA” NDERON PAS VDEKJES TELEKRONISTIN, GAZETARIN MARK DUKAJ

Federata Pan Shqiptare e Amerikës “Vatra” nderon pas vdekjes tragjike gazetarin , fotografin dhe operatorin shqiptaro-amerikan Mark Dukaj.

Nga Lek Gjoka/

        Me 19 Shtator vdiq tragjikisht nga stuhia tropikale Imelda në Texas gazetari, fotografi dhe operatori Mark Dukaj, pjesë e komunitetit shqiptaro-amerikan në Jacksonville, Florida. Si të gjithë shqiptarët, kudo në botë, që u tronditen kur mësuan ketë lajm tragjik, edhe vatranët, kudo në Amerikë e Kanada, u tronditen pa masë.

Mark Dukaj si një malesor Kelmendi, siç theksoi në ceremoninë mortore, prifti shqiptar i komunitetit katolik shqiptar në Jacksonville Dom Govani, një nder krahinat me patriotike shqiptare ashtu edhe në gjakun e Markut pulesonte dashuria e madhe për kombin shqiptar ishte e madhe,- ai nuk qëndroi kurrë në heshtje por kontriboi për bashkimin e diasporës shqiptare të Amerikës. Edhe në Federatën Pan Shqiptare të Amerikës “Vatra” Marku me kameren e tij dhe me fjalën e zjarrtë dha një kontribut të çmuar.

Ai punoi me mish e me shpirtë dhe i qendroi pranë z. Adriatik Spahiu që ditën e pare të themelimit të degës së Federatës Pan Shqiptare të Amerikës”Vatra në Jacksonville Florida . Jepte ide dhe mendime të çmuara se si shqiptarët në Florida për të bashkimin e komunitetit pa dallime fetare, politike apo krahinore. Humbja e Markut është një humbje e madhe si për familjen ashtu edhe për Vatranët dhe shqiptarët në Jacksonville, ku Marku kishte përkthyer me qindra e qindra herë për bashkatdhetarët nëpër zyra shtetërore, emigracion, spitale apo marrjen e patentës së shoferit. Me të mesuar lajmin nga njerzit si dhe nga televizionët lokalë në Jacksonville Florida ku Marku kishte dhanë kontribut të çmuar për disa vite si fotograf, operator dhe gazetar kronike Vatranët u bashkuan me dhimbjen e madhe që pllakosi familjen Duka ka ikja e tij tragjike ka lenë jetim dy vajzat Noren e Lizën dhe djalin e vetem Kelmen të pagëzuar me emrin e krahinës trime nga i ndjeri Mark Dukaj vinte. Gjithashtu edhe diten e varrimit me 29 Shtator 2019 prezenca e anetarve të Vatrës ishte e madhe. Ata jo vetëm kryen homazhe, por i qëndruan afër familjes për ta ndihmuar dhe për t’ia lehtësuar dhimbjen. Përveç kurorave me lule nga familja vendosen kurorat e tyre edhe dega e Federatës Pan Shqiptare Vatra në Jacksonville Florida me kryetar z. Adriatik Spahiu, dega e  Vatrës në Michigan me kryetar z. Mondi Rakaj , Dega  në Tampa me kryetar z. Tasim Ruko si dhe dega e Vatrës në Fort Lauderdale me kryetar z. Kolec Ndoja . Gjithashtu mjaft anëtar të Federatës Pan Shqiptare Vatra kanë dhe një kontribut të çmuar financiare në fondacionin e hapur për ceremoninë e dhenies së lamtumirës së fundit z . Mark Dukaj. Z. Mark Dukaj ka marre pjesë edhe në konfercat vjetore të Vatrës të Nju Jork dukë kontribuar pa pushim për forcimin e kësaj Federate, pjesë e trashëgimisë së Kombit Shqiptar përmbi një shekull. Ndaj për kontributin e çmuar me propozimin të nënkryetarit të Federatës Pan Shqiptare të Amerikës” Vatra” z. Adriatik Spahiu, Kryetari i Federatës, z. Dritan Misho, e nderoi me “MIRENJOHJE” pas vdekjes z. Mark Dukaj  me motivacionin e meposhtëm : Federata Pan Shqiptare e Amerikës Vatra vlereson Z.Mark Dukaj pas vdekjes me : ” Mirënjohjen  për kontribut të çmuar në kulturen shqiptare të diasporës së Amerikës si dhe për ndihmen e mbeshtetjen e vazhdushme të Federates Pan Shqiptare të Amerikës” Vatra”.

-Mbresa nga koncerti në Boston i tre artistëve të shquar shqiptarë: Inva Mula, Olen Cesari dhe Genc Tukiçi-/

 Nga Fuat Memelli/*

“Rreth botës me muzikë ” kështu ishte titulluar koncerti  që dhanë të martë në mbrëmje tre artistët e shquar shqipttarë: sopranoja Inva Mula, violinisti Olen Cesari dhe pianisti e kompozitori, Genc Tukiçi .

Është një titull që i shkon koncertit të tyre, pasi prej vitesh ata krahas Shqipërisë, japin koncerte edhe nëpër botë. Në këtë mënyrë kanë nderuar jo vetëm veten, por edhe Shqipërinë, duke u bërë ambasadorë të kulturës e artit shqiptar. Koncerti i tyre në Boston, ishte i gjashti i dhënë në kontinentin amerikan, ku 2 prej tyre ishin në Kanada dhe 4 në Amerikë. Salla e “Regent Theater” ishte mbushur si rrallë herë. Rreth 500 shqiptarë kishin ardhur për të parë koncertin e bashkëatdhetarëve të tyre, nga Bostoni e qytetet e tjerë rreh tij.

Të them të drejtën në fillim kisha një merak se vallë do kete shumë shqiptarë, pasi ata ( mendoja unë) pëlqejnë më shumë muzikën e lehtë dhe atë popullore, por isha gabuar. Pjesëmarja e tyre e madhe , dëshmoi se ata e duan edhe muzikën operistike, edhe pianon. Krahas shqiptarëve kanë ardhur edhe shtetas të kombësive të tjera, miq të shqiptarëve. Fjalën e rastit e mbajti Edlira Athanas, e cila tok me Shoqatën “ Mass.Besa” ishin organizatorët e këtij koncerti. Para 4 ditësh Edlira përcolli për në botën e përtejme, babain e saj, tenorin e shquar, Gjoni Athanas .Kanë qënë ditë të ngarkuara për të, por ajo me kurjao i përballoi këto dy ngjarje të rëndësishme. Pianisti e kopmpzitori, Genc Tukiçi, ishte i pari që çeli programin. “Në fillim do të luaj një pjesë që ia dedikoj xhaxhait tim” theksoi ai. Më pas mësova se ai e quante xhaxha Gjoni Athanasin, shokun e ngushtë të babait të tij, Ibrahim Tukiçi. Gishtat e tij fluturojnë mbi tastierë. Rrugën artistike Davidi e ka nisur që në vogëli. I ritur në një familje artisti dhe i diplomuar në Akademinë e Arteve në Tiranë dhe pastaj në Shkollën e Muzikës në Paris, kariera e tij njohu ngjitje të suksesëshme. Krahas Shqipërisë, Davidi ka lualtur edhe në salla koncertesh të njohura si në Paris, Zvicër,Vjenë, Neë York, Romë, Londër, Luksenburg, etj.

 Më pas e ka rradhën violinist dursak, por edhe me nënshtetësi italiane, Olen Cesari. Luan në fillim një potpuri për violinë. Edhe ai tashmë nuk i përket vetëm Shqipërisë.Veç koncerteve në vendin tonë, ka dhënë edhe në Itali, Vjenë, Paris, Neë York, Madrid, Brazil,etj. Ai ka luajtur në violinë para tre papave si Gjon Palit të dytë, Ratzinger dhe papa Franceskut. Është fitues i disa çmimeve si ai i Komunitetit Europian, i çmimit ” Music Global Award” etj. Olen Cesari është një nga shëmbujt e emigrantëve shqiptarë që kanë shkëlqyer nëpër botë pas viteve ’90.

 Skena është pastaj për artisten e madhe me famë botërore, sopranon Inva Mula.e cila pritet me duartrokitje.”Jam e lumtur që kini mbushur sot këtë sallë. Unë do të këndoj në fillim këngën “Globi rrotullohet”.Të gjithë emigrantët më duken sot sikur kanë hipur në një glob që rrotullohet”. Në sallë jehon më pas zëri i bukur i sopranos. Kjo këngë e kompozuar nga babai i saj, artisti i madh, Avni Mula, na çon vite larg kur ajo u këndua në një nga festivalet e Radio Televizionit Shqiptar dhe u bë aq e dashur për publikun. Të gjithë e njohin sopranon tonë, vajzën e dy artistëve të shquar, Avni dhe Nina Mula, por dua them shkurt disa fjalë për karierën dhe vlerësimet për të. Pasi mbaroi Konservatorin e Tiranës e dha disa shfaqje të suksesëshme në Shqipëri, në vitin 1993 mer pjesë në një shfaqje të organizuar në Paris nga këngëtari i shquar  Plaçido Domingo dhe fiton çmimin e parë si soprano. Interpreton role të rëndësishme të operave botërore dhe jep shfaqje krahas Shqipërisë  edhe në Francë, Itali, Los Angelos, Bon, Ëashington, Neë York, , etj. Në Shqipëri krahas interpretimit si soprano, në dy pjesë ka qënë edhe si regjisore. Në vitin 2012 është nderuar nga presidenti i Republikës me titulline lartë “Nder i Kombit” , ndërsa në vitin 2016   është vlerësuar nga qeveria franceze me titullin “ Kalorëse e artit dhe letrave”, që është një titull shumë prestigjioz për artistët. Programi vazhdoi me një gërshetim të bukur të pjesëve shqiptare me ato të muzikës botërore. Olen Cesari na çon larg, duke luajtur në violinë një tango argjentinase, ndërsa Davidi luan në piano “Marshin turk” aq i njohur në botë. Inva na çon në muzikën italiane, duke interpretuar “Karuzon” të kompozitorit të shquar, Luçio Dala. “Karuzo  ishte një emigrant, thotë Nina dhe nëpërmjet tij kompozitori na sjell dashurinë e mallin e mërgimtarit për vendlinjen e tij, Italinë”

Një nga momentet kulmore të programit ishte homazhi që u bë për artistin Gjoni Athanas, ndarë nga jeta para disa ditësh në Boston.”Kam qënë e vogël kur e kam njohur Gjonin, tha Inva. Ai ka kënduar me dy prindërit e mi, ka kënduar edhe më Ibrahim Tukiçin, si dhe me Gjoni Athanasin. Ai u largua nga kjo botë por për ne do mbetet i paharruar”..Në një ekran të madh jepet pastaj një video montazh i përgatitur nga vajza e tij, Edlira. Ai këndon në fillim vetëm e pastaj me dy miqtë e tij, Avni Mulën e Ibrahim Tukiçin. Në mbyllje Gjoni këndon nga ekrani këngën “Lule borë”, e cila vazhdohet pastaj në skenë nga Inva dhe Edlira. Ka qënë amanet i Gjonit që kjo këngë të këndohet në koncertin e Invës dhe vajza e tij, Edlira, ia plotësoi dëshirën. Megjithë dhimbjen për babain, Edlira këndoi. Kështu u ka ndodhur  edhe disa artistëve tanë si dhe nëpër botë::u ka qëlluar të këndjnë ose luajnë në teatër, ditën që kanë patur vdekje në shtëpitë e tyre.

Në mbyllje Inva shoqëruar në piano e violinë nga dy miqtë e saj, këndoi potpuri këngësh korçare si dhe këngën e bukur” Vjata kalova, gjithë Arbërinë”. Tok me të këndon e gjithë salla. Programit prej afro dy orësh, i vjen fundi e artistët largohen por salla brohoret: “Duam prapë!”.Inva dhe muzikantët rikthehen e vahzdojnë edhe disa minuta. Duartrokitjet si dhe buqedat me lule, ishin shpërblimi më i madh për ta.

 Shumë pjesëmarrës nuk largohen pa bërë foto me Invën dhe artistët e tjerë. Para largimit i mora një intervistë Invës për mbresat nga kjo shfaqje:” Ka qënë një koncert që më emocionoi shumë, mua dhe kolegët e mi. Ishte një publik i jashtzakonshëm. Bostoni është një qytet që ka një histori të pasur dhe një sharm të veçantë. Ishte hera e parë që vija këtu, jo vetëm unë por edhe kolegët e mi. Homazhi që bëmë për Gjoni Athanasin, i shtoi edhe më tepër emocionet për ne. Ai ka qënë shok, mik , bashkëudhëtar në skenë me babanë e nënën time si dhe me babanë e Davidit. Kjo lidhje e Gjonit me prindërit tanë si dhe me  dy vajzat e tij, Edlirën  Mirelën,  ishte një emocion i dyfishtë”.’

I morëm ndonjë mbresë edhe disa nga pjesëmarrësve. Mark Kosmo, kryetar i Shoqatës “MassBesa”: Qe një koncert i jashtëzakonshëm. Ai më bëri që ta dua më shumë jetën.Tre artistët na dhanë energji të gjithëve dhe na bënë të jemi më të motivuar”.

Kubanezi Cesar Perez-Rodriguez, ish student i Universitetit të Harvardit, i martuar me Gledisin, vajzë shqiptare, u shpreh “ Ishte hera e parë që merja pjesë në një koncert të artistëve shqiptarë. U kënaqa shumë nga interpretimi i tyre dhe nga gërshetimi i bukur i muzikës shqiptare me atë botërore”.

Sterjo Shkodrani, piktor:” Na kishte munguar një koncert i tillë në Boston. Ata na sollën pranverë në këtë stinë të vjeshtës”. Mirupafshim Inva, Olen dhe David! Ju presim përsëri në Boston!

*Per me shume fotografi shihni ne Facebook Dielli vatra

 Nëna Lefko, siç thërrisnin të vegjël dhe të rritur në Pelham Park, Bronks, nuk do ta shohim më, zërin e saj të dashur e të ëmbël, nuk do ta dëgjojmë më. Ajo grua aq e sjellshme, e respektuar dhe e dashur me të gjithë, të mëdhenj e të vegjël, shkoi të pushoi përgjithmonë. Nënë Lefkothea Bozhiqi, bashkëshortja e Mihalit, ndërroi jetë ditën Hënë, 7 tetor 2019.Ajo la në pikëllim të thellë bashkshortin Mihal Bozhiqi, vajzën Elida me bashkshortin e saj, mbesat Jona dhe Elina.

      Familja njofton Komunitetin shqiptar se shërbimet funerale do të organizohen ditën e Enjte me 10 tetor 2019, nga ora 5. 00.P.M. deri në 9.00.P.M.në Shtëpinë Mortore: Ralph Giordano Funeral Home, që ndodhet në adresën: 1727 Crosby Ave., Bronx, NY 10461. Tel i Funeralit: (718)829-5580. Ndërsa varrimi do të organizohet ditën e Premte, 11 tetor 2019, në orën 11.00 .A.M.në Oakwood Cemetery, në adresën:315 Lexington Ave., Mt. Kisco, NY.

                   ***

Lefkothea passed away on Monday, October 7, 2019. The family will receive relative and friends at the Ralph Giordano Funeral Home, 1727 Crosby Ave., Bronx, NY on Thursday, October 10, 2019 from 5:00 P.M. to 9:00 P.M. Prayer Services will be held at the funeral home on Thursday at 8:00 P.M. A Graveside Service will be held at Oakwood Cemetery, 315 Lexington Ave., Mt. Kisco, NY on Friday, October 11, 2019 at 11:00 A.M. Visitation at the Ralph Giordano Funeral Home from 5:00 PM to 9:00 PM on October 10, 2019.

KOMENT NGA ASLLAN BUSHATI/

Në emisionin “Opinion”( TV Klan),  të gazetarit Blendi Fevziu,  më 9 Tetor 2019 u transmetu një  intervistë e gjatë me Albin Kurtit  në prag të marrjes nga ana e tij, të detyrës së Kryeministrit të Kosovës. Emisioni u mbyll me  një intervistë të Zotit Kurti për median ndërkombëtare,  realizuar në ambientet e  një burgu  serb në vitin 2000,  i cili ishte dënuar me 15 vite  për aktivitet politik kundër regjimit  të Milloshevicit.Komentin tim po e filloj nga kjo e fundit , e cila në gjykimin tim ishte (brilante)  e thënë shkurt në shqip ishte e mrekullueshme, në formë,  në përmbajtje dhe në mesazhin që bartëte. Kjo intervistë do të përsëritet gjatë,  e breznitë e ardhëshme shqiptare  shpresoj se  do ta kujtojnë me respekt, në qoftë se vetë Zoti Kurti nuk e “ndot” atë .

 Zotin Kurti nuk e njoh personalisht, por nga  medias kam krijuar një “njohje mediatike”, nëse mund të quhet e tillë. Nga kjo “njohje” dhe ky përceptim, kam arritur të vecoj si tipare  dalluese të tij: atdhetarinë, karizmën, oratorinë, të folurit kuptueshëm e me fjali të shkurtëra, artikulimi i gjërave të vështira me simbolikë të thjeshtë, këmbënguljen etj. Por ndonjëherë  edhe politikanin e pabindur ndaj rregullave, demostrues,  disi agresiv e të pa përmbajtshëm. 

Mund të jemë edhe gabim në këto që them, por gjykimi im nuk i imponohet askujt , nuk e rëndon atë si person e si lider, dhe  aq më pak nuk bëhet me asnjë qëllim të keq. Përkundrazi.

Në përgjigjet e  të gjitha pyetjeve, Zoti Kurti  them se  ishte i drejtpërdrejtë, pa sofizma, pa doreza diplomatike, pa figura letrare, e pa qëndrime të dyzuara, siç ndodh rëndomtë, me shumë politikanë. Kjo e bëri intervistën sipas meje, më dinamike dhe të pëlqyeshme.

Para disa ditësh kam bërë një shkrim për pritshëritë e zgjedhjeve në Kosovë. Në këtë shkrim kisha parashikuar  fitoren e dukshme të  opozitës ( gjë që doli e vërtetë). Madje   mendoja se  LDK-ja dhe VV-ja do të ishin me sasi  deputetësh të barabartë, por diferenca do të bëhej se LDK-ja do të kishte të paktën një a dy mijë vota më shumë. E pranoj se marzhi i gabimit tim paska qenë diku tek 0,5 përqind .  Por kjo nuk prish anjë punë. Kryevendin zgjedhor  ta gëzojë VV-ja dhe Albin Kurti, aq më tepër që këta, nuk kanë qenë asnjë herë në drejtimin e Shtetit të Kosovës. Le ta provojnë dhe shpresojmë të mos na zhgënjejnë.

Në këtë intervistë një vend të rëndësishëm zunë  zhvillimet e pritëshme me Serbinë. Unë  përgjithsisht mbeta  i kënaqur me ato që  dëgjova nga Zoti Kurti. Bisedimet, mendohet se  do të fillojnë shpejt, gjë që është e domosdoshme, Kosova do të prezantohet me dinjitet, me argumenta të qënsishme , me statusin e të barabartit, me kufij të paprekshëm dhe në fund me një marrveshje për njohjen reciproke .

Në planin e jashtëm,  sipas Zotit Kurti, do të mbeten partnerë strategjik SHBA dhe BE me një modulim më pragmatik me Gjermaninë, Francën, Mbretrinë e Bashkuar e Italinë ( duke pasur parasyshë edhe përvojën positive të Sllovenisë e Polonisë). U kënaqa që nuk permendej prej tij ndonjë i ashtuquajtur “vëlla”.

Në planin e brendëshëm, i përsëritur disa herë ( dhe në aleancë  me LDK-në), sllogani themelor do  të jetë: ”barazi, drejtësi, zhvillim”.  Po ashtu do të shkohet drejt zvoglimit të  numurit të ministrive duke i dhënë më shumë hapsirë  kualitetit në qeverisje me figura të spikatura nga brenda Kosovës  e nga diaspora . Do të krijohen forma të reja të organizimit të brendshëm strukturor  e bankar që do të shtojnë punësimin, do të luftojnë korrupsionin dhe do të mbështesin zhvillimin e gjithanshëm ekonomik të Kosovës. 

Akuzave për qëndrime ekstreme majtiste , Zoti Kurti ju përgjigj se VV-ja  dhe ai  i përkasim spekterit të  majtës social-demokrate dhe se idhulli i tij ka qenë udhëheqsi afrikano-amerikan Luter King. 

Kurse akuzës për islamist, ai tha se është një e pavërtetë  dhe një artificë e shpikur nga kundërshtarët politik të VV-së në Kosovë , sepse në debatin për veshjen e grave  “me apo pa shami”, ne kemi qenë kundër ndalimit të shamisë , por nuk e kemi kërkuar mbajtjen e saj.

Në lidhje me Shqipërinë tha se si hap i parë  do të shikoj marrveshjet e firmosura   me synim realizimin e atyre që nuk janë bërë. Po ashtu foli për forume  e politika të përbashkëta në disa fusha, për  përafrim pikpamjesh e qëndrimesh  e deri tek mundësia e bërjes së  një hekurudhe  nga Mitrovica deri në Vlorë.

Unë përgjithsisht mbeta i kënaqur nga intervista , por sic thotë populli “nga e thëna në të bërë është midis një detë  i tërë”. Shpresoj e dëshiroj (sic do shqiptar në trojet etnike e në diasporë), që ato që u premtuan të bëhen realitet i prekshëm  për   gjithkënd  në  Kosovë e Shqipëri.

KUDRET KOKOSHI//

Nga Enver MEMISHAJ/

Kudret Kokoshi lindi në Vlorë, më 18 shtator 1908. Arsimin e mesëm dhe të lartën për Drejtësi i kreu në Itali ku  fitoi gradën doktor i shkencave juridike. Kishte pasion letërsinë dhe kreu edhe këtë fakultet. Në vitin 1934 u kthye të shërbente në atdheun e tij. Gjatë luftës ishte udhëheqës dhe ideolog i Ballit Kombëtar. Në maj të vitit 1944, u arrestua nga Gestapua gjermane dhe u internua Mathauzen. U lirua në dhjetor 1944 dhe iu propozua të bënte karrierë në perëndim, por ai preferoi të kthehej në atdhe. Sapo erdhi në Shqipëri, më 5 qershor 1945, komunistët e arrestuan dhe e dënuan me vdekje. Vuajti në burgun e Burrelit deri më 25 dhjetor 1964. Vdiq në Vlorë më 26 prill 1991.

                                                        *        *       *                                                                         

Poema “I përpjekuri”, që ne e botojmë me titullin “Luftëtari” është me shkrim dore në 6 fletë të shkruara nga të dy anët plus fletën e shtatë të shkruar nga një anë dhe në fund është shënuar Bs. As. 1948. Fotokopjuar në 13 fletë format. Nuk ka emër autori. Faqja e parë fillon me numurin 000029 deri në 000035.
Duke krahasuar traktet e Kudret Kokoshit me shkrim dore që kemi gjetur në arkivin e MPB në dosjen 281 me shkrimin e kësaj poeme arrimë në përfundimin se autori i kësaj poema është Kudret Kokoshi. Edhe përmbajtja e poemës na bind se autori është Kudret Kokoshi, pasi më mirë se ai nuk e njihte jetën dhe bëmat e Hazis Sharrës.
Poema botohet duke i qëndruar besnik origjinalit, pa bërë asnjë ndryshim.
Në vitin 1992, Dino Alemi, kunati Kudret Kokoshit më dha një fletore ku Kudret Kokoshi, me shkrim dore kishte përmbledhur gjith krijimtarinë e tij në poezi. Unë botova shkrimin „Në kujtim të poetit dhe patriotit Kudret Kokoshi“ të shoqëruar me disa poezi që i nxorra nga fletorja e tij. (Gazeta „Zgjimi“, organ i Partisë Demokratike Vlorë, nr. 16, dt. 20.8.1992)
Në këtë fletore nuk gjendet poema “I përpjekuri“ alias „Luftëtari“, po kështu kjo poemë nuk gjendet as  në librin Kudret Kokoshi “Drithmë jete“, përmbledhje e plotë me poezitë e poetit botuar nën kujdesin e Visar Zhitit dhe Eda Agaj nga Shtëpia Botuese „Naim Frashëri Tiranë 1995. Pra, nga sa del poeti e ka shkruar këtë poemë në burg në vitin 1948, fakt që duket edhe nga numurimi i faqeve: 000029 deri në 000035 dhe kur ka bërë përmbledhjen e poezive nuk e ka pasur poemën, apo nga vetcensurimi nuk e ka hedhur në fletoren që përmblodhi gjith krijimtarinë e tij. Poema është gjendur në duar të studjueses dhe poetes Laureta Petoshati, që mësonte prej Kudretit gjuhën italiane e cila ia dha Shpëtim Sharrës, nipit të Hazis Sharrës.

Kudret Kokoshi
                                                              

LUFTëTARI
Luftëtarit Antifashist:
Hazis Sharrës, rënë më 8 tetor 1943 nga plumbat e pabesisë komuniste.

Që i vogël i përpjekur,
Zemrën eshtër, kokën hekur,
I egërtë e i përhedhur,
Syrin pish dhe ballin vrenjtur.
Hall i madh për at e nënë,
Dy gurë bashkë kurrë s’i pat lënë.
Që i vogël shum i gjallë,
Dy copa druri gëzhdallë,
I kish kobure dhe pallë,
Gryk e palltos dhe qemeri,
Si nishane oficeri,
I zgjidhte shokët me radhë,
Grupe-grupe si ushtarë.
I ndante në dy kumandë,
Si armiq ballë për ballë,
Për në luftim i lëshonte,
Bërtiste kur komandonte,
Çikëndi syri i ndriçonte.
……………………………………
Porsi dem e kishte zënë,
Dy gur bashk, kurr s’i pat lënë.
                     * * *
U rrit e vajti në shkollë,
Ndëgjoi historinë kombtare,
Që çilimi në Stambollë,
Thosh një libër abetare.
Dukej çdo bëhej një ditë,
Gjergji i vogël, yll me dritë.
E një ditë erdhi dita,
Me treqind e ca shqiptarë,
E la luftën për Huniadhë,
Në mëngjes si agimi të parë,
Ai burrë e la Turqinë,
I la gradat dhe ushtrinë,
Erth në Krujë ngriti flamurin,
Shqipen e Lekës dhe Burrit.
Çilimi duke dëgjuar,
Historinë kombëtare,
Rrin n’ lloi duke menduar,
Ato luftëra legjendare,
Dhe në lodra djaloshare,
Përkujtonte historinë,
Vet në ballë e prita e zjarre,
Me at anë që e kish të tijnë,
Si shqiptarit ja jep feja,
I thoshnin Zize rrufeja.
…………………………………
Si me barot të qe zënë.
Dy gurë bashk, kurrë s’i pat lënë.
                          * * *
Rritur para kohe djali,
Fryrë llëra edhe gusha,
Si rritet ujku rrëzë mali,
Si rritet demi në fusha.
I fortë porsi dragua,
Shkoi brisku përmbi faqe,
Zuri qielli u errësua,
Erdhi koha lyer me gjaqe.
– Më erdhi rradha dhe mua!
u thirri shokëve Azizi,
e la vashën të fejuar,
dhe lezetet pas kurrizi.
Veshi opingat e lakta,
U hoth e dolli në male,
Dy tri fjalë po të sakta,
Në Bestrovë u ra gjermanëve,
Në qafë te Gurra e Vakëfe,
Me dy çeta shum të pakta,
Si petriti shkon përpara.
– O burra se Hazis Sharra,
U vërvit në vijë të zjarrit,
Thirri Durua që ish si dará.
Kreshpanjak e goxha djalë,
Pas Azizit ra borija,
Në zjarr e gjallë djalëria,
Me dorë brenda istikamit,
Çuditi syt’ e gjermanit,
Që në male të Ballkanit,
Kjo ishte herë e parë,
Që pa luftë e pa shqiptarë.
O burra në istikam,
Se u fut brenda Azizi,
Bashkë me Barjam Selmanë,
Bërtiti Qerim Harizi,
Grykë për grykë me gjermanë,
Iu gjet Metja pas kurrizi,
Njeriun e preu mekami,
Një për sheshi e rrukullisi.
Zu një oficer të gjallë,
Një top që qëlloi nga Vrizi.
I dogji s’u gjety nishanë,
Kur u ngrit në këmbë Azizi,
Tym e mjegull më ç’do anë,
Njerma në Breg të Orizit,
Mblodhi shokët që kish mb’anë,
Armikut prapa kurrizi,
Në gjurmë të thembrës në lukth.
Iku armiku u dërrmua,
Kur e pa që si dragua,
Binte labi si sqifteri,
Binte vdekja, binte tmerri,
Fush e luftës mbytur n’ gjak.
Binin lebrit si vetëtimë,
Nëpër llohë me suferinë,
Atje tek Azis Sharra,
Sa po t’i dëgjonin zënë,
Nëpër zjarr e nëpër gjëmë.
Azizi shkonte përpara,
Azizi që çilimi,
Dy gurë bashkë kurrë s’i pat lënë.
Rynë vullnetarët në Vlorë,
Shokët e zjarrit e zgjodhë,
Kumandant të djalërisë,
Me shokë dorë për dorë,
Në Qabe që i thonë Vlorë,
Për agimin e lirisë.
Një dorë në kraharuar,
Njërën dorë përmbi vetull,
Armë dhe gjerdan shtrënguar,
Një kamzhik nënë sqetull,
Gjithnjë i gjallë i përpjekur.
Hazizi që kishte qënë,
Dy gurë bashk kurr s’i pat lënë.
Një natë t’errët dimërore,
Pas një muri një katua,
Një dorë e ndyrë trathëtore,
Mbëshehur e siguruar,
Zbrazi armën mizore,
Tek shkonte udhës Azizi,
Një batare pas kurrizi.
U kthye djali i gjallë,
Me gjith plumbat që pat marrë,
Për t’u thënë nja dy tri fjalë,
U afrua tek pusija,
Nëpër dritë të bataresë,
Shkuli koburen me pesë,
Qëlloi nga dil shkëndija.
– I bini prapa kurrizit,
Se është plagosur Azizi.
– Thirri një nga gjakësorët:
Ikni kush mund të shpëtojë,
S’ka nëjet që të mbarojë,
Erdhi na zuri me dorë,
Në terr ulërinin mizorët.
…………………………………
Dhe një çast zhurma pushoi,
Duall e iknë nga katoi,
Si minjtë buzë përroi.
                * * *
I pështeti krahët murit,
Vështroi dy kupat e gjurit,
Vdekj’ e shkretë q’i përgjunji,
Pështyjti prej ndyrësisë,
Përmbi hekura të pusisë,
Si plak i urtë prej mërzisë:
Oh, or dobiçë të Rusisë
Shitët flamur ‘ e lirisë – !
Ra luani siç kanë rënë,
Viganët e historisë,
Heronjt q’emër u kan vënë,
Epokavet të njerzisë,
Martirët që e kan bërë,
Me gjak bukën e lirisë.
Ra dragoi si bie burri,
Ashtu si ra Barjam Curri,
Në shpellë të Dragobisë.
Ashtu si ra Gurakuqi,
Mërgimin me gjak e skuqi,
Jetimi i mëmë Shqipërisë.
Ra si ra Qazim Koculi,
Ati i Kombit e i lirisë,
Ra si ra Avni Rustemi,
Si ra Spiro Ballkameni,
Si ra Marku i Marka Gjonit,
Princi i princave fisnikë.
Gjaku i pastër i Bib Dodit,
Kapedani për Mirditë,
Ra në çark si bije luani,
Ashtu si ra Azis Çami.
Si ra Shahin Nuredini,
Ashtu si i pat rënë i biri,
Si Nekiu dhe Tasimi,
Si ra Demir Kallarati,
Si ra Hamdi Bej Çeprati,
Si ra Nuredin Ilazi,
Si Sehiti e Ejup Kazazi.
Si ra Rrapo Meto Plaku,
Si Pashuk Bibë Miraku,
Me të nipin, djal i ri,
Ndoc Mirakaj bir zotni,
Djalë për shkollë e dituri.
Si ra Gjeto Mir Uruçi,
Si ra në Vlorë Abdul Kuçi,
Ati i ligjit në liri,
I shenjtë për drejtësi,
Që nuk ju tremb syri burrit,
Këndoi hymnin e flamurit,
Udhës për në pushkatim,
Thirri i qetë e me guxim:
– Mba mend e mëso moj Vlorë
Kur të t’vijë t’a bëçë me borë,
Azis Sharra, ra si bienë,
Ata që duan idenë.
Që për mëmë e besë e fenë,
Kan Shqipërinë e atdhenë.
Sa shekuj që shkojnë e venë,
Viganë për dorë i bienë.
Rojë e gjallë për mëmëdhenë.
Si ra Leka për fitore,
Për një shqipe dykrenore,
Si ra Pirrua nga Stranica,
N’Argos me tjegull mbi kokë.
Si ra Hysni Lepenica,
Bashk me trimat në Grehot,
Si bjenë të mëdhenjtë në prita.
Si Skënder Muçua me shokë,
Si bien për të ngjallë lirinë,
Yjet që shkruajnë historinë,
Krahë për krahë me Perëndinë.
I përpjekuri Bs. As. 1948Përgatiti për botim Enver Memishaj

Lëvizja Vetëvendosje dhe Lidhja Demokratike e Kosovës pas një takimi të mbajtur të enjten janë pajtuar për fillimin e bisedimeve për krijimin e koalicionit qeverisës pas zgjedhjeve parlamentare të mbajtura më 6 tetor në Kosovë.

Lideri i Lëvizjes Vetëvendosje Albin Kurti, tha se janë pajtuar që të qeverisin bashkë me LDK-në.

“Kosova ka humbur shumë kohë dhe pritjet e qytetarëve janë shumë të larta. Pa humbur kohë ne kemi filluar bisedimet duke nisur me idenë e përbashkët për një qeveri sa më efikase dhe një shtet sa më të fuqishëm, synimi jonë është që t’i dalim zot nevojave të qytetarëve dhe ta orientojmë shtetin nga drejtësia, zhvillimi”, tha Kurti.

Kandidatja e Lidhjes Demokratike të Kosovës për kryeministre, Vjosa Osmani, tha se te dy partitë treguan vullnetin e mirë për të qeverisur bashkë.

“Sapo zhvilluam takimin tonë të parë me LVV-në për të diskutuar mundësitë e bashkë qeverisjes. Sot kemi diskutuar në nivel të parimeve jo të detajeve më e rëndësishmja është se të dy partitë treguan vullnetin e mirë për të qeverisur bashkë dhe vullnetin e mirë për të punuar në interes të qytetarëve”, tha Osmani.

Ajo ka shtuar se do të presin numërimin edhe të votave me postë, votave me kusht para arritjes së një marrëveshje finale.

Gjatë këtij takimi, Kurti dhe Osmani kanë bërë të ditur se është diskutuar sa i përket reduktimit të numrit të ministrive dhe zëvendësministrave. Po ashtu, ata kanë bërë të ditur se do të krijohen grupet punuese të të dyjave partive për të diskutuar detajet dhe për të harmonizuar programet.

Në takim ishte i pranishëm edhe lideri i LDK-së, Isa Mustafa, i cili përmes një postimi në Facebook ka deklaruar se do të punojnë për përafrimin e objektivave qeverisëse.

“Në ditët në vijim do të punojmë në përafrimin e objektivave qeverisëse, ndërkaq pasi të përfundojë krejtësisht procesi i numërimit të të gjitha votave dhe të dihet subjekti i parë, do të përpiqemi të gjejmë zgjidhje për mënyrën e participimit në Qeveri. Vendimin përfundimtar për bashkëqeverisje do ta marrin organet përgjegjëse të LDK-së”, tha Mustafa.

Të nderuar qytetarë
U takuam sot me liderin e Lëvizjes Vetëvendosje, z. Kurti, diskutuam mundësitë e bashkëqeverisjes, LDK- VV, si dy subjekte që dolën fituese në këto zgjedhje. 
Në ditët në vijim do të punojmë në përafrimin e objektivave qeverisëse, ndërkaq pasi të përfundojë krejtësisht procesi i numërimit të të gjitha votave dhe të dihet subjekti i parë, do të përpiqemi të gjejmë zgjidhje për mënyrën e participimit në Qeveri. 
Vendimin përfundimtar për bashkëqeverisje do ta marrin organet përgjegjëse të LDK-së. IM

Para nisjes së këtij takimi, kryetari i Lëvizjes Vetëvendosje, Albin Kurti, i cili në bazë të rezultatit të zgjedhjeve pritet të jetë mandatari i ardhshëm për kryeministër të Kosovës ka thënë para medieve se ky është fillimi i qeverisë së re.“Ky është fillimi i Qeverisë së re, po punojmë për koalicion qeveritar që do ta çkapë shtetin nga e keqja”, tha Kurti.

Në zgjedhjet e fundit, lideri i Vetëvendosjes, Albin Kurti dhe kandidatja e LDK-së për kryeministre, Vjosa Osmani janë parë si dy figurat kryesore për pozitën e kryeministrit të ardhshëm të Kosovës. Ndërkaq, tani rezultati preliminar zgjedhor e favorizon për kryeministër liderin e Vetëvendosjes Albin Kurti.

Ndryshe nga e kaluara, kur pas zgjedhjeve parlamentare ishin shënuar vonesa të theksuara në konstituimin e institucioneve qendrore, duke iu referuar zgjedhjeve të fundit të 6 tetorit, analistët politikë në Prishtinë nuk parashikojnë se do të ketë vonesa të mëdha.

        NGA DALIP GRECA/ DIELLI/*

            Sot, e Enjte, 10 tetor 2019, në orët e paradites, në White Plaince Hospital, pushoi së rrahuri zemra e Legjendës së Kelmendit, atdhetarit natikomunist Marash Mrnaçaj.

Në prani të Familjes së tij të dashur, e cila i qëndroi pranë gjatë të gjithë kohës së lëngimit, ai mbylli sytë dhe kaloi në amshim. Iu prehtë shpirti në Paqë, njeriut qëndresatr, që u kthye në Legjendë, duke u arratisë nga Shqipëria Komuniste së bashku me familjen, kafshët e ngarkesës dhe bagëtitë.

Njoftimin për ndarjen nga jeta të Marashit, Diellit ia dha nipi i tij, anëtar i këshillit të Vatrës, Mark Mrnaçaj.

Në pritje të informacioneve për shërbimet funerale dhe ceremoninë e varrimit, ju përcjellim historinë  e tij përmes dossierit-Intervistë, publikuar më 2016-të, me rastin e 90 Vjetorit të Lindjes. Pusho në Paqë Marash Mrnaçaj, shpirt i vuajtur dhe qëndrestar i paepur!

       ***

…Kisha kohë që mendoja për një bisedë me Marashin, për të hyrë në kujtesën e tij dhe për të rrugëtuar në historinë e familjes, simbol i demokracisë dhe e antikomunizmit, e përmendur deri edhe në Shtëpinë e Bardhë, e deri tek presidentët e Amerikës(kur presidenti Ford firmosi dhënien e shtetësisë amerikane nënës Mrikë në moshën 111 vjeçare, apo kur në Kapitol u ngrit Flamuri shqiptar në nderim të Heroit shqiptar të Demokracisë, Nik Marash Mrnaçaj)…

Kur, më mirë se në një ditë të shënuar, sic është Dita e lindjes( Kur përjetonte 90 vjetorin e lindjes), më jepej rasti për ta zvilluar bisedën?! Së bashku me nipin e Marashit, Mark Mrnaçaj, të enjten me 22 dhjetor 2016, në mesditë trokita në shtëpinë e tij në Yonkers. Pa u ulur mirë, Mrija, zonja e shtëpisë e mbushi tavolinën plot. Sa herë e kam takuar Mrijen, kam konstatuar fisnikëri e shpirtmirësi në fytyrën e saj, në sjelljen e saj, në bujarinë tipike kelmendase, por mjafton të hysh në botën shpirtërore të saj dhe do të zbulosh,se sa dhimbje dhe tragjedi, të shkaktuar nga diktatura komuniste mbart shpirti i malësores fisnike: Babën e saj, Dedë Bajraktarin, komunistët e kapën dhe tek lëngonte nga plagët e plumbave e kanë futë në shtëpi dhe e kanë djegë të gjallë, ndërsa kushërinj të saj, i kanë masakruar; njërit prej tyre,i kanë torturuar mizorisht, i kanë nxjerrë sytë, dhe e kanë mbuluar me gurë….Plaga e fundit e Mrijes, që ende rrjedh dhimbje, është Nika, që tek i jepte që nga Amerika goditjen e fundit diktaturës shqiptare, që i kishte shkaktuar aq plagë, Kelmendit dhe familjes Mrnaçaj, humbi jetën në mënyrë misterioze, me një goditja nga pas prej një traku, tek kthehej nga demonstrata antikomuniste, ku kishte shkuar me 20 shokë nga Nju Jorku në Detroit….Mrija ende ruan imazhin e buzqeshjeve dhe puthjeve, që Nika i jepte në ballë, kur shkonte apo kthehej nga puna.Edhe atë ditë të fundit… Sa i ishin lutë që të mos shkonte në atë mot të ashpër dimëror në demonstratë në Detroit! Ah, pengu i nënës dhe i babës! Shpirti dhemb….

        …Marashi, sikur nuk do t’ia dijë për 90 vitet e jetës, qëndron si lis, pa u përkulur aspak nga pesha e viteve.Memorien e ka  të kthjellët. I ulur përballë Flamurit kombëtar, ai nis të më tregojë për jetën e tij 90 vjeçare. Në ballë të dhomës së pritjes, përbri Flamuri Kombëtar, është vendosë një polifoto me 5 portretet e familjarëve: Në qendër është baba i tij Nue, i rrethuar nga djemtë: Nikolla, që vdiq nga vuajtjet e diktaturës, 20 vjet burgim dhe po aq internim,vdiq pak ditë pasi doli nga burgimi i dytë, Rroku, që ka ndërruar jetë në SHBA dhe më tej, të gjallët: Marashi dhe Pjetri….

 Trokas në memorien e  këtij burri të moçëm, që vjen nga fisi i qëndresës antikomuniste kelmendase dhe kërkoj gjurmët e  jetës së tij…

    Nga fëmijëria e largët ai sjell ndërmend rrëfimet e të atit për qëndresën e Kelmendit ndaj sllavëve, që e kallën në flakë dhe e mbytën në gjak Kelmendin, por që kurrë nuk e pushtuan, po ashtu dhe turqit, nuk arritën ta bënin për vete Kelmendin, as italianët e gjermanët, ndërsa nga rinia e vet sjell imazhet e luftës dhe qëndresës kundër komunistëve, që deshën ta nënshtronin me dhunë Kelmendin. Në sytë e tij u zhvillua lufta vëllavrasëse e Kelmendit, Janar 1945. Ishte i ri 18 vjeçar atë kohë. Memoria e tij është e mbushur me pamje makabre: përgjime,kurthe,arrestime, vrasje, pushkatime, dëbime….

– “Lufta e Kelmendit” e ndau përgjithmonë Kelmendin nga komunistët, thotë Marashi…

     Historianët ende diskutojnë , debatojnë dhe kundërshtojnë njëri-tjetrin nëse ishte apo nuk ishte Kryengritje ajo përballje e përgjakshme e Kelmendasve me diktaturën që po instalohej dhunshëm. Ç’donin forcat e  ndjekjes në Kelmend? Nga kush do ta çlironin kurorën e trimërisë shqiptare? Gjermanët kishin ikur me kohë.Por ç’mund të ishte tjetër ajo luftë, ku pati 83 të vrarë (pushkatuar), 69 të plagosur, më shumë se 30 shtëpi të djegura, dhjetëra kelmendas të arrestuar, dhjetëra të burgosur,qindra të dëbuar në kampet e internimit(kampet e vdekjes)? Që nga paslufta e Kelmendit, Kelmendasit, nisën kalvarin e vuajtjeve nëpër burgjet e diktaturës dhe kampet e internimit. Komunizmi u përpoq t’ua mposhtëte krenarinë e maleve, por ata nuk u nënshtruan.Tipik është Nikolla, vëllai i Marashit…

    Pikërisht pas luftës së Kelmendit e morën ushtar Marash Mrnaçajn dhe vëllanë Rrokun. 200 djem të Kelemndit i ngritën ushtarë menjëherë pas asaj lufte. Gjatë kohës së shërbimit ushtarak, plot 3 vjet,(5 vjet e bëri ushtrinë vëllai i tij,Rroku), Marashi kujton përplasjet e  forcave të ndjekjes me forcat nacionaliste. Sjell ndërmend qëndresën e Muharrem Bajraktarit dhe ndjekësve të tij, rrëfen për vrasjen e Destan Rexhepit e trimave të tjerë nacionalistë.Ishte dhe ai ushtar në disa nga përndjekejt e Bajraktarit trim.

–   Ishte trim me eksperiencë dhe i zgjuar Muharrem Bajraktari. Dinte të ruhej, tregon Marashi dhe kujton një moment, kur  forcat e ndjekjes, kanë kapë të plagosur djalin e Bajraktarit,që e transportuan deri në Kukës të gjallë. Aty ka ndërruar jetë.

 Shkuan pas gjurmëve drejt e tek vendqëndrimi i Muharremit (duket se u dekonspirua nga një zjarr i ndezur ditën për të gatuar). Një spiun kishte raportuar. Komandanti partizan urdhëronte ushtarët: Nëse ndokush kthehet mbrapsht kur ta rrethojmë, kam për ta vrarë unë me këtë kobure, dhe kishte çuar dorën në brez. Po ç’ndodhi? Muharremi nuk qëndronte në një vend me luftëtarët e tij, por pak i larguar, përgjonte, madje edhe kur flinin luftëtarët e tij, ai qëndronte zgjuar për t’iu ruajtur ndjekjësve. Dhe përdorte mjeshtrisht bombat për të çarë rrethimet. Kështu ndodhi dhe atë ditë. Plumbat e Muharrem Bajraktarit palosën për tokë të parin komandantin partizan….Thoshin, se Muharrem Bajraktari vriste vetëm oficerë nga forcat e ndjekjes, jo ushtarë… Kur kisha kaluar në perëndim, tregon Marashi, shkova dhe e takova në Bruksel Muharremin dhe biseduam gjatë. Ia tregova se si e kisha përjetuar kohën kur ai përndiqej maleve të Shqipërisë.Gjatë bisedës sollëm hollësi nga ato ngjarje. Në fund, kujton Marashi, i thashë:- A je gati të kthehemi tash e të shkojmë e të luftojmë komunistat? Unë bëhem ushtar i juaj…Ai ma ktheu: -Nuk është nevoja, bir, se ata po vrasin njëri-tjetrin. Nuk e kanë të gjatë…. 

ARRESTIMI I VËLLAIT, NIKOLLËS

Tregon Marashi: Në vitin 1952 arrestuan vëllanë, Nikollën, babanë e Markut. Ngjarja ndodhi kështu:Ishte i sëmurë Nikolla, qëndronte i shtrirë në shtresa. Vjen komandanti i Postës së Tamarës me pesë ushtarë.E presim. Kishte ardhë dhe herë tjetër.I uruam mirëseardhjen si zotë shtëpie. Ngrihet dhe Nikolla nga që ishte shtrirë nga sëmundja dhe i jep dorën.Ai menjëherë ia kthen:

– Kam një fjalë me ty, Nikollë!

 Çohet Nikolla dhe pa u veshur, me këmishë, i shkon pas.Minutat mezi kalojnë. Ne po prisnim në ankth, pse u vonuan? Kur vjen motra e dytë nga që kishte shkuar për të mbushë ujë, dhe e zbehtë në fytyrë, duke iu marrë fryma, na pyet:- Çfarë ka bërë Nikolla, që e kanë lidhë?

– Ku?,- e pyesim ne të shqetësuar….

– E kanë lidhë tek shkambi…thotë ajo.

Marashi kujton detaje nga ngjarja: Ishte një strehëz shkëmbi, poshtë shtëpisë, atje e kishin lidhë. Pas pak vjen tek ne, në shtëpi, komandanti me dy ushtarë, dy të tjerët i kishte lënë për të ruajtë Nikollën. Na jep urdhër të gjithëve që të dilnim jashtë sepse kishte urdhër të kontrollonte shtëpinë. Mori veç nënën Mrikë dhe nisi kontrollin. Gjeti vetëm një armë gjahu,(që Marashi e kishte me leje).E morën armën. Gjetën 2-3 libra fetare në gjuhën italiane, që i mbante Nikolla dhe ato i morën, pa e ditur se ç’ishin. Shkuam atje ku ishte Nikolla, por çfarë të shihnim: Gati kishte ngrirë prej të ftohtit. Edhe teshat që i çuam nuk po i vishte dot vetë, e ndihmuam. U ndamë me lot ndër sy. E morën duarlidhur dhe shkuan…

        …Po vazhdonte reprezalja komuniste. Bashkë me Nikollën kishin arrestuar dhe 12 të tjerë atë natë. Kishin arrestuar edhe një grua me katër fëmijë. Të nesërmen i pamë kur po i largonin varg.Ajo grua me katër vocrrakë ta këpuste shpirtin. Ç’faj kishin ata fëmijë, po nëna e tyre? Kishin ardhë më shumë se 50 forca policore me kryetarin e Degës së Punëve të Brendshme të Shkodrës, sadistin Ilmi Seiti.

– Po përse e arrestuan Nikollë Mrnaçajn, çfarë kishte bërë?- e pyes Marashin.

– Kurrgja. U akuzua se kishte bashkëpunuar me fashizmin. Si shumë të tjerë ,në kohën e pushtimit Italian, Nikollën e kishin ngritë ushtar në vitin 1939(njësoj siç ngritën komunistët Marashin dhe Rrokun më 1945-46). Më pas, Nikollën, e kishin angazhuar me Gardën Italiane së bashku me shumë shqiptarë të tjerë. Më pas e kanë çuar në Torino. Pushtimi gjerman bllokoi rrugët e kthimit dhe ai mbeti rrugëve të Italisë. Kur u hapën rrugët, u kthye si shumë të tjerë në Selcën e tij, ku pat lindë, dhe kjo ishte e gjithë veprimtaria”fashiste” e Nikollës, që as vrau e as preu kënd, por regjimit komunist i duhej armiku për të terrorizuar Kelemendin. E dënuan 15 vjet Nikollën, bëri 10 vjet. E torturuan më shumë se 6 muaj në hetuesi.Hetuesia kishte qenë tepër e rëndë. I kërkonin të pranonte faje që nuk i kishte kryer. I kishin shkulur thonjët.Gishtërinjët i ishin shtremëbruar ,përthyer nga torturat, që prodhonin hetuesit sipas shkollës bolshevike. Burgimi ishte i rëndë, punonin si skllevër, e torturoheshin gjatë punës. I kaloi vitet e burgut në kampet-burgje të Vlashukut, Semanit, Rinasit, Lushnjës, Urës Vajgurore etj.

“KURTHI” I PUSHTETIT DHE ARRATISJA E MRNAÇAJVE

Ndërkohë që po afrohej lirimi i Nikollës,i kishte mbetë 1 muaj e gjysëm, që të plotësonte dënimin, familja merr sinjale nga miqtë e vet, që ishin afër pushtetit, se po përgatitej kurthi i arrestimeve të reja për burrat e asaj shtëpije. Sinjali u dha hapur kur në një mbledhje rinie në Tamarë,e nxjerrin jasht vëllanë e Marashit, Pjetrin. Në atë mbledhje merrte pjesë edhe Kryetari i degës së Brendshme të Shkodrës Ilmi Seiti. I thonë Pjetrit:- Dil jashtë,ti Pjetër, por mos shko në shtëpi para se të dalin shokët.

Një shok i Pjetrit, kur del nga mbledhja, i thotë:- kujdes, duhet të ikësh.

Kumti është marrë. Ata kanë diskutuar për Mrnaçajt gjatë mbledhjes.Furtuna po afronte.

Pas kësaj vjen një mik tjetër i familjes,që kishte marrë pjesë në mbledhje dhe i paralajmëron:Kujdes, jeni në shenjë!

      Kujton Marashi: Në prag të festës së 29 Nëntorit që bënin komunsitët, na thirrën ata të Këshillit dhe na kërkuan që t’u jepnim kontribute për festën e çlirimit. Baba më paralajmëroi që të mos kundërshtonim, por të jepnim gjithçka,që ata do të kërkonin. Kërkuan dy dhi me nga mbi 25 kg mish, 5 kg djathë, ushqime të tjera, raki etj.Ua dhamë të gjitha.

      Rrëfimi i Marashit është drithërues: Pas shumë sinjalesh që na erdhën, dhe vetë po e shihnim, se po na shtërngohej konopi. Çfarë të bënim? Problem ishin prindërit e moshuar, babai Nua ishte gati  90 vjeç, nëna pak më e re, por e plakur dhe ajo…. A do të mundnin ata ta përballonin rrugëtimin e vështirë nëpër male të thepisun në mot të ashpër dimëror? Pjetri më tha me vendosmëri: Gjallë a vdekë, unë do të iki! Ma mirë i vdekun se në burg!

 Bisedonim vëlla me vlla, kujton Marashi: Ç’vendim të merrim? Vëlla Rroku propozoi që të qëndronim, le të arrestoheshim ne, burgu për burra është, por shpëtonin pleqtë. Po kush na siguronte që dhe ata nuk do t’i syrgjynosnin në ndonjë kamp internimi në atë moshë? Aty nuk mund të qëndrohej sepse dera e burgut ishte hapë për të gjithë. Si t’ia thonim babës ikjen? -Unë e pata të vështirë, thotë Marashi.E mori përsipër Pjetri t’ia thoshte. E thirrëm babën dhe Pjetri ia tha copë: Babë, kemi dy rrugë; ose të presim të na çojnë tek Nikolla në burg, ose të ikim, të arratisemi. 

Baba u mendua dhe na tha: Ikim, në mundshim me kalue ,mirë. Edhe nëse më gjenë gjë,mua plakun, më shtini rrëzë ndonjë gardhi matanë kufinit, dhe e keni kryer detyrën…Këtu nuk rrihet ma…

    E poqëm mendimin dhe ndërtuam planin e arratisjes. E shoqja e Nikollës, Dranja me të bijën, Diellën, nuk u ndodhën në Selcë, kishin shkuar në Vermosh, tek familja e vëllait të saj. Në ato kushte nuk kishte kohë për ti marrë me vete, nga që vendimi u mor aty për aty.Pasatj, duhej folë dhe me Nikollën.Në mëngjes baba dhe vëllau nxorën bagëtitë në kullotë dhe i afruan sa më pranë pikave të lejushme të kufirit. Ushtarët ruanin dhe vështronin me dylbi gjatë të gjithë kohës duke kontrolluar lëvizjet e njerëzve dhe të bagëtive. Në mbrëmje, kur ra errësina, vëllau la babën afër kufirit me gjysmat e bagëtive dhe gjysmat i ktheu në shtëpi. Ishte alibia për ikje.E kishim menduar mire lojën: Ne dinim me saktësi kohën dhe vendin ku ndërroheshin rojet. Ndërrimi i shërbimit bëhej pranë burimit, ku mbushnim ujë. Pikërisht në këtë moment bëhemi gati me gra e fëmijë dhe marrim rrugën nëpër natë. Kishim të fshehura dhe dy pushkë. Një i ishte lënë babës tek kullota me delet, tjetrën, e mora unë, tregon Marashi. Ishte 21 Dhjetor 1959….

Po si mundët të largoheshit?, e nxis rrëfimin e bashkëbiseduesit.

-Zoti e di se si shpëtuam…dhe Marashi e sjell në kujtesë atë udhëtim që normalisht, po ta bëje ditën, nuk ishte më shumë se 1 orë larg, por atyre u kushtoi jo pak, por 22 orë…

Marashi tregon: Dolëm nëpër natë dhe me kujdes, pa u ndjerë, u kaluam pas shpine rojeve, që po ndërroheshin tek burimi. Pasi u bashkuam me babën e morëm bagëtinë përpara, ecnim ngadalë. Ishte frikë e madhe sepse kishim edhe dy fëmijë të vegjël, njërin 3 vjeç dhe tjetrin 9 muajësh. Po sikur ata të qanin? Gjithçka përfundonte aty…Ishte terr i thellë. Ecja nëpër pyll u vështirësua shumë. U hymë në hak edhe mushkave të ngarkuara, ato pengoheshin nga degët e pemëve. Asgjë nuk shihej para këmbëve. Hapat hidheshin kuturu. Vdekja përgjonte në çdo hap. Rrëzoheshim, ngriheshim me mundim dhe vazhdonim.  Qëndruam pak se menduam, ndoshta do të na ndihmonte hëna që duhej të lindëte në ato çaste, por për fatin tonë të keq, terri u shtua, ia nisi shiu. Ecja u vështirësua shumë.

    Marashi, kujton se kishte një elektrik të vogël, me të cilin ndriçonte para këmbëve që të vazhdonin mundimshëm ecjen. Pas shiut nisi bora.Keq e më keq. Dukej se po përjetonim një tmerr ferri. Fëmijët kishin ngrirë, duart u ishin ënjtur. Nisën të qanin. Diku, gjatë ditës së nesërme, rrëzë një shkëmbi,u përpoqëm të ndezim zjarrin, nga që fëmijët nuk pushonin së qari, por ishte e vështirë, lagështia, bora pengonin. Na ka parë në ato momente një treshian dhe na është ofruar. Duke zbërthyer fishekët, u morëm barutin dhe e ndezëm zjarrmin. Treshiani, që u përvëlua nga baruti, na tha se duhej të lëviznim sepse ushtarët shqiptar vinin deri aty për kontroll. Në ato çaste na doli dhe një problem me bagëtinë, që na u kthyen mbrapa, hynë në pjesën shqiptare. Shkoi treshiani dhe i ktheu mbrapsht. Pastaj erdhi dhe na mori e na çoi në shtëpinë e vet në Bekaj të Trieshit. Morëm frymë të lehtësuar. Ishim të lagur deri në kockë. Na veshën me rrobat e tyre, edhe pse na rrinin të mëdhaja, nga që ata ishin trupmëdhenj.Na ushqyen. Pasi e kishim marrë disi veten, mikpritësi njoftoi policinë malazeze. Na shoqëruan gati 20 trieshianë për në zyrat e policisë. Fëmijët vazhdonin e qanin nga që trupi u ishte ënjtur e fytyrat u ishin bërë plagë. Bagëtinë, s’mund ta merrnim me vete, ia lamë atij që na kishte ndihmuar. Na çuan në Titograd, ku na mori në pyetje UDB-ja. Çdo i rritur i qëndronte më vete në një dhomë, ku ballafaqoheshin përgjigjet e intervistave që na bënin. Pyetjet vazhduan për dy javë.

UDB-a dinte gjithçka për ne, tregon Marashi, dhe shton; madje më provokuan edhe për një ngjarje që kishte ndodhë 6 muaj para arratisjes.

– Çfarë mbanë mend se të ka ndodhë 6 muaj më parë?… Kishin ndodhë shumë ngjarje, ç’tu thosha më parë? Ata më orientuan. U kujtova. Ja ç ‘kishte ngjarë: Marashi me vëllanë kanë zbritë në tregun e Shkodrës me shitë disa dele,që të blenin grurë për bukë. Dikur kanë ardhë inspektorët e shtetit dhe ua kanë marrë me forcë bagëtinë,siç kanë sekuestrua dhe mallra të tjerë, edhe pse i kishin shlyer detyrimet e shtetit. Pas ankesës ua kishin kthyer sërish, por pazari nuk shkoi mirë atë ditë. Vetëm dikush iu dha një mundësi këmbimi të deleve me grurë, por pazari iu duk shumë i ulët. Më kot pritën deri në darkë. Kur po errej, menduan që të gjenin personin që u kishte dhënë pazarin e vetëm.Nuk mund të ktheheshin pa grurë. Me të pyetur e gjetën shtëpinë e personit, ishte vrakaçor. Shkuan në Vrakë, por kur e panë grurin që nga lagështia kishte marrë ngjyrën e gjelbërt, i thonë të zotit se ai grurë nuk mund të hahej, ishte i mykur. Unë këtë  grurë përdor, u tha ai, lajeni dhe thajeni. S’kishin rrugë tjetër, pranuan. Atë natë bujtën tek vrakaçori. Pikërisht aty u zhvillua  biseda për të cilën po pyeste intervistusi i UDB-së. E ka pyetë Marashin i zoti i shtëpisë:- Nga je, or mik?

-Nga Selca,- është përgjigjë Marashi.

-Sa larg e ke kufirin?

– Një orë,- i është përgjigj Marashi.

– Dhe ti vazhdon të rrish aty? Të isha si ti, do të ikja sa më parë, qoftë duke falë dhe dy fëmijët e mi…

– Ka hyrë dhe një tjetër në bisedë, unë do t’i falja të katër fëmijët e mi, vetëm të ikja….

Pikërisht këtë ngjarje e kishin verifikuar zyrtarët e UDB-së dhe e pyetën, e ripyetën Marashin, fill e për pe’ se si u zhvillua biseda…Pastaj kanë qeshë me të madhe, si si? Të katër fëmijët do t’i jepnin për të ikë nga ai ferr?…

      Pas formaliteteve Mrnaçajt i lanë të qetë. I vendosën në Titogard. Marashi dhe vëllezërit ishin të zotë të punës. Punonin fort dhe fitonin. Digjnin gëlqere edhe pse ishte me rrezik për shëndetin, veçanërisht për mushkëritë, por s’kishte rrugë tjetër. U jepnin të zotërve të fshatit, ku merrnin lëndën, 1/3 e fitimit, por mbetej edhe për ta.Shtatë vjet qëndroi Marashi aty.Ndërtoi dhe shtëpi, sa ia patën zili vendasit, që i thoshin njëri-tjetrit: Si more, ky shqiptari i Kelmendit, tash erdhi dhe tash e ndërtoi shtëpinë?! Dhe shih sa të mirë!…

 Në vitin 1966 u largua vëllau,Pjetri për në Itali.Pas një viti shkoi edhe Marashi me familjen. Në shtëpinë në Titograd la vëllanë Rrokun me dy pleqtë. Më pas baba Nue ndërroi jetë në Titograd dhe u varros në varrezat e Tuzit. Më 1967 Marashi me familjen mbërritën në Nju Njork. Deri në vitin 1978 jetuan në Bronx, më pas blenë shtëpinë në Yonkers, shtëpi që e kanë ende. Punoi në një fabrikë që prodhonte rezistenca dhe mjete ngrohëse. Më pas ka hyrë si sikjuriti në një Bankë, ku punoi 20 vjet. Sot, kanë ndërtesa, që i japin me qera dhe ndjehet i kënaqur me jetën në 90 vjetorin e lindjes, teksa shtëpinë e ka plot me 14 nipër e mbesa, vetëm nga fëmijët e tij.

HISTORIA E NËNË MRIKËS DHE BURGOSJA E DYTË E NIKOLLËS

Marashi vijon rrëfimin: Pasi baba vdiq dhe u varros në Tuz, erdhi në Amerikë dhe vëllau Rrok me nënën Mrikë. Nëna kërkoi strehim politik. Shkoi djali tek avokati dhe u këshillua. Kur avokati pa datën dhe vitin e lindjes, tha se ky ishte rast i veçantë në të gjithë Amerikën, një 111 vjeçare kërkonte shtetësinë amerikane! Lajmi u përhap shpejt, gruaja më e moshuar, që kishte zbritë në Nju Jork, kërkonte të bëhej shtetase amerikane! Ishte viti 1974 kur ajo mbërriti në Nju Jork. Lajmi mori dhenë nëpër gazeta e Televizione, kur ajo brenda një kohe të shkurtër mori shtetësinë amerikane. Deklarta e nënës Mrikë: “dua të jetoj dhe të vdes e lirë në tokën e lirë amerikane”, kishte bërë xhiron e lajmeve. Shtetësia e saj u firmos nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës Gerald Ford brenda në një kohe fare të shkurtër, duke e trajtuar si rast të veçantë. Ndërkohë që lajmi i 111 vjeçares bëri xhiron në mediat amerikane, Misioni Shqiptar në Nju Jork, raportonte në Tiranë: Mrika Mrnaçaj ka lënë shtetësinë shqiptare në moshën 111 vjeçare dhe është bërë shtetase e imperializmit amerikan….Makineria e diktaturës jep alarmin:Kujdes se do të ketë efekt lajmi tek të internuarit dhe të burgosurit!Merrni masa…Operativët lëvizën. Hetuesit bënë gati akuzat dhe hapën Dosjet. Përgatitet burgimi i dytë i Nikollës, djalit të Mrikës, që kishte mbetë peng i shtetit komunist, ku pas 10 viteve burg  prej 20 vitesh vuante internimin në Savër të Lushnjës me gjithë familjen.Përgatisin dëshmitarët e rremë dhe procesi montohet. Nikolla dënohet me 10 vjet burg. Nis sërish kalvari i ferrit.Kur i kishte mbetur dhe një vit e nxjerrin se ishte i sëmurë rëndë. Vdes sapo del nga burgu me 20 Janar 1989. I biri, Marku,arrin përmes një aventure plot vuajtje ta dërgojë arkivolin me trupin e babës për varrim në Shkodër, por u detyrua që ta varroste natën, nga që nuk ia dhanë lejën e varrimit.

Edhe të vdekur, ia kishin frikën, pat shkruar gazetari i ndjerë Bujar Muharremi, pas përmbysjes së diktaturës.

DËSHMORI I DEMOKRACISË NIK MRNAÇAJ

Kalvari i familjes Mrnaçaj, përgjakja e saj nga diktatura,burgosja dhe riburgosja e axhës së tij Nikolla, dhe së fundmi vdekja e tij me 20 Janar 1989, pas vuajtjeve nëpër burgje e kampe internimi, e kishin mbushur shpirtin e djalit të Marashit dhe të Mrijës, Nikës plot mllef kundër komunizmit. Veçanërisht pas vdekjes së Nikollës ai u bë më aktiv kundër shtetit komunist dhe dhe merrte pjesë në tubimet antikomuniste si në Nju Jork, Uashington, Michigan dhe kudo ku tuboheshin shqiptarët. Viti 1990 ishte plot shpresa për nacionalistët shqiptarë të Amerikës. Ata iu kundërvunë me të gjitha forcat shtetit komunist, që po përpiqej të kamuflohej. Pas tubimeve të fuqishme në Nju Jork(kur erdhi Ramiz Alia), një grup shkoi edhe në Michigan ku kryediplomati i shtetit komunist shqiptar në OKB, po organizonte një manifestim në mbrojtje të qeverisë komuniste që ishte në grahmat e fundit. Nika ishte në krye, por në kthim mdodhi tragjedia.Ishte 22 Janar 1990… Po sjell në këtë shkrim dëshminë që i pata marrë në maj 2015, kur po organizohej Dita e Lirsë shqiptare, për të 25-tin vit radhazi në White Plains, NY, bashkëudhëtarit të Nikës, Mark Tinaj, që e pa vdekjen me sy.

    Rrefimi i Markut: “Në Detroit kishte shkuar ambasadori i atëhershëm shqiptar, Bashkim Pitarka.Nika e mësoi lajmin dhe na ftoi që t’i bashkoheshim dhe të shkonim atje për të protestuar në mënyrë paqësore. Kemi shkuar në Detroit dhe konstatuam se situata ishte shumë e acaruar. Ne të Nju Jork-ut nuk morëm armë me vete se menduam të shmangnim ndonjë tragjedi,por kur shkuam atje pati provokime dhe shkrepje armësh në ajër. Kishte nga ata që na qëlluan me gurë të mbështjellë me borë. Gjithësesi ne ruajtëm gjakftohtësinë. Shmangëm sa mundëm përplasjen vëlla me vlla.Ambasadori Pitarka dështoi në misionin e tij falë qëndrimit burrëror të Nikës dhe të tjerëve. Kthimi ynë për në Nju Jork ishte tejet i vështirë.Bënte mot i keq. Rrugët ishin vështirësuar nga bora dhe ngrica. Aksidenti ndodhi diku në Pensilvani. Mbaj mend një shpërthim të fuqishëm,një goditje e rëndë që erdhi nga pas prej një traku të rëndë, ishte një zhurmë e frikshme, që ngjasoi me një shpërthim të fuqishëm ekspolozivi.Traku nuk qëndroi, iku. Erdhi policia dhe më nxori nga makina.Unë po thërrisja për Nikën. Policia kërkoi gjatë. Trupi i Nikës nuk po gjendej. Nga forca e shpërthimit ai kishte dalë jashtë makinës dhe kishte hyrë mes gomave të mëdha të trakut. E kishte tërheqë zvarrë…Ishte e tmerrshme….”.

Tregimi i Markut është tronditës, ende dridhej nga përjetimi i atij aksidenti që i mori shokun e tij. Ai përmend detaje që ta bëjnë shpirtin copë.Tregon se si e shpërndau lajmin përmes telefonit dhe si e përjetoi ngjarjen tragjike…

Nika u përcoll si hero. Ishte vetëm 31 vjeç. Ceremonia qe madhështore, e përvajshme, solemne. Në respekt të Nikës-hero, në maj të vitit 1990,u ngrit Flamuri kuq e zi, para zyrave të Bashkisë në White Plains të Nju Jork-ut. Ceremonia organizohet çdo vit në Parkun“Kensico Dam Plaza”, në Valhalla, Westchester, Nju Jork, duke ngritë Flamurin shqiptar përbri atij amerikan dhe familjes Mrnaçaj i dorëzohet proklamata e bashkisë.

    Emrin e dëshmorit të lirisë e mbanë edhe Shkolla e Mesme ne Tamarë, Kelmend, nga ku Nika qe larguar foshnjë 9 muajësh.

Pas rënies së diktaturës, presidenti i Qeverisë Demokratike shqiptare, dr.Sali Berisha  i akordoi më 1993, medaljen “Martiri i Demokracise” me motivacionin. :” Luftoi gjithë jetën në mërgim kundër ideologjisë komuniste me flamurin e luftës për liri e demokraci”….

*Per me shume fotografi, shko ne Facebook

Nga Frank Shkreli/

At Gjergj Fishta, françeskani, edukuesi, poeti, politikani, rilindasi, përkthyesi dhe shkrimtari i Kombit Shqiptar ka lindur me 23 Tetor, 1871 dhe ka vdekur në moshn 69-vjeçare, me 30 Dhjetor, 1940.  Ata që e admirojnë, e konsiderojnë Fishtën si Poeti i Kombit dhe njëri prej shkrimtarëve shqiptarë më me influencë i të gjitha kohërave.  Në këtë përvjetor të lindjes dhe pothuaj 80-vjet pas vdekjes, detyrohem të pyes veten se pse Fishta edhe sot, 30-vjet pas shembjes së komunizmit, mbetet ende i padëshiruar dhe i lënë pas dore nga politika zyrtare nga kultura, shkenca dhe akademia — mbetet armik dhe reaksionar, ashtu siç konsiderohej nga komunizmi, megjithëse ai nuk jetoi as nuk veproi asnjë ditë nën atë regjim. 

Duke lexuar disa gazeta të vjetra të komunitetit shqiptaro-amerikan ditë më parë, ndesha në një shkrim të Porfesorit Arshi Pipa, titulluar pikërisht, “Fishta dhe Komunizmi”, botuar në gazetën Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit “Shqipnia e Lirë”, me 31 Janar, 1961 në Nju Jork.  Në atë artikull, Profesor Pipa e shpjegon shumë mirë politikën komuniste ndaj At Gjergj Fishtës dhe veprës së tij, gjurmët e të cilës trashëgimi politike anti-kombëtare, fatkeqsisht, i shohim edhe sot në fushën e letërsisë dhe në lëmin e kulturës shqiptare në përgjithësi.   Ishte një freski pjesëmarrja e Presidentit Ilir Meta në Kuvendin Folklorik Kombëtar, organizuar ditët e fundit në Lezhë, në nder të kolosit të letrave shqipe, At Gjergj Fishtës.  “Edhe pse i përkushtuar ndaj një besimi, misioni i tij fisnik, që na la trashëgimi dhe prej të cilës ne frymëzohemi edhe sot, ishte Shqiptaria, heroi dhe misionari i kombit, që duhet të ndërmarrë impenjime shoqërore konkrete” është shprehur Presidenti i Shqipërisë.  Shpresojmë që fjalët e Z. Meta të jenë një frymë e re e kohës, një hap “zyrtar” simbolik ky sado i vogël, drejtë rivendosjes së këtij burri të madh të Kombit në vendin që i takon në historinë e Shqipërisë dhe të shqiptarëve — një vend që i është mohuar atij me pa të drejtë.

Por le t’i këthehemi artikullit të ndjerit Profesor Arshi Pipa, “Fishta dhe Komunizmi”.   Në artikullin e tij të gjatë mbi këtë çështje, Profesor Pipa, edhe vet ai një ndër autorët shqiptarë të ndaluar nga regjimi komunist dhe i cili ka kaluar 10 vjet në burgjet dhe kampet e punës së detyruar – shkruan se dy tre vitet e para të sundimit komunist, Fishta ende nuk konsiderohej si një subjekt “tabu”.  Por, megjithkëtë shkruan ai, qysh në fillim, shihej se ka frynte era.  Nepërmjet “qarkoresh, këshillash, qortimesh e porosishë,mësuesve të gjuhës dhe letërsisë”, u ishte dhënë urdhëri që të venin në dukje anën “reaksionare”, jo vetëm të Gjergj Fishtës, por edhe të Faik Konicës.  Kështu filloi dalngadalë të “përgatitej terreni”, sipas Profesor Arshi Pipës, për eliminimin e Fishtës dhe të veprave të tija. 

Arshi Pipa shkruan nga përvoja personale, bazuar në ato që kishte parë e dëgjuar, mbi përpjekjet fillestare të regjimit komunist për të eliminuar Fishtën nga letërsia dhe historia e Shqipërisë, pasi ai thotë se në, atë kohë, ishte vet mësues i letërsisë në “Institutin Femënuer të Tiranës” dhe pjesëmarrës në mbledhjen e arsimtarëve të shkollave të mesme të Tiranës, mbledhje e thirrur nga Sekretari i Përgjithëshëm i Ministrisë së Arsimit të asaj kohe, Shemsi Totozani.  Kjo mbledhje që kishte një karakter krejtësisht politik, ka shkruar Arshi Pipa, ishte thirrur me qëllim për tu imponuar mësuesve dhe arsmitarëve pikëpamjet marksiste leniniste të pedagogjisë sovjetike, sidomos për lëndët si letërsia, filozofia dhe historia.  Ishte kjo mbledhje, shton ai, ku u bë thirrje haptas që Gjergj Fishta dhe Faik Konica të shpalleshin “reaksionarë” dhe të hiqeshin nga mësimi në shkollat shqiptare.  Në mbështetje të  Totozanit doli Qibrie Ciu, në atë kohë Drejtoreshë e Institutit Femënuer, kujton Profesor Pipa, e cila “u vërsul ashpër kundër Fishtës, duke e quajtur atë oportunist, reaksionar me damkë e deri tradhtar.” 

Është interesant fakti se, sipas Profesor Pipës, kundër pikëpamjeve ekstreme të Totozanit dhe shokëve të tij kundër Fishtës, doli Ministri i atëhershëm i Kulturës, Sejfullah Malëshova.  Sa ishte Malëshova në atë detyrë, thotë autori, Fishta dhe Konica u kursyen, por shton se me rrëzimin e Malëshovës pak më vonë, “Fishta u fshi nga tefteri”.

Kjo ndodhi, sipas Profesor Arshi Pipës, “Në një kohë kur Shqipëria po rrëshqiste ndër krahët e Jugosllavisë, për tu bërë republikë e shtatë e saja dhe udhëheqja komuniste shqiptare nën diktatin e Beogradit nuk mund t’ia falte Gjergj Fishtës shprehjet e tija kundër Jugosllavisë.”   Si përfundim, thekson Pipa në artikullin e tij, botuar në gazetën e Nju Jorkut, “Shqiptari i Lirë”, në vitin 1961, “Me eliminimin e fraksionit nacionalist mbrenda partisë, të kryesuar nga Malëshova dhe Dishnica dhe më vonë nga fraksioni autonomist Nako Spirua – të tre këta kundërshtarë të politikës pro-jugosllave – triumfoi vija ekstremiste e çiftit Hoxha-Xoxe, të cilët për arsyet e tyre personale dhe partizane ishin gati të sakrifikonin interesat dhe vlerat kombëtare”, ka shkruar Arshi Pipa.

Ai shton se “Fishta u sakrifikua pikërisht si përfaqsuesi i madhor i vlerave kombëtare”.  

Profesor Pipa është shprehur se ajo që e dallon patriotizmin e At Gjergj Fishtës nga të tjerët është, “karakteri militant, luftarak, i patriotizmit” të tij.  Të tjerët, sipas Arshi Pipës, më shumë kanë mbrojtë, ndërsa Fishta ka mbrojtë dhe ka sulmuar.  “Ai ka sulmuar të gjithë ata, persona ose shtete të vogla, ose fuqi të mëdha, të Lindjes e të Perëndimit, të Krishtit ose të Muhametit, që kanë synuar robërimin, pushtimin, coptimin e Shqipërisë.  Ata që kanë cënuar tagrin e popullit shqiptar, ata që kanë fyer dinjitetin dhe krenarinë kombëtare”, ka shkruar Profesor Arshi Pipa për patriotizmin e Fishtës.

Sipas tij, është e vërtetë se Fishta ishte më i ashpër me sllavët, por kjo duhet të gjykohet bazuar në rrethanat nën të cilat ka jetuar dhe vepruar Fishta.  “Fishta nga një katund i Fushës së Shkodrës, u bë meshtar katolik dhe kishte ra në dashuri me malet e Mbishkodrës.  Kur të jenë peshuar mirë këto tre elementa”, shkruan Pipa, “do të matet vlera e shoqërore e veprës së Fishtës.   “Lënda e “Lahutës së Malëcisë, vepra madhore e Fishtës, është një hymn i gjatë i jetës së malësorve të Veriut.  Jeta e këtyre fiseve malësore, kufitare me sllavët”, ka theksuar Profesor Pipa në artikullin e tij, “ka qenë një luftë e pandërprerë për ruajtjen e tyre etnike nga presioni sllav.  Përfundimi është një epikë dramatike, një furi që shpërthen mbi armikun dhe armiku qëllon të jetë sllavi, armik tradicional i malësorit të Veriut”, thotë Pipa.

Pipa shkruan se komunizmi e ka paraqitur Fishtën si një fanatik fetar, si shovinst të tërbuar antisllav që urrenë kombet e tjera,si rekasionar i tipit kleriko-borgjez.  Por a “Është Fishta shovinist sepse mbron tokën shqiptare dhe sulmon ata që e sulmojnë” Shqipërinë” pyet Pipa.  Profesor Pipa e cilëson interpretimin komunist të Fishtës si një qendrim “arbitrar që nuk i qëndron kritikës objektive” dhe thekson se “At Gjergj Fishta u rrëxua nga piedestali ku e kishte vendosur populli shqiptar, në kohën kur regjimi komunist i Enver Hoxhës varej nga jugosllavët” dhe ka vazhduar ashtu, bazuar në “logjikën revolucionare”, sipas Pprofesorit.  Fishta i përkiste urdhërit françeskan, një pjesë e madhe të cilëve janë vrarë nga regjimi enverist, një pjesë kanë vdekur nepër burgjet komuniste të Shqipërisë, shkruan Pipa.  Fishta, si përfaqsuesi më i njohur i françeskanëve nuk mund të lihej pa prekur, thekson ai.  Sipas tij, një arsye tjetër se pse At Gjergj Fishta dhe vepra e tij ishte ndaluar nga regjimi komunist, kishte të bënte me “rendin ideologjik botëror” të asaj kohe.  “Binomi i famshëm i Fishtës ‘Atme e Fe”, ishte krejtësisht i papranueshëm për komunistët”, ka arsyetuar Arshi Pipa.  Dhe arsyeja e tretë sipas Profesor Pipës, ishte thjesht çështje inati.  “Fishta nuk e ka pasë veç me sllavët e jugut, kufitarë me Shqipërinë, por me vetë Rusinë”, nënën e sllavëve të jugut.  Për Fishtën, “shkjetë e Ballkanit” janë klyshtë e Rusisë”.  Rusia atëherë dhe sot mbronte interesat e sllavëve të Ballkanit në dëm të shqiptarëve, por për komunisttë shqiptarë, mjafton që Fishta e kishte futur Rusinë në një thes me fuqitë e tjera “imperialiste” dhe këjo sipas Profesor Pipës, mjaftonte që regjimi komunist i Enver Hoxhës ta fuste At Gjergj Fishtën dhe veprat e tija në listen e zezë.  Pipa kujton se në fakt, Fishta nuk ka ka kursyer as fuqitë e tjera të mëdha të kohës, që vepronin kundër interesave të Kombit shqiptar, përfshirë Italinë, të cilën e sulmon keq në “Anzat e Parnasit”.  Ai e quan Evropën, “kurva e motit”, shënon Pipa dhe shton se këto janë fakte historike që dihen botërisht.  Fliste mirë për Austrinë se në atë kohë Vjena ka mbështetur Shqipërinë, shton Arshi Pipa.

Kjo është një përmbledhje e shkurtër e artikullit të shkruar nga Profesor Arshi Pipa në gazetën shqiptaro-amerikane Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit Shqipëria e Lirë, me rastin e 20-vjetorit të vdekjes së Poetit Kombëtar.  Ishte një shkrim retrospektiv mbi fatin e keq të Fishtës nën regjimin komunist të Shqipërisë, ndërsa autori e përfundon artikullin me pyetjen: “A do të mbetet Fishta përgjithmonë armiku numër një?”  Ai shprehet optimist duke thënë se “jo përgjithmonë”.   Ai shpreson një ndryshimi zyrtar ndaj At Gjergj Fishtës dhe veprës së tij, sipas Arshi Pipës, do të ndodh kur “komunizmi të ndërroj qime”.  Profesor Arshi Pipa do të habitej shumë po të jetonte sot se megjithëse komunizmi në Shqipëri mund të ketë “ndërruar qime” me shembjen e Murit të Berlinit, Fishta mbetet ende, me shumë autorë të tjerë shqiptarë të ndaluar nga komunizmi, i pa pranuar zyrtarisht.   Ndonëse shumë gjëra mund të kenë ndryshuar në Atdheun e të parëve tonë në periudhën “post-komuniste”, pothuaj asgjë nuk ka ndryshuar në lidhje me Fishtën.  Natyrisht se veprat e tija botohen dhe lexohen, por At Gjergj Fishta, zyrtarisht, edhe sot 30-vjet post-komunizëm – “mbetet i zhdukur nga pasuria kulturore” dhe nga historia e Kombit shqiptar.  Udhëheqja shqiptare komuniste nuk mund t’ia falte Fishtës shprehjet kundër sllavëve të jugut dhe Rusisë.  Po çfarë mund të themi për neojugosllavët e Tiranës sot?!  A vazhdojnë të besojnë ata në “logjikën revolucionare”, në mënyrën se si trajtohet sot zyrtarisht At Gjergj Fishta në Shqipëri? “Ujku qimën e ndërron, por vesin jo”, thotë populli!  Fishta ishte i neverituri i stalinizmit shqiptar.  Zyrtarisht, At Gjergj Fishta mbetet ende “reaksionar” dhe “armik i popullit”.  Deri kur?  STOP URREJTJES!  Bejuni mjet i paqës dhe i pajtimit!

Nga Rafaela PRIFTI/

Tri artistë të kalibrit më të lartë të muzikës Inva Mula, Genc Tukiçi, Olen Cezari e sollën artin e tyre në Nju Jork, si pjesë e turneut të vjeshtës 2019. Pas shfaqjeve të mirëpritura nga komuniteti në tri qytete kanadaze Toronto, Ottava, Montreal, dhe suksesit të koncertit të tyre në Roçester, Miçigan, në fund të muajit shtator, trioja e ambasadorëve të njohur të artit shqiptar ngriti peshë spektatorët në Nju Jork-ut në datën 5 Tetor.  Programi i mbrëmjes i konceptuar si një udhëtim muzikor përmban polivalencë kuptimore dhe emocionale si për artistët edhe për publikun. Në fillim të shfaqjes sopranoja prestigjioze Inva Mula doli në skenën e Grand Prospect Hall dhe u përshëndet me duartrokitje të forta. Kur ajo i falenderoi pjesëmarrësit me dashamirësi dhe tha se do ta fillonte programin me këngën ‘Globi rrotullohet’ kënduar në Festivalin e Fëmijëve në Shkodër, një entuziast nga salla nuk u përmbajt dhe foli me zë të lartë: “E mbajmë mend!” Ashtu vërtet! Artisja e skenave më të mëdha të botës nuk ka qenë kurrë larg mendjes dhe zemrës së bashkëatdhetarëve, Shfaqja në Nju Jork vetëm se e përforcoi praninë e përhershme të saj mes nesh! Midis të ftuarve dhe spektatorëve që hynin në sallën e Grand Prospect Hall, ishin anëtarë të trupit diplomatik, biznesmenë, funksionarë, artistë shqiptarë e amerikanë, të gjithë adhurues të trios me karierë artistike ndërkombëtare.    

Preludi i koncertit me potpurinë shqiptare të aranxhuar për piano nga mjeshtëri Genc Tukiçi, dhe në vijim, kompozimet e interpretimet virtuoze nga violinisti i talentuar Olen Cezari burojnë nga një pikë e globit: vendlindja e të tre artistëve shqiptarë me famë botërore. Kabaja e jugut, jaret shkodrane, serenatat korçare janë pikënisja dhe pikëlidhja e të gjithë neve që sot jemi pjesë e një komuniteti të madh jashtë atdheut. Odeta Hoxha, asistentja e artistes së famshme operistike dhe bashkëorganizatore e turneut në Montreal, thotë se në kohën kur e kemi dëgjuar “Globin” si fëmijë në Shqipërinë e mbyllur nuk mund ta imagjinonim se ne do ishim ata që do bëheshim ‘shtegtarë të këtij rruzulli’. Atëherë shtegtimi si tema e turneut bëhet shprehje e unit tonë të përbashkët.

Në vetë konceptimin e koncertit, udhëtimi e gjen shprehjen artistike tek repertori i përzgjedhur mirë. Pjesë muzikore italiane të tilla si Cinema Paradiso për piano dhe violinë janë ‘një duet intrumental’ i dy maestrove, Genc Tukiçi dhe Olen Cezari të cilët janë në gjendje të transportojnë publikun në kohë dhe hapësirë. Intrepretimet unike të disa baladave klasike si ‘Parla piu piano’ dhe ‘Non ti scordar di me’ nga sopranoja Inva Mula janë të pashoqe. Meqë në atë ndërtesë të Grand Prospect Hall kishte kënduar tenori i madh i të gjitha kohërave Enrico Caruso, në program u këndua balada e kompozuar nga kantautori dhe bashkëatdhetari i tij Lucio Dalla, i cili e ka vlerësuar Olenin si ‘gjeniun e violinës’ dhe ka pasur disa bashkëpunime me të. Pra, siç tha Inva, kënga Caruso ishte “homazh” kushtuar nga artistët për artistin dhe gjithë artistët. Më tej, ajo ftoi në skenë sopranon shqiptare Dëshira Ahmeti-Kërliu me të cilën interpretoi në duet këngë qytetare korçare. Kërliu këndoi solo arian Summertime nga Gershwin. E lindur në Shkup dhe e ngjitur në skenat e operave botërore prej njëzet e pesë vjetësh, Dëshira ka pasur fatin të edukohet si artiste nën drejtimin e sopranos Nina Mula në Tiranë. Për pjesën e turneut në Nju Jork, Dëshira, e cila ishte organizatore bashkë me bashkëshortin, tha se “ka shumë për të thënë lidhur me këtë pikë” dhe do ulemi të bisedojmë sapo të jetë e mundur. Një artiste tjetër u ftua në skenën e koncertit në Nju Jork. Ana Golja, aktore dhe këngëtare me prejardhje shqiptare nga Toronto, si një yll në ngjitje në fushën e filmit dhe muzikës. 

Duke u nisur nga ajo pikë e vogël në rruzullin tokësor, udhëtimi muzikor kalon nëpër Itali, Argjentinë e Francë dhe përsëri kthehet në viset jugore të Italisë aty ku ‘gjaku ynë i shprishur” – il nostro sangue sparso – ka krijuar xhevahirë si ‘O e bukura More’ dhe ‘Lule Lule’. Në pjesët e programit si tek këngët qytetare korçare, Margjelo dhe Eja, eja lule borë, Inva i fton spektatorët të këndojnë nga salla dhe me ëmbëlsi bëhet drejtuese e një korri entuziast.

Të lidhur nga respekti për mjeshtërinë artistike të njëri-tjetrit dhe dashurinë për artin e muzikës, të tre artistët e mëdhenj i paraqitën talentet e tyre në çdo pjesë të mbrëmjes duke lejuar të shkëlqente secili në artin e vet. 

Pas përfundimit të koncertit, miqtë dhe spektatorët adhurues prisnin me radhë të përshëndesnin artistët dhe fotografoheshin me ta. Ishte një maratonë me aparate dhe blice të kamerave të publikut që kishin marrë pjesë në udhëtimin rreth globit me tri artistët shqiptarë dhe donin ta fiksonin momentin në përjetësi. 

Baritoni i njohur shqiptar Kreshnik Zhabjaku i cili ka një karierë të bujshme skenike, kujton paraqitjen koncertale në Town Hall, Nju Jork, ku ai interpretoi me artistë si Inva Mula, tenori Riad Ymeri, soprano Dëshira Ahmeti-Kërliu. Të lidhur me profesionin dhe njohje familiare, nëna e Kreshnikut, Nermin Zhabjaku, pianiste e shquar e Teatrit të Operës dhe Baletit, ka shoqëruar me piano edhe prindërit e Invës, artistët Nina e Avni Mula. Duke shprehur adhurim dhe kënaqësi për koncertin në Nju Jork, baritoni Kreshnik Zhabjaku thotë se ata janë “artistë të mrekullueshëm që dinë t’i japin kënaqësi të veçanta publikut. Një koncert që me ëmbëlsinë dhe virtuozitetin në skenë më dhanë edhe një herë bindjen pse unë si këngëtar klasik bëj këtë punë që kam zgjedhur. Shkëlqimi në sytë e spektatorit është pagesa më e vyer për artistin. I uroj suksese të mëtejshme grupit!”  

—————————————————————————————-

Shënim nga editori: Pas Nju Jorkut turneu shkon në Arligton, Massachusets ku me datën 8 tetor do të jepej shfaqja në Regent Theater nën kujdesin e organizatores Edlira Athanas Joseph në emër të Shoqatës Shqiptare-Amerikane BESA. Dielli publikoi shkrimin e kolegut tonë Fuat Memelli për koncertin e trios së famshme shqiptare aty. 

Në serinë e intervistave dhe eseve mbi Tranzicionin 30-vjeçar të Shqipërisë, kjo intervistë që shkrimtari dhe poeti i njohur Visar Zhiti ka dhënë për bota.al, është nga ato që nuk duhet humbur. Me forcën e fjalës, që ia pasuron mesazhin si rrallëkujt tjetër, Visar Zhiti flet për shembjen e Murit të Berlinit, që ai e imagjinonte me tulla – njësoj si tullat që prodhonte me duart e tij “në qytetin e vogël të Lushnjës” pas daljes nga burgu komunist – por që kur e pa nga pranë, zbuloi një Mur të ndërtuar me blloqe të mëdha betoni, gri e zymtë në anën e Lindjes, dhe shumëngjyrësh në anën e Perëndimit. “Sa për rrugëtimin e Shqipërisë pas vitit 1990”, thotë poeti, “këto tre dekada na kanë treguar se e mira dhe e keqja në tranzicionin shqiptar janë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën, si vëllezërit siamezë…”

Z. Zhiti, ky vit shënon 30 vjetorin e shembjes së Murit të Berlinit, një nga ato ngjarje epokale, kur gjithësecili e kujton “ku ishte dhe çfarë po bënte në ato momente”. Nëse ju vjen ndërmend, ku ndodheshit dhe cili ka qenë përjetimi juaj në atë kohë, mbi ngjarjet që po shpaloseshin, me shembjen e barrierës që ndante më dysh Berlinin, Gjermaninë, Evropën dhe Lindjen me Perëndimin?

…ndante dhe njeriun nga njeriu, do të shtoja, madje dhe secilin sikur e ndante më dysh nga vetvetja, nga ëndrra, nga e ardhmja.

Ai Mur, duke ndarë vetë botën, ndërhynte mizorisht në gjithë jetën njerëzore dhe u bë dhe shenjues i vendeve dhe sistemeve të tyre, se ç’ishin ato: totalitare nga njëra anë e Murit dhe demokraci nga ana tjetër e tij, ku drejtuesit ishin diktatorët nga brenda Murit dhe liderë të zgjedhur nga ana jashtë, vetë popullin e mbyllur, i zbulonte shtresëzimet: ata lart që e kishin dashur dhe urdhëruar të bëhej Muri dhe milionat e milionat që punonin si nën hijen e tij të zymtë dhe ata, të dënuarit që, si të thuash, ishin nën atë Mur.

Ku isha unë, kur e rrëzuan Murin e kobshëm? Në atdhe, në një qytet të vogël, Lushnjë, kisha dy vjet që kisha dalë nga burgu politik, i lirë pa liri, punëtor krahu në fabrikën e tullave, me turne. Pra, merresha me tullat, që bëhen mure shtëpish dhe shtëpi vetë s’kisha. Atëhere kisha ndjesira të forta për diktaturën deri dhe metafizike, më dukej si një përbindësh dhe makineri makabre njëkohësisht, me shtyllën kurrizore si ai Mur, me tela me gjëmba përsipër, që ndërkaq vëzhgonte vëngër gjithçka pa e ditur nga ç’sy pa fund a valë dhe të përfshinte, kudo që të ishe, të bënte pjesë të kthetrave të veta ose të shtypte me to.

Që shëmbën Murin e Berlinit, e dëgjova si lajm të huaj, por s’m’u duk dhe aq i huaj, sikur ia ndjeva rrapëllimën, s’ka gjë se larg, por më dha drithma dhe mbeta shtang për një çast me tullat si luspa të rënda përbindëshi në duart e mia të vrara.

Po muret përreth nesh a do të binin?

A mendoni që shembja e Murit të Berlinit mijëra kilometra larg Shqipërisë,  pati një ndikim të drejtpërdrejtë në zhvillimin e ngjarjeve në vendin tonë?

Patjetër që po. Ai ishte dhe mur politik, ishte bërë mur-simbol i luftës së ftohtë, i ndarjes në dy botë të botës, si dhe i luftës së klasave brenda në çdo vend të njërës nga botët, atje ku ishim dhe ne, dhe lufta e klasave është luftë civile në kohë paqeje, kam thënë, pra, ai ishte muri i urrejtjes së madhe, të universalizuar, gjarpëronte jo vetëm nëpër Berlin, vazhdonte gjithandej në perandorinë komuniste, në muret shtetërore të të gjitha ngrehinave, të pallateve të kongreseve dhe të vendimeve të tyre, të reparteve ushtarake, vazhdonte te telat me gjëmba të burgjeve, të kufirit mes shteteve, madje fillimisht dhe vetë Muri i Berlinit ishte realisht prej telash me gjëmba, futej në mendësi, në universitete, në romane, në Realizmin Socialist, vinte që nga doktrina marksiste-leniste dhe s’dukej ku mbaronte, sa thellë, deri dhe në ndërgjegje. Dhe i padukshëm ishte më i rrezikshëm dhe më fatal se atje ku përshfaqej i fortë, si te Muret e Kremlinit apo tek muri i ushtarëve që rrethonin “Bllokun” e sundimtarëve në Tiranë, në Komitetin Qendror të Partisë, etj, etj.

Rënia e Murit shenjoi fillimin e rrokullimës së shpejtë të perandorisë komuniste dhe të diktaturave të saj, pra dhe të vendit tonë, edhe pse i fundit, që ishte dhe më i vetmuari, më i vetëmbylluri, më i varfëri dhe më i vrazhdi…

Rënia dha guximin e ngritjes. Ra Muri i Berlinit dhe shqiptarët thyen murin e ambasadave e u futën turma nëpër to, çanë kufirin, telat me gjëmba, që t’i iknin diktaturës e të shkelnin Europën. U ngritëm në protesta dhe… dhe vazhdimi dihet, nisën ndryshimet e mëdha, të detyruara.

Ndodhi vërtet mrekullia, ra regjimi, që unë dhe shumë si unë, ndoshta gati të gjithë shqiptarët, ia kishim dashur rënien, e ndillnim, por nuk besonim se do të ndodhte në kohën tonë, edhe pse ne ishim pa kohë. Na dukej e pamundur rënia, të paktën “hë për hë”, dhe kjo “hë për hë“ do të thoshte gjithë jeta.

Ne pra, jetuam, si të thuash, fillimin e të ardhmes. Ky ishte fat.

Ka patur shumë kritika mbi mosrealizimin e aspiratave të 1989-ës. Janë kritika të shfaqura në disa vende të Evropës Lindore. Ju vetë keni patur një rol të rëndësishëm në momente kritike, të rrugëtimit politik të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe të tranzicionit.  Sot, kur ktheni kokën pas si e shikoni këtë rrugëtim?

Një rrugëtim i vështirë dhe sublim, të gjithë bashkë, ata që e bënë diktaturën dhe ata që e pësuan atë, madje dhe me paqe të ashpër, me historinë e afërt, që s’donin të largohej, të përzier me të ardhmen që e pengonin të afrohej, pas linim Murin e rrëzuar të Berlinit dhe përpara përplaseshim me Mure të padukshme si të Berlinit, sikur ai hakërronte përbindshmërisht.

Do të ishte shumë më vështirë të rrëzoje muret e padukshëm. Si thotë poeti gjerman (Lindor), Bertold Brehti, në një poezi: lufta mbaroi, ruhuni nga paqja.

Kritikat do të ishin të domosdoshme. Aq më mirë që kishte. Po ndërroheshin sistemet. Dhe të mendosh që diktaturat komuniste ishin vendosur me luftë, me revolucione dhe gjakderdhje të madhe dhe po iknin jo ashtu siç erdhën, kjo ishte një arritje e historisë, një hop i madh njerëzor.

Ju më thoni se kam patur një rol të rëndësishëm në momente kritike, të rrugëtimit politik të Shqipërisë, gjatë kësaj periudhe të tranzicionit.  (?!)… S’e di, roli im ndoshta ka qenë aq sa juaji në diktaturë. Ja, u bashkuam të gjithë, me të pakënaqurit bashkë, u shkrimë… Dola në protesta dhe shkruajta. U bëra gazetar i gazetës së parë opozitare në vend, solla dhe unë nga zëri i mbytur i të persekutuarve, tregova për burgjet, persekutimet, për klithmat dhe qëndresën, dëshirat dhe ëndrrat, kritikova dhe unë si qytetar, si në të gjithë Lindjen, i nisur nga dashuria, jo nga urrejtja. Të bëhej më e mira!

Solla dhe lutje të Nënë Terezës, i ngazëlluar që Shenjtja jonë u lejua të vijë dhe vetë në atdhe. Në fakt po shkonim ne drejt saj. Tempujt e fesë ishin (ri)hapur.

Punova në diplomaci. Po i tregohej dhe botës kështu se Shqipëria po ndryshonte. Nga ne, ish të burgosurit politikë, bënë dhe ministra, edhe mua, bënë dhe kryetar parlamenti, thashë “bënë” dhe jo “bëmë”. Ishim shumë që vinim nga burgjet dhe internimet, na dhanë shtëpi, punë dhe mundësi shkollimi, dëmshpërblimin me hope dhe me debate, se kështu do të rëndohej taksapaguesi shqiptar. Por të burgosurit me mijëra kanë punuar, – dhe nuk u është paguar puna kurrë, – në miniera e kanë tharë këneta, kanë hapur themele e ndërtuar uzina, taraca, pallate, aeroporte, stadiume, etj, i kanë dhënë shumë e më shumë atdheut se i kanë marrë. Dhe mbi të gjitha i kanë dhënë aspiratat e sotme, ideale dhe ëndrra, vuajtjen e shndërruar në vlera. Ne sollëm dhe “letërsinë tjetër”, atë që kishte munguar. Shqipëria sot jeton, në fakt duhej të jetonte, në realitetin që deshën të burgosurit politikë e të internuarit e shumtë, që u vranë e u martirizuan.

Jemi në fakt dhe dëshmi të gjalla të “Murit të shëmbur të Berlinit”, por ne shpesh e më shpesh mbetemi sërish brenda “mureve të padukshëm”, në braktisje harresë dhe varfëri.

Duhej vuajtja jonë, domethënia jonë, simbolika, vizionet për një Shqipëri të lirë, demokratike, por ne jo dhe aq. Fryma jonë pothuajse mungoi në këtë rrugëtim, gjithnjë e më pak, tani ndoshta fare. Ky është paradoksi dhe njëri nga zhgënjimet themelore. Mosdashja e nismëtarëve, shpërngulja e zanafillës.

Tranzicioni u bë më i lodhshëm, jo vetëm i vështirë, zhgënime pati, edhe mashtrime e të gjitha vazhdojnë ende. Po të kishim rol të rëndësishëm në rrugëtimin politik të Shqipërisë unë,/ata si unë, punët do të kishin shkuar më mirë. Përgjegjësia është gjetiu…

Megjithatë është më i durueshëm kaosi i lirisë, se sa liria në pranga apo koha çnjerëzore. Zbulojmë dhe vetveten kolektive kështu.

Gjithsesi Shqipëria është më mirë nga ç’ishte.

Le të bëjmë një udhëtim pas në kohë, me tridhjetë vite. A jeni në gjendje të kujtoni, si e imagjinonit Shqipërinë pas 2 apo 3 dekadash, në atë vit të largët 1989?

Shumëçka ia ka kaluar dhe imagjinatës, do të thosha. Për mirë dhe për keq. Për keq, vetëm po të krahësohet me atë që do të donim të ishim.

Shqipëria u hap, pranoi pluralizmin dhe demokracinë, pa burgje politike, të drejtat e njeriut dhe ekonominë e lirë të tregut dhe të gjitha liritë, që po i mësonim. Por po përsëris dhe ato që themi rëndom: nuk u dënua diktatori i madh e diktatorët e vegjël me gjyq moral të paktën, me ligj, pra vetë diktatura, por u dënua me slogane dhe entuziazëm efemer. Aq sa na duket se ajo, diktatura, thjesht u shpërbë siç do të donte.

Kishim imagjinuar të kundërtën. Drejtësi dhe paqe. Po flas si para 2 apo 3 dekadave. Mungoi drejtësia e re, e pavarur, pasojat e së cilës po vuhen dhe tani.

Të gjithë shqiptarët u bënë pronarë, të paktën të shtëpive të tyre. Dolën kapitalistët e rinj. Prona, tokat dhe pasuritë e patundshme sipër saj, dhe u keqpërdorën në tërësinë e tyre. U shkatërruan fabrika e uzina e taraca dhe ç’u takonte pronarëve të dikurshëm a trashëgimtarëve të tyre u është kthyer me vështirësi dhe me pjesë, ndërsa më lehtësisht u bënë pronarët e rinj, të tjerët, tashmë dhe oligarkë duke u ngritur kështu mure tjetërsoj, nga ata të padukshmit…

I kthehem persekutimit, nuk dolën persekutorët duke munguar ndjesa dhe falja dhe dhëmbja dhe dhe kështu muri moral mes tyre dhe të persekutuarve mbeti i padukshëm, pa hakmarrje, ndërsa realizimi më i lartë i dëmshpërblimit për të gjithë do të ishte një Shqipëri normale, demokratike dhe me prosperitet.

Etj, etj.

Ka liri dhe shpërdorim të saj. Të lirë të bëjmë çdo gjë, edhe të ikim apo dhe të çmendemi.

E di që në demokraci prirja është të shohësh ato që s’janë bërë, e kundërta e diktaturës që të detyron të shohësh ç’është bërë, edhe vepra të mëdha, por me një popull të varfër dhe të pa lirë, për të mos thënë me skllevër modernë.

Shqipëria ka bërë përpara, ka shëmbur mure, njerëzit ekonomikisht janë më mirë në përgjithësi, ku po polarizohet pasurimi, pa shtresë të mesme të ndjeshme, pa shoqëri civile të fortë, etj, megjithatë është vend në NATO ashtu siç ne deshëm dhe pret të futet në Bashkimin Europian.

Këtë s’e kisha imagjinuar, që s’ishim në Europë dhe që Europa të mos na rrinte aq afër sa do të donim.

Politika u liberalizua. Ka arritje dhe në planin ndërkombëtar me lidership që dhe ka shkëlqyer. Por nuk kishim imagjinuar që politika të përditësohej herë pas here e shpesh kështu duke rënë në interesa vetanake, mediokre, grindavece, e shpëlarë, që do të kishim dhe politikanë pa ideale, nën nivelin e mesatares së popullit, të kapur dhe nga krimi, etj, etj.

Deshëm zgjedhje të lira dhe të tilla janë, të lira dhe në shit-blerje, që dhe Presidenti i Republikës të mund të zgjidhej nga populli dhe nuk e kisha imagjinuar kurrë që në demokraci një ish oficer i rëndomtë i ushtrisë së diktaturës të caktohej si president. Një rënie kjo e pamerituar, ndëshkim i Shqipërisë. 

Ka dhe rënie të seriozitetit të edukimit masiv, të atij universitar, fjala është për cilësinë, por ka shkollim të nivelit bashkëkohor në veçanti, me mundësitë dhe nëpër botë, shpresë për të bërë më të mirën gjithë të rinjtë së bashku.

Besoja për një prani të ndjeshme të diasporës tonë në jetën e vendit dhe jo një emigracion tonin kaq të begatë dhe dëshpërues.

Shqipëria është Perëndim, kështu dhe donim. Ashtu si dhe me Europën e Bashkuar, adhurimi dhe aleanca me SHBA është historike, e ëndërruar, vendimtare, me të ardhme dhe do të donim që politika dhe diplomacia e vendit tonë të ishin më produktive, të kultivuara, me një program mbarëkombëtar, me strategji të tillë.

Populli e di që marrëdhëniet me SHBA janë jetike, shpëtimtare, edhe qeveritë tona të bëjnë çmosin që ato të forcohen vazhdimisht, të bëhen të shumanëshme, që Shqipëria të arrijë sa më shpejt ku e imagjononim 2 apo 3 dekada më parë.

Pavarësisht entuziasmit që përfshiu të madh e të vogël në ato ditë kur Shqipëria linte pas një herë e përgjithmonë 50 vite të regjimit totalitar dhe hynte në një fazë të re, të panjohur, të një shoqërie demokratike, të paktë ishin ata që e ndjenin se rruga që do të ndiqej nuk do të ishte një autostradë, por një garë me pengesa. Pyetja është e drejtpërdrejtë: Çfarë shkoi mirë në tranzicionin shqiptar gjatë këtyre 30 viteve? Dhe çfarë shkoi keq?

Dhe përgjigjia ime dua të jetë po aq e drejpërdrejtë: e mira dhe e keqja në tranzicionin shqiptar, sipas meje, janë të lidhura ngushtë me njëra tjetrën si vëllezërit siamezë.

E kam thënë dhe herë tjetër, ne na u desh të ndërtojmë demokracinë me kundërshtarët e demokracisë, krahas të keqes kjo ka dhe të mirën e saj, ne po ndërtojmë kapitalizmin me armiqtë e kapitalit, të pronës private, të dikurshmit natyrisht, si të thuash me ata që bënin socializmin real ose me bijtë e tyre dhe kjo ka të keqen e saj, që është dhe e mira, pra “kundërshtarët u bënë me ne”. Që armiqtë t’i kthesh në vëllezër, është biblike. E kundërta që po ndodh, që vëllezërit kthehen në armiq e vrasin njëri-tjetrin për pronën, është punë e djallit. Lidhjet me djallin kanë mbetur ende të forta.

Nuk na duhet një demokraci pa virtyte, thoshte Shën Gjon Pali II, ai që punoi aq shumë dhe për rrëzimin e Murit të Berlinit, Papa i parë që vizitoi Shqipërinë.

Pamjaftueshmëria si virtyte e drejtësisë, e dhimbjes, e të bërit mirë, e dashurisë, e pendimit, e faljes, e së bukurës, etj, është keq.  Kthimi te virtytet, te ato e te të tjera, te dëshirat për dije e punë, për t’iu gjendur tjetrit, atdheut,  ëshë mirë dhe duhet patjetër që t’u kthehemi më me frymëzim, duke shëmbur çdo mur pengues, që fitoret e demokracisë shqiptare të mos jenë dhe fataliteti i kësaj demokracie. Jo më fitore në humbje dhe as humbje në fitore!

93 %  e shqiptarëve janë pro integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. Gjë që na bën ndoshta popullin më proevropian, në një kohë të lulëzimit të populizmave dhe ekstremizmave. Megjithatë, sot 3 dekada më vonëm, Shqipëria “ende pret tek porta”. Pse kjo vonesë? Cilët mendoni se janë faktorët që kanë bërë që ta humbasim “trenin e integrimit” gjatë këtyre 30 viteve?

Ndoshta dhe i prekëm disi më lart, janë disa nga çështjet e tranzicionologjisë, besoj. Jemi një popull i traumartirizuar, (m’u desh ta krijoj këtë fjalë për të dhënë bashkë traumën dhe martirizimin), dolëm nga terri dhe barbaria më e madhe në Europë, më të varfërit dhe më të gënjyerit.

3-4 shqiptarëve së bashku u takonte nga një bunker që tani nuk duhen për asgjë, ndërsa shumica e familjeve shqiptare jetonte në apartamente të ngushta, madje dhe dy dhe tre kurora në në shtëpi. Jetonim si në rrethim dhe prisnim armikun që s’vinte e s’vinte.

Drejtuesit në shumicë, pa dashjen e tyre, tani kanë në mendësi atavizma nga sistemi i dikurshëm socialist, nga ato praktika, qëndrime e interesa, ndërkohë janë në një proces të ri, ku nuk mungon përkushtimi, fantazia dhe shkenca si dhe interesi vetanak ndaj sistemit të tanishëm kapitalist dhe prapë, pa dashjen e tyre, kështu më duket, është arritur një kapitalizëm parak, i egër si për të na thënë se ja, kjo është ajo që deshët, duke u mbajtur gjallë ndërkohë dhe nostalgjia e dëmshme për sistemin e kaluar, në përpjekjet vetanake të gjithsecilit për t’u pasuruar sa më shpejt, por jo me mundësitë e atyre që dalin në krye të vendit, ku korrupsioni është tronditës.

Populli ynë dëshiron shumë e vepron pak, ka dhe egon e mirë, por jo ndërgjegjësimin dhe kulturën e bashkësisë, e kolektivitetit, i tmerruar nga kolektivizimet në diktaturë.

E do dhe e pret integrimin në BE. Me padurim. Meqënëse ai vonon, prandaj dhe ikin për andej. Është klasa politike që s’ia ka dalë të gjejë rrugën më të shkurtër për atje, për të mos thënë se ndonjëherë i intereson dhe status-quoja. Nuk janë plotësuar kushtet, një pjesë të cilave dëmtojnë interesat e vetë klasës politike, korrupsioni alarmant, papunësia e ndjeshme, paaftësia drejtuese, zhvillimi i pa planifikuar, importi më i madh se eksporti, infrastruktura e prapambetur, çinteresimi flagrant për kulturën, etj, etj.

Si faktor i parë është që ne jemi vonë për tek vetja… Dhe “Treni i integrimit” nuk pret. Dhe vetë BE nuk ka unitetin e duhur dhe një venitje të dëshirës për zgjerim, pa zemërgjerësinë dhe kujtesën e duhur, se Shqipëria me Skënderbeun në krye u bë mur mbrojtës për Europën 500 vjet më parë, u vranë dhe u dogjën shqiptarët dhe ballkanasit, pa pati një lulëzim në bregun tjetër, një Rilindje Europiane, Da Vinç e Mikelanxhelo e Makiavel. Duket si legjendë, kur e themi, por është histori dhe borxh. E meritojmë Europën dhe na meriton Europa me pak punë të përbashkët që Shqipëria të mos presë “ende tek porta”.- siç thoni ju. Pra, pas mureve të padukshëm…

A mendoni se klasa politike shqiptare në tërësi – në të gjithë spektrin e saj – ia ka dalë që të ngrihet në lartësinë e peshës dhe rëndësisë që kjo periudhë 3-dekadëshe ka në historinë e Shqipërisë?

Nuk është ngritur ende në atë lartësi, por klasa politike ka ngritur lart një tjetër mur të padukshëm përreth vetes, duke iu larguar realitetit të popullit të vet dhe Europës ngjitur.

Dhe Muri, e përsëris, është dhe politikë. Ndërkaq ka një gjithëpërfshirje në një si “sindromë muri”, që një pjesë e duan ta kenë, i mbron në vetëveçimin e tyre dhe të tjerët që nuk duan mure, t’i rrëzojnë kudo, edhe atje ku janë mure mbrojtëse.

Nga kjo sindromë nuk mund të dilet kollaj. As unë nuk rri dot pa treguar një poezi timen, pa poezi nuk ka Europë, e kam shkruar në Gjermani në 1993, është në librin tim, “Mbjellja e vetëtimave”, që u botua një vit më pas në Shkup, duke rrëzuar kështu mure të tjerë rreth vetes. Po e sjell dhe si tregues dhe dëshmi të njeriut që u dënua për poezi nga Muri dhe del nga dënimi dhe shkruan pranë atij Muri të rënë. Në Europë.

NJË COPË GUR NGA MURI I BERLINIT

                                    Urrej të ndjek si dhe të prij.

                                                      Fridrih Niçe

Mos harro 

të më sjellësh një copë të vogël guri 

nga muri i shëmbur i Berlinit, miku im i huaj!

Kur ta mbaj në duar, e di, do të dridhen 

kufijtë e përgjakur, burgjet, selitë e tiranëve 

                 do të ndiejnë gërryerje dhe

        do të duan të bien si në një mallkim. 

Gurët në veshka do t’i shkaktojnë kriza të tjera shtetit.

Do të ndjehen keq piramidat, do të lëvizë shkretëtira 

                                               valë-valë e zemërimit, 

Muri i vjetër kinez –

       si një rresht pleqsh të lagur në azilin e historisë.

Oh, sa frikë kanë tani nga ky gur i pakët, i dhuruar, 

që unë e kam lënë mbi tryezën e punës. E prek

 si një plagë të përtharë dhe menjëherë lëvizin 

të vrarët nën dhé, ata që deshën  të kapërcejnë muret, 

                                         telat me gjemba, vdekjen… 

Dhe gurët e varreve pendohen. 

Dhe do të desha të shtoj dhe këto vargje:

– Ku e gjete, nga ç’planet erdhi ky gur? – 

                                                   do t’më pyeste im bir.

                  – Nga një planet i rënë, – do t’i thosha, teksa shihja flatrat 

 që po rriteshin mbi supet e tij..

Dhe vërtet kam një copëz guri nga Muri i Berlinit në shtëpi, ma dha një mik gjerman, ia kërkova, e dua, i thashë, ç’të jetë, tullë, shkëmb, ndërsa ai më kërkoi diçka nga shtatorja, dhe ajo e rrëzuar, e Enverit. S’kisha bronz të thyer, vetëm ca mermer nga piedestali, e ndava.

Të rrezikshme ato janë kur i mban në kokë. Shkëmbime të tilla në natyrë, kaq emocionuese, më janë dukur si paraprirje të marrëdhënieve të vendit tim me Europën.

Pastaj e pashë dhe unë Murin në Berlin, pjesë të tij në tre vende të ndryshme, në Berlin së pari, ku e kishin lënë ndoku, ku nuk pengonte rrugën, për kujtesën. Ai s’ishte prej tullash siç e kisha menduar, por bashkime masivësh të larta betoni. Pra tullat, me të cilat kisha punuar dikur, nuk shërbenin për mure kësisoj. Vura re se në faqen Lindore Muri ishte tejet i shkretë, gri e zbrazët, kurse nga faqja Perëndimore ishte plot me grafite, vizatime ngjyra-ngjyra, fjalë, profile, puthje, etj. Dhe e kujtova se në anën Lindore nuk lejohej të afroheshe, të qëllonte me automatik menjëherë ushtari si në kufi, të vriste për tentativë arratisjeje. Oh, sa shumë janë vrarë e janë zvarritur kufoma të përgjakura!

Po kështu ishin dhe ato pjesë autentike të Murit të Berlinit, që i shpërngulën duke kaluar oqeanin në Uashington, i pashë në një muze të tij dhe kështu është dhe në Tiranë ajo copëz Muri, e vendosur në hyrje të “Bllokut”, megjithëse në faqen që i takonte Lindjes, dikush ka hedhur ngjyra.

Tani që nga kjo copëz Muri në Tiranë dhe deri në Berlin dhe më tej, në Uashington, politika shqiptare has në mure të padukshëm, pengues si të mbetura që para viteve ’90, që s’dihet me sa shpirt e zell u vërvitet për t’i shëmbur. Duhet. 

Themeli i një shoqërie demokratike perëndimore është sundimi i Ligjit. Sa mendoni se e kemi “ndërtuar” këtë themel gjatë tranzicionit post-komunist shqiptar.

S’ka si të jetë ndryshe, dhe ligji tek ne është si demokracia që kemi, mes mureve të padukshëm. Nëse ndërruan Kushtetuta dhe Legjislacioni, Kodi Penal, etj, gjyqtarët, prokurorë e hetues, etj, ishin po ata të diktaturës, një pjesë e të cilëve kaluan në avokatë, që dikur nuk lejohej dhe kështu nga dënuesit tanë u kthyen në mbrojtësit tanë, të mësuar që drejtësia të ishte pronë e shtetit dhe e sundimtarëve, prandaj dhe më shumë është vepruar ne gjyqësor sipas urdhërave nga lart dhe interesave partiake dhe jo sipas ligjit, i pamjaftueshëm dhe ky.

Ligji është dhe moral, ndërgjegje dhe përgjegjësi, mbrojtje e lirisë dhe e pronës.

Me urgjencë do të duhet një ligj që njerëzit e ligjit të jenë vetëm të ligjit.

Drejtësia është dhe panteon i popullit. Ende s’është ngritur si i tillë.

Nuk ka dyshim se rrugëtimi i vështirë, plot gropa dhe pengesa i Shqipërisë në këto 3 dekada, na ka zbritur të gjithëve me këmbë në tokë dhe na ka bërë më realistë për atë çfarë duhet të presim nga e ardhmja. Çfarë mendoni se rezervon kjo e ardhme për Shqipërinë?

Herë-herë mendoj se njerëzit ngulmojnë të jenë më shumë të së tashmes dhe të vetes së tyre se sa të së ardhmes dhe të vendit. Është arritur shumë ndërkaq, ndryshime europianizuese, por e them me keqardhje se ka që duan të punojnë pak dhe të kenë shumë e më shumë sot, tani, në çast, pa mund e sakrifica e djersë të ndershme, ja, si ata në krye, thonë.

S’e di se sa me këmbë në tokë jemi bërë. Mua më duket se ka dhe një si çartallosje donkishoteske, ballkanike, ndërsa bota vetë sot përballet me vetveten, me një shoqëri likuide, pa formë e shumëformëshe. Që ne në pjesën tonë e turbullojmë më shumë ujin…       

Që të flas për të ardhmen, më mirë të marr në ndihmë një nga zërat e së ardhmes, atë që kisha më afër. Më ka goditur ç’shkruante një student i filozofisë, im bir, në një universitet jashtë, në Perëndim, e kam nënvizuar:

I- “A është vërtet vendi im i gatshëm për atë çka aspiron dhe a e ka kokën midis shpatullave të veta, të cilat duhet të mbajnë peshën e përgjegjësisë së ambicjes dhe të veprimit të duhur apo e ka zhytur mes reve në një qiell ëndrrash?”   

Pra, mund t’i kemi këmbët në tokë, por kryet në re. Ndërkohë dhe jam dëshpëruar, por kam marrë dhe  kurajo e shpresë. Të rinjtë po dinë të na shohin, po dinë të na gjykojnë dhe do të dinë të veprojnë.  

Gjenerata ime, unë/ne kemi menduar me teprí se do të vinte bota, Europa, Amerika që do të na shëmbte muret, të dukshëm dhe të padukshëm, e do të na e përparonte Shqipërinë, por mbi të gjitha do të duhej puna jonë, vullneti dhe mënçuria, etj, dhe kur s’ja kemi dalë e jemi ndjerë të penguar, është dëshiruar ikja, të vemi ne te përparimi i botës, në Europë, Amerikë, por ai studenti, brezi i tij, më kanë mrekulluar kur kam zbuluar se po duan ata që ta mëkëmbin Shqipërinë, ta bëjnë si do të donim, duke marrë dije nëpër botë, në universitet më të mira në Europë e SHBA, që me t’u kthyer, t’i përvishen punës për të shembur muret tona e të ndërtojnë të ardhmen.  

II. Po vazhdoj të shfletoj librin “Për atë që dua(m)”, të tim biri, Atjonit, dhe ja, një nënvizim tjetër: Kur padrejtësia e përgjithshme bëhet rrugë, rezistenca është detyrë… Duhet të ndërgjegjësohemi e së bashku duhet të bëjmë një kryengritje morale, të vazhdimtë…

Kryengritje morale? Sa bukur! Sa e rëndësishme! Sa e duhur. Duhen patur si burim force e njëkohësisht “thembër Akili” vlerat e paqes e të kulturës, mbrojtjen e të drejtave civile e të lirisë dhe mbi të gjitha një shoqëri më e përbashkuar, pa harruar një patriotizëm erudit e jo një nacionalizëm të shterpët që kemi adoptuar dekadat e fundit, tipik i popujve të vegjël. 

III- Të rinjtë po i kërkojnë rrugët vetë. Po më shtohej besimi: …shpresoj që Europa të gjejë Europë tek ne. Dhe kredoja: TË BËSH TË KTHEHEN GJËRAT NË SHËRBIM TË LUMTURISË SË NJERIUT. 

Ndërkaq mua më ndodhi tragjedia, M’u ndie sikur betonet e Murit të Berlinit e zunë nën vete të ardhmen. Duke parë gjithë këto realitete tronditëse, mos vallë ka dhe tragjizëm në demokracinë shqiptare?

Një pyetje e fundit: Ku e shihni Shqipërinë, në 2049-ën?

Duket larg për mua. Nuk shikoj dot. Vetëm të klith mundem… E di se do të jemi më larg se “1984” e George Orëell-it edhe 65 vjet të tjera. Me shumë mure të tjerë të padukshëm të rrëzuar ose duke u rrëzuar. Meritë absolute e logjikës së jetës kjo. Lutem për sa më pak viktima, për më shumë jetë e mirëqenie.

Jo se nuk kam merak, frikë dhe ankth. Të shëmbim mure dhe të ndërtojmë ura, thotë dhe papa Françesku, kurse Presidenti Donald Trump tha së fundmi se e ardhmja nuk u takon globalistëve, por patriotëve.

Globalizimi nuk duhet të jetë humbje e identiteteve, por bashkësi e tyre. Besoj se dhe ne nuk do kemi humbur edhe më. Më shumë se sa Atdhe do të doja të jetë Birdhe. Një Shqipëri më moderne, më humane, më me shpirt, kulturë dhe art, që, shpresoj, do ta ketë zbutur dhe arkitekturën e saj të çartur të qyteteve, si grafik i mendjeve tona, me blunë e qiell-detit tonë dhe të blertën e pyjeve dhe ëndrrave tona, euroatlantike patjetër, por sipas 2049 dhe më e rëndësishme mbetet porosia, që uroj të jetë profeci: “të kthehen gjërat në shërbim të lumturisë së njeriut”. / Bota.al

Kjo intervistë e poetit dhe shkrimtarit Visar Zhiti, është pjesë e serisë së intervistave dhe refleksioneve me titull: “Tranzicioni: Çfarë shkoi mirë? Çfarë shkoi keq?”, një Projekt i Bota.al në bashkepunim me Institutin Shqiptar të Medias, në kuadrin e Programit të Promovimit të Tranzicionit të Republikes Çeke.

Peter Handke for the 2019 Nobel Prize in Literature/

STATEMENT: DEEP REGRET OVER THE CHOICE OF PETER HANDKE FOR THE 2019 NOBEL PRIZE IN LITERATURE/

“We are dumbfounded by the selection of a writer who has used his public voice to undercut historical truth and offer public succor to perpetrators of genocide”

FOR IMMEDIATE RELEASE

October 10, 2019

(New York)– PEN America issued the following statement from author and PEN America President Jennifer Egan, in response to the choice of Peter Handke for the 2019 Nobel Prize in Literature:

“PEN America does not generally comment on other institutions’ literary awards. We recognize that these decisions are subjective and that the criteria are not uniform. However, today’s announcement of the 2019 Nobel Prize in Literature to Peter Handke must be an exception. We are dumbfounded by the selection of a writer who has used his public voice to undercut historical truth and offer public succor to perpetrators of genocide, like former Serbian President Slobodan Milosevic and Bosnian Serb leader Radovan Karadzic.  PEN America has been committed since the passage our 1948 PEN Charter to fighting against mendacious publication, deliberate falsehood, and distortion of facts. Our Charter further commits us to work to “dispel all hatreds and to champion the ideal of one humanity living in peace and equality.”  We reject the decision that a writer who has persistently called into question thoroughly documented war crimes deserves to be celebrated for his ‘linguistic ingenuity.’ At a moment of rising nationalism, autocratic leadership, and widespread disinformation around the world, the literary community deserves better than this. We deeply regret the Nobel Committee on Literature’s choice.”

PEN America stands at the intersection of literature and human rights to protect open expression in the United States and worldwide. We champion the freedom to write, recognizing the power of the word to transform the world. Our mission is to unite writers and their allies to celebrate creative expression and defend the liberties that make it possible.

Familja Mrnaçaj njofton se Shërbimet Funerale për njeriun e tyre të dashur, Marash Mrnaçaj, do të kryhen ditën e Martë, 15 tetor 2019,  nga Ora 2 .00 .P.M deri në 9.00 .P.M. në Shtëpinë Mortore;

Yorktown Funeral Home

Address: 945 E Main St, Shrub Oak, NY 10588

Phone: (914) 962-0700

Mesha do të organizohet ditën e Mërkurë, 16 tetor 2019, në orën 11.00 A.M në Kishën Katolike Shqiptare”Zoja e Shkodrës”,(Our Lady of Shkodra). Adresa: 361 West Hartsdale Ave. Hartsdale, NY 10530.

 Pas meshe, arkivoli me trupin e të ndjerit Marash Mrnaçaj do të përcillet në varrezat:

Gate Of Heaven

ADRESA:

10 W Stevens Ave, Hawthorne, NY 10532

Marash Mrnaçaj ndërroi jetë ditën e Enjte, 10 tetor 2019, në spitalin e White Plains, New York. Federata Pan shqiptare e Amerikës Vatra dhe gazeta e saj DIELLI, i përcjellin ngushëllimet më të thella familjes Mrnaçaj për humbjen e njeriut të saj të dashur Marash Mrnaçaj! I pushoftë Shpirti në Paqe!

Shkruan: Dritan Demiraj, Ph. D. /

Shqipëria po bëhet subjekt i një eksperimenti politik të udhëhequr nga politikanë “Esadistë” e cila në fund do të ketë rezultate trishtuese. Një kryeministër, karakteri i të cilit është i dyzuar dhe me nuanca tirani e narçisti, nuk mund të jetë më Kryeministri i një populli të lirë.

Shqipëria është në shumë aspekte një vend “pa shtet”. Zotërimi i fuqisë absolute të pushtetit, përdorimi i simpatizantëve partiak si kavie eksperimentale pushteti, orekset e njeriut narçist e diktatorial rriten në mënyrë eksponenciale!
Shqipëria ende nuk ka një strategji sigurie e partneritet strategjik, vizion kombëtar se ku do të jetë pozita e saj pas disa dekadash. Siç dihet taktikat pa strategji janë zhurma para mposhtjes.

Serbia ecën me parimin “Mos e ndërpre kurrë armikun tënd kur është duke bërë një gabim”, prandaj vazhdon joshjen e saj ndaj politikanëve “Esadistë”! Aleksandër Vuçiç, aktron mjaft bukur rolin e “dhelprës” dhe nganjëherë “luanin”, duke u instruktuar mjaft bukur nga “ariu polar” se kur duhet luajtur roli i dhelprës dhe ai i luanit dhe fitorja e takon atij që këmbëngul më shumë dhe më bukur.

“We are not problematic guys. Edi is the guy”, tha Aleksandër Vuçiç dhe u kënaq duke qeshur me batutat e “artistit klloun” shtatlartë rrugëve të qytetit Novi Sad të qetë e të pafajshëm!

Aleksandër Vuçiç, në deklarimin e parë si president i Serbisë, shpalli se rikrijimi i Jugosllavisë së vjetër, plus Shqipërinë “është një ide politike”. Qeveria shqiptare “Edi-ste” duke u këshilluar nga emisarët dhe disa shoqata joqeveritare fitimprurëse që financohen nga Beogradi, ashtu si dhe “gjyshi i tij Enver” këshillohej nga Dushan Mugosha dhe Miladin Popoviçi, analizuan këtë projekt të Vuçiçit.

Fuqizimi i politikës Ruse për shtrirjen e influencës së saj në Ballkan, realizohet nëpërmjet Serbisë duke sugjeruar plane për hegjemoni Serbe ne Ballkan, duke krijuar Federatë të re Jugosllave, tashmë jo me 7 republika por me 6 republika të quajtura “Ballkani Perendimor” në emër të “idealeve europiane”.

Shtetet e Ballkanit Perëndimor kanë hyrë në një fazë dobësie dhe disfunksionaliteti, e cila e shtyn Serbinë të mendojë se është një fazë ku mund të imponohet si shteti më i fuqishëm dhe t’i grumbullojë ato shtete rreth vetes.

Aleksandër Vuçiçi ka arritur të sigurojë një mbështetje personale të gjerë në disa kancelari europiane dhe nga diplomacia e disa shteteve anëtare të BE . Ai dhe Edi Rama kanë artikuluar disa herë se nëse Europa nuk na pranon në alencën e saj, ne do të shikojnë bashkëpunime të tjera rajonale dhe deklarata e këtij takimi nga Rama ishte se: “…ne nuk do të presim që BE-ja të na përqafojë dhe të na ulë në një tryezë”; “Serbia nuk ka vënë asnjë veto për Kosovën, përndryshe unë nuk do të isha këtu duke shtrënguar duart”, padyshim karagjosllëk, antishqiptarizëm, naivitet apo akrobaci politike?!.

Edi Rama, për këtë gjë ka qenë i këshilluar dhe nga miku i tij neosmani i Bosforit, i cili ka kërcënuar disa herë vendet e BE-së, se mund ti bashkangjitet aleancës me Rusinë (në takimin e Shën Petersburgut, gusht 2016). Interesant është fakti se Presidenti i Serbisë nuk e parashtron si ofertë diplomatike të tij drejtuar Shqipërisë, por e paraqet si një fakt të kryer, që do të jetë një Jugosllavi e vjetër bashkë me Shqipërinë pa Slloveninë dhe Kroacinë të cilat u antarësuan në BE. Në këtë Jugosllavi të re, presidenti i ri serb nuk përfshin dot tani as Kroacinë dhe as Slloveninë, dy shtete që u shkëputën të parat nga ish-Jugosllavia dhe të cilat nuk kanë dashur asnjëherë të quhen as jugosllavë dhe as ballkanikë.

Shqipëria, populli shqiptar, opozita e bashkuar duhet të shprehin fuqishëm kundërshtimin e tyre, sepse duhet ta bëjnë këtë me forcë që ta dëgjojë edhe BE, se çdo plan i rikrijimit të Jugosllavisë është antihistorik, padyshim antishqiptar dhe i dëmshëm për integrimin europian dhe për paqen e stabilitetin rajonal.

Edi Rama nuk duhet që në emër të shtetit shqiptar të marr bonuse tek burokratët evropian e ndërkombëtar si bashkëpunues dhe paqedashës në rajon me mikun e tij të ngushtë Aleksandër Vuçiç dhe Serbinë. Anëtarësimi i Serbisë në BE do të jetë eleminimi përfundimtar i ëndrrës evropiane të shqiptarëve! Iniciativa të tilla janë vërtet shqetësuese, të paqarta, jo-transparente për gjithë shqiptarët në trojet e tyre shqipëfolës.

Të nderuar bashkëkombas zgjohuni!

A është konsultuar Qeveria Shqiptare me Qeverinë e Kosovës dhe me faktorin politik në Maqedonin e Veriut dhe Malin e Zi? Sovraniteti ekonomik kombëtar i Shqiptarëve, është humbësi më i madh në këtë rajon pasi qendra e gravitetit ekonomik dhe politik është Serbia dhe e kundërta nuk do të ndodh!.

Shikoni investimet strategjike të kohëve të fundit që bën Kina, Turqia dhe Rusia në Serbi! Ndiqni me kujdes dhe analizoni fuqizimin ushtarak të Serbisë në të gjitha forcat dhe komandat? Asnjë nuk flet për sigurinë, asnjë financim për rritjen e kapaciteteve strategjike ushtarake as në Shqipëri as në Kosovë!

Shqipëria nuk ka asnjë shanc të përfitoj ekonomikisht dhe aq më keq politikisht, pasi siç edhe dihet varësia ekonomike të bën vasal politik! Shqipëria nuk ka bërë asnjë hap para për zbatimin e marrëveshjeve ekonomike me Kosovën, por për çudi me Serbinë është mjaft e hapur dhe bashkëpunuese!!!

Kjo padyshim vjen si pasojë e çrregullimit narçistik të personalitetit të Kryeministrit “one man show” dhe qeverisjes së tij karagjoze dhe krejtësisht të paaftë!!!

Dritan Demiraj, Ph. D.

Shkruan: DR. ZEKRI PALUSHI/ GAZETA”DIELLI”/

Mund të thuhet se është një strokë fatlume që brenda një ore kalon pa lënë pasoja të gjata, të përhershme.Pra, asht një defiçit i përkohshëm neurologjik që vjen si pasoj e ishemisë vaskulare të trurit, por s’asht infarct/ kalbje e një pjese të trurit.

              Nga vjen?

        Truni furrnizohet me gjak prej dy arterieve KAROTIDE,- që kemi n’dy anët e qafës, -degët e vogla të k’tyne arterieve transportojnë gjakun në tru. Në qoftë se, një prej këtyre degëve bllokohet përkohësisht prej një blood clot apo thërmijë dhjami, -atëherë shenjat e TIAs mund të ndodhin. Në qoftë se bllokimi mbetet për një kohë të gjatë, atëherë ndodh STROKA.

      Nganjëherë, shkak për TIA mund të bahet një hemoragji që vjen si pasoje e e plasjes (shpërthimit) të një arterje t’vogël brenda trunit.

     Para se të flasim në përgjithësi për TIA-n, po tregoj një rast konkret:

Pacientin MK, 73 vjeç,-diabetik, me Hypertension arterial, dhe Atrial Fibrilation,-e pruni për konsultë, vajza e tij që më tregoi se një ditë më parë, pacienti kishte pas një periudhë që s’kishte pasë mundësi me folë, e as me kuptue fjalët, dhe se afërsisht katër javë para këtij episodi, ai nuk ishte ndjerë mirë dhe ishte mbështet pas një muri sepse s’kishte qenë në gjendje me qëndrue n’kambë pasi ndjente se ato i kishte shumë të dobta. E bija më tregoi se që të dy rastet kishin zgjat afërisht 30 minuta.

Pacienti merrte mjekim të përdishëm për diabetin,- që e kishte mirë në kontroll, po kështu, për çrregullimet e ritmit të zemrës dhe Hypertensionin,- merrte Diltiazem CD 300mg/dite, Lisinopril 40 mg/ditë dhe Aspirinë 81mg/ditë

Kishte pas pi dy paketa duhan në ditë, deri kur ishte diagnostikue me Hypertension.

Pinte një birrë në ditë…

       Në historin familjare, gjejmë se nana i kishte vdekë prej Stroke në moshën 79vjeçare, ndërsa baba i kishte vdek 64 vjeç nga kanceri i zorrës trashë (colon cancer).

Investigimet urgjente, si MRI pa contrast e trunit, MRA or CTA, për enët e gjakut të qafës, nuk tregun se i sëmuri kishte pas hemoragji në tru, apo bllokim të karotideve. Siç shifet, pacjenti  u diagnostikue me TIAs, dhe duke pas parasysh Fibrilacionin Atrial që kishte, – mjekimin që merrte nuk ishte sipas GUIDELINES, sepse në këto raste Aspirina s’asht e mjaftushme. Ky duhej që të merrte WARFARIN ose DABIGATRAN.

 Ne preferum WARFARIN-nën për arsye se është shumë e lirë dhe po kështu kontrollohet ma kollaj niveli i hollimit të gjakut nëpërmjet INR…..(target 2.5), në bazë të së cilës manipulojmë dozën.

 Po kështu asht e randësishme kontrollimi i shpejtësisë së rrahjeve t’zemrës, 60-80 rrahje/minut

Shenjat e TIAs mund të jenë:

-Dhimbje e fortë dhe e papritur koke.

-Humbje e përkohëshme e shikimit, apo shikim i trubullt.

-Ç’rregullim shikimi (shikim i dyfishtë (double vision), ose pamundësia për të pa nga e Majta apo e Djathta).

-Ç’rregullim në t’folun, mos-shqiptim i mirë i fjalëve, dhe pa-aftësia për të shprehë me fjalë ato çfarë mendon;

-Mpirje, dhe dobësim të faqes

-Vështërësi në gëlltitje (përdimje)

-Dobësim ose paralizë e faqes, krahëve ose kambëve

-Marrje mendësh (spinning sensation)

-Humbje t’ballancës

-Ndjenjë për t’vjellur ose t’vjella

F.A.S.T test

Shenjat kryesore të një aksidenti cerebral mund të mbahen ma mirë mend me memorizimin dhe përdorjen e fjalës FAST:

*Face (faqe/Ftyra)- mouth dropped..

*Arms (krahët/ektremitetet e sipërme)- a mund të ngrihen (çohen) nalt

*Speech (e folmja)- a asht e slurred? A kuptohet ç’farë thotë

*Time (koha)- ashtë tepër e randësishme,-nqs keni ndonjë nga këto shenja, ose I shifni ndonji nga kto shenja tek të tjerët, -THIRRNI URGJENT AMBULANCËN  

TIA asht një paralajmërim që ju mund të jeni duke pas një goditje të trunit (Insult Cerebral/STROKE). Pra,  asht shumë e randësishme që,- nëse mendoni se keni TIA, mundohuni që me ç’do kusht të parandaloni një stroke,- duke marrë menjëherë ASPIRIN 325 mg, dhe thirr urgjent AMBULANCËN.

Në pacjentët me TIA, antikoagulantet jepen vetëm atëherë kur MRI apo CT e trunit kanë përjashtue një hemoragji të brendshme të trunit (Intracranial haemorrhage)

Anti-Platelets (Aspirin 81mg + DIPIRAMIDOLE) ose vetëm Clopidogrel duhet t’jepen për një kohë t’gjatë, tek të gjithë pacjentet me TIA

MJEKIMI I TIAs ka si qëllim PREVENIMIN e TIA-ve pasuese që mund të përfundojnë në Ischaemic STROKE.

NGA EUGJEN MERLIKA/

            Të dashur familiarë, miq e pjesëmarrës në këtë ceremoni mortore, qofshi të nderuar!

            Sot, me dhimbje të thellë në shpirt, po i japim lamtumirën e fundit të jetës tokësore një nëne, një bije fisnike të Krujës, një gruaje shqiptare që I ra “pash më pash” ferrit të historisë sonë kombëtare, zonjës së nderuar Hyrije Kupi Dosti.

            Bijë e nuse familjesh atdhetare të Shqipërisë, kjo zonjë që tashmë e mbylli  rrethin e saj  të jetës tokësore, duke I paguar atdhetarizmit të të parëve të saj një tribut të lartë me çmimin e flijimeve të panumurta vetiake e familjare, tani prehet e qetë në gjyqin e amshimit mbasi e ka plotësuar më së miri detyrën e saj në botën tonë.

            Mjaft prej nesh e lidhin me të ndjerën, veç dashurisë njerëzore dhe respektit të ndërsjelltë, një kalvar i gjatë mundimesh fizike e cfilitjesh shpirtërore, dukuri që, për vite të gjata karakterizuan rrjedhën e jetëve tona në këtë Atdhe, të cilit të parët tanë i kishin blatuar pasurinë e tyre më të madhe lëndore, intelektuale e shpirtërore.

            Të nënëshkruarit kujtimet e kësaj zonje fisnike i fillojnë që në agun e jetës, në moshën pesëvjeçare, në birucat e degës së brëndëshme të qytetit të Krujës, kur Hyrija dhe Dudija atëherë në moshë fare të re, së bashku me nënën e tyre të urtë, Vajen, dhe motrën më të madhe, Bukurijen, së bashku me gjyshen time, Cajen dhe nënën time, Elenën, filluam rrugën e gjatë të privimit të lirisë, që do të përshkonte kampin e çfarosjes së Tepelenës, punët e detyruara në veprat e t’ashtuquajturit “socializëm” si burgu i Vlorës apo fabrika e tullave të Tiranës, për të përfunduar në ngritjen e sektorëve të fermës së Lushnjës, në tokat e liruara nga ujrat e kënetës së Tërbufit.

            Në këtë rrugë të gjatë Hyrija u tregua sokoleshë, bijë e denjë e prindërve të saj, duke përballuar çdo vështirësi, që nga barrët e druve mbi shpinë çdo ditë për orë të tëra në malet e Tepelenës deri tek punët më të lodhëshme e më të vështira në fushat e pafund të qëndrave të interrnimit të Myzeqesë, gjithmonë me ballin lart e buzëqeshjen në fytyrën e saj të hijshme.

            E vendosur të mos bënte kompromis me diktaturën, vuri në jetë detyrën e saj hyjnore e njerëzore, të krijonte një familje e të lindëte fëmijë, që do të ishin ngushullimi i vetëm në kalvarin e pafund të jetës. U bashkua me Viktor Dostin, një djalë bashkëvuajtës, birin e një personaliteti të njohur të historisë së Vëndit të saj. Nëpërmjet punës së tyre të ndershme sollën në jetë e rritën Kutbiun, Valjetën dhe Artën, që e kaluan fëmijërinë e tyre në kampin e interrnimit të Gradishtit të Lushnjes.

            Sot ata të tre, qytetarë të botës së lirë, me dhimbje birësore në shpirt e dashuri e respekt të pafund në zemër, i japin nënës së tyre të dhëmshur lamtumirën e fundit. Ata të tre, ashtu sikurse qindra e mijra të rinj të familjeve tona, të lindur në vitet e vështira të “luftës së klasave”në Shqipërinë komuniste, janë prova më e gjallë e forcës, gjallërisë e qëndresës së kësaj shtrese shoqërore që, në kundërshtim me logjikën më parake, sfiduan sistemin çnjerëzor duke sjellë në jetë krijesa, të cilave Zoti i madh, fatmirësisht, do t’u jepte mundësinë të bëheshin qytetarë të lirë të Vendit të tyre, por edhe të botës së madhe.

            Ky qe misioni i sendërtuar i Hyrijes sonë të dashur që, me tjetërsimin e sistemit, i vuri vehtes një tjetër detyrë, jo vetëm atë të dëshmisë së kalvarit të saj e të bashkëvuajtësve të saj, por edhe të ndriçimit të jetës e verës së babait të saj të nderuar, Abaz Kupit.

            Qe një barrë jo e lehtë edhe kjo, e dashur Hyrije, të cilën u munduam t’a mbajmë, jo në kushtet e terrorit policor, por të indiferentizmit të përgjithshëm të një sistemi, fatkeqësisht refraktar e mospërfillës ndaj së vërtetës historike. Ti e kryeve dhe atë detyrë që i vure vehtes nëpërmjet intervistave të tua në shtyp apo në televizion. Të lumtë!

            Tani fli e qetë pranë njerëzve të tu të dashur, në atë botën tjetër ku ka veç dritë e mirësi të përjetëshme. Për të dashurit e tu në jetë, për ne të gjithë do të mbetesh gjithmonë e gjallë në kujtesat tona.

            U prehtë në paqen e Zotit shpirti yt i bardhë, të qoftë i lehtë dheu i Shqipërisë, qoftë i përjetshëm kujtimi yt.

            *Kjo është fjala e mbajtur nga Eugjen Merlika në varrimin e zonjës së nderuar Hyrije Kupi Dosti, të zhvilluar në ceremoninë mortore tek varrezat e Sharrës më 5 tetor 2019.    

Shkruan: Sadri Fetiu/

Makensen Bungo. shkrimtar, lindi më 14 prill të vitit 1926, ne Elbasan. Kreu shkollën Normale të këtij qyteti dhe me pas studimet e larta në Universitetin e Tiranës, Fakultetin Gjuhe-Letërsi, me korrespondencë(pas burgut).Ishte i burgosur politik dhe i përndjekur në Shqipërinë komuniste. Gjatë viteve të fundit ka jetuar në SHBA, ku edhe ka vdekur më 15 shtator 2018. Ai ka qene deri tash vonë autor pothuaj se i panjohur, sidomos për lexuesit e Kosovës, deri në rastin kur në Prizren më 20 shtator, post mortum, u përuruan veprat e tij. Makensen Bungo ka botuar këto vepra: “Monografia për Abaz Kupin”(2001), “Këneta e vdekjes”(u botua më 1996 dhe u ribotua edhe pesë herë-më 2009 edhe në gjuhën angleze), “Gruaja me të zeza”(vëllim me tregime,2008), “Rrugëtim me psherëtima” (roman,2009″Nna Kosovare” (poemë,2003), “Varret”(poemë)etj.

Për shkak të titullit interesant romani “Këneta e vdekjes”, qe në fillim zgjon asociacionin për “Kënetën ” e  Fatmir Gjatës dhe duhet të thuhet që në fillim se krahas temës së njëjtë dhe trajtimit te ngjarjeve të njëjta nga realiteti i kohës, i ka pothuajse identike edhe skenat masive te punëve “vullnetare” për tharjen e Kënetës së Maliqit. Vepra është tërheqëse, prandaj shihet që nga në faqet e para se kemi te bëjmë me një vepër të arrirë artistike. Mu për këtë ajo lexohet me vëmendje te veçante pa shkëputje, pothuajse me një fryme, sepse kureshtjen tonë e mban të përqendruar mënyra se si janë shpalosur ndodhitë e shumta nga realiteti i vrazhde i periudhës fill pas përfundimit të Luftës se Dyte Botërore.

Siç mund te shihet nga përkushtimi në fillim të romanit, sipas te gjitha gjasave, autori ka përfshirë në të edhe përbërësit e vet autobiografike, sepse edhe ai ishte i burgosur politik, që bashkë me shume te tjerë nga Burgu i Elbasanit ishte dërguar në punë të detyrueshme në Kampin e Vllocishtit për tharjen e kënetës.

Vepra fillon me paraqitjen e një grupi prej pese te rinjve idealiste nga Elbasani që për shkak të bindjeve dhe ideve te tyre atdhedashëse, burgosën, torturohen gjatë hetimeve, dënohen me afate të caktuara me burg dhe pastaj dërgohen për te punuar në tharjen e kënetës së Vlloçishtit. Ajo zgjerohet pastaj me një prezantim të gjerë ngjarjesh tronditëse të dhunës që ushtrohej në këtë kamp me një numër relativisht të madh të personazheve si nga radhët e të burgosurve, ashtu edhe nga personeli dhunues i kampit.

Duke lexuar romanin lexuesi i vëmendshëm nuk has në asnjë rast në subjektivizmin e rëndomtë, as mllefin e urrejtjes me plot retorikë të thatë propagandistike, që i karakterizon veprat memoriale, qe janë shkruar, sidomos në Shqipëri, pas përmbysjes së diktaturës komuniste.

Romani i Makensen Bungos është një rrëfim i natyrshëm krejt realist, në të cilin ecuria e ngjarjeve shkon duke u përplotësuar thuajse vetvetiu dhe personazhet i shpalosin vetë bëmat e përjetimet e tyre, qofte nëpërmjet rrëfimit te autorit, gjatë veprimeve apo mosveprimeve te tyre konkrete, qoftë edhe me anë të dialogëve dhe monologëve shumë funksionalë brenda tërësisë së romanit. Personazhet e romanit brenda veçorive individuale që manifestohen në gjatë situatave vepruese janë tipizuar në mënyrë të plote, prandaj mund të themi lirisht se këtu, brenda kësaj morie të persekutuarish, nuk mund të gjenden situata e as personazhe që si të tilla përfaqësojnë përsëritje dhe ngarkesë te panevojshme për rrëfimin e tërësishëm të ngjarjeve. Me gjithë kursimet e përshkrimeve të natyrës, vepra e paraqet në mënyrë te plotë mjedisin real dhe atmosferën e tërësishme të kampit me plot ajër të rendë nga lagështia e ndotja, më baltë ,me llucë, me mushkonja, ushujëza e gjarpërinj, si edhe pamjet e barakave të ndotura nga pisllëku.

Këtu janë paraqitur edhe metodat e shumta të dhunës që ushtrohet haptas në mjedise punuese brenda kënetës, por edhe në te ashtuquajturën Biblioteke, që ishte një qendër e vërtetë ku torturoheshin fizikisht dhe shpirtërisht të burgosurit. Me karakteristika të plota personale dhe me tipare të veçanta brenda karaktereve tipike te keqpërdoruesve shpirtzinj janë paraqitur figurat e dhunuesve: komandanti i Kampit, togeri, policet e shumtë, midis të cilëve shquhet për dhunë sistematike kapter Zeneli e ndonjë tjetër si ai, që gjejnë kënaqësi shtazarake në ushtrimin e torturave të shumëllojshme ndaj të burgosurve.

Po këtu me interes të veçantë janë portretizuar disa personazhe që manifestojnë ndjeshmëri humane, midis te cilëve shquhet gjeometri, i cili duke e parë atë që po ndodhte brenda kampit zë fill të vetëdijesohet dhe të bie në kundërshtim, jo me të vëllanë e tij komunist fanatik, por edhe me te tjerët, që në fund e dënojnë dhe e përjashtojnë nga puna. Po këtu edhe nga radhët e policëve e rojeve të kampit ka edhe individë që nuk janë të gatshëm të bëjnë krime ndaj të burgosurve.

Në radhët e të burgosurve ka edhe njerëz të moshuar, si profesor Lashi, pastaj prifti, Qamil Xhaja, e ndonjë tjetër, që me dinjitet të plotë e me qëndresë stoike e përballojnë dhunën torturuese, urinë, kushtet e rënda të punës me mjete primitive në një mjedis te mbytur nga lluca, balta, ushujëzat, mushkonjat ndotja etj., me plot shkaktarë të sëmundjeve dhe të vdekjes së të burgosurve. Në portretizimin ne suksesshëm të personazheve autori e ka paraqitur me shumë kujdes shpirtin e pathyeshëm, vullnetin për jetë te shumë të rinjve, ëndrrat e dashurisë së tyre për vazhdimësinë dhe lumturinë e jetës, si edhe solidaritetin njerëzor ndërmjet të burgosurve, që e ndajnë edhe kafshatën e gojës për njëri-tjetrin. Romanin e karakterizon edhe prezantimi i matur i durimit dinjitoz të burgosurve në kampin e vdekjes, dhe shpresa se një ditë do te marrë fund e keqja që i ka kapluar ata dhe përgjithësisht atdheun e tyre për të cilin ëndërrojnë edhe ditë më të mira. Në kushtet e dhunës së vazhdueshme torturuese midis tyre ka të rinj që edhe thyhen shpirtërisht, që në kulmet e dëshpërimit shkojnë vullnetarisht drejt vdekjes si vetëvrasës. I këtillë është Vullneti, njeri nga më të torturuarit me metoda te ndryshme jonjerëzore. Midis të rinjve të kampit ka edhe të atillë qe ne rrethana te padurueshme pranojnë edhe bashkëpunimin me udhëheqësit dhe policët e kampit. Krahas Vullnetit vëmendje e lexuesit e tërheq si personazh tipik me dinjitet të plote, Sela, i cili e ka pranuar bashkëpunimin me togerin, i ka gëzuar disa privilegje te vogla, por në asnjë rast nuk i ka tradhtuar shokët. Përkundrazi, ai edhe i ka ndihmuar sa herë që ka pasur mundësi e megjithatë e ka ndjerë rëndë peshën e fajit dhe, kur nuk ka mundur ta përballojë atë barrë të rëndë shpirtërore, e ka përfunduar jetën si vetëflijues i vetëdijshëm. Brenda monotonisë së jetës së dhunshme në ndonjë rast autori ka paraqitur me mjeshtri imagjinatën e të burgosurve për ardhmërinë e madje edhe ndonjë ngjarje politike te kohës, siç është shkëputja e marrëdhënieve të Shqipërisë me Jugosllavisë, që manifestohet si një lehtësim i përkohshëm i vuajtjeve të persekutuarve në Kampin e Vllocishtit, për shkak të pasigurisë dhe frikës së udhëheqësve dhe torturuesve të rangut me te ulët nga ndryshimet e mundshme që do të sillnin këto ngjarje.

Është interesant se brenda episodeve realiste të veprës është paraqitur në nivel të lart artistik gëzimi që ndjejnë te dërguarit në punë të detyrueshme në baltat e kënetës, kur marrin vesh se do të kthehen në burg, të cilin e konsiderojnë si kthim në shtëpi në krahasim me jetën në kampin famkeq në Vllocisht.

Në grupin e personazheve që janë paraqitur mjaft të individualizuara, jashtë çdo skeme karakteristike për prozën shqiptare te fundit të shekullit XX, në romanin e Makensen Bungos “Këneta e vdekjes” janë portretizuar me mjeshtri të rrallë edhe figurat e grave: te nenave, te motrave, të nuseve etj., që vuajtën bashkë me të dashurit e tyre dhe bëjnë sakrifica të panumërta për t’i mbajtur ata me dërgesa ushqimore e me veshmbathje në burgjet e diktaturës dhe ne kampe, siç ishte ku i kënetës Vllocishtit.

Një situatë të thellë dramatike, të realizuar artistikisht me një intensitet të theksuar emocional, e gjejmë në përfundim të romanit, kur nëna e Vullnetit në një situatë rrëqethëse kur mëson se ai nuk ishte kthyer në burg nga kampi i Vllocishtit, por është vetëflijuar, proteston ne mënyre e vet para dyervet të hekurta të burgut të Elbasanit dhe e mallkon komandantin dhe pushtetin dhunues te diktaturës komuniste që e ka lënë pa djalë…

Për romanin “Këneta e vdekjes” të Makensen Bungos mund të thuhen edhe shumë fjalë, jo vetëm si përmbajtje realiste e strukturuar me sukses në trajtat e veçanta të rrëfimit pa retorikën monotone subjektiviste me plot ankesa e sharje bajate të sistemit të diktaturës komuniste, por me një gjuhë të pasur plot nuanca stilistike dhe me një stil lapidar karakteristik për prozen moderne.

Vepra mund të trajtohet edhe me përqasje krahasimtare me romanin “Këneta” të Fatmir Gjatës, me te cilën ka edhe skena masive të ngjashme në punët “vullnetare” për tharje të kënetës, por, ndonëse mbetet antipode e vepra në fjalë, në të cilën glorifikohen figurat e heronjve pozitivë dhe anatemohen kundërshtarët sabotatorë të ndërtimit të socializmit në Shqipëri, nuk qëndron aspak më poshtë as përkah karakteristikat e strukturës së romanit e as si vlerë e mirëfilltë artistike.

***

Vepra e dytë e Makensen Bungos “Rugetim me psherëtima” i përket një tipi tjetër të romanit, ngjarjet e te cilit janë paraqitur me mjeshtri të veçante intriguese në dy periudha të ndryshme historike-në Elbasanin e periudhës pas Luftës së Parë Botërore dhe në periudhën e Shqipërisë Socialiste, që kishte marrëdhënie ekonomike dhe shkëmbime kulturore e shoqërore me vendet socialiste të Evropës Lindore.

Në bazë të përkushtimit ,që është moto e romanit, në te cilin thuhet se babai i autorit, Ali Bungo,”qe me sjelljen e tij njerëzore dhe me miqësinë e tij të pastër me mikun e vet Nojman, me frymëzoi për hartimin e këtij romani”, mund të thuhet me plot të drejtë se edhe këtu kemi përbërës autobiografike, që qëndrojnë në themelet e strukturës së romanit.

Vepra ka protagonistët, bashkëshortët Nojman nga Cekia dhe Ali Bundon nga Elbasani, me të cilët lidhen drejtpërdrejt ngjarjet e te dy periudhave historike që përfaqësohen në roman.

C’eshtë e vërteta, personazhi ndërlidhës i këtyre ngjarjeve është e moshuara, Bozhena Nojmanova, e cila ka ardhur për vizitë si mysafire e shtetit në Shqipërinë e kohës së Enver Hoxhës, me qëllim që ta përmbushë amanetin e burrit te saj të ndjerë që ta vizitojë mikun e tij, Ali Bundon, i cili ia kishte shpëtuar jetën në periudhën e Luftë së Parë Botërore, kur ai kishte shërbyer në ushtrinë austro-hungareze në Shqipëri dhe që nga ajo kohë midis tyre ishte krijuar një miqësi e fuqishme…

Ne planin e parë të rrëfimit brenda veprës del përshkrimi i hollësishëm i qytetit të Elbasanit në periudhën ndërmjet dy luftërave me krejt bukuritë natyrore dhe me veprat e trashëgimisë materiale e shpirtërore, me traditat e zakonet e mikpritjes e të besës, të burrërisë, me vallet e dasmave, me veshjet tradicionale, me traditën e festave popullore e fetare, me këngët e më bukura elbasanase që këndoheshin në këto festa shoqërore dhe familjare.

Romani sjell përshkrime te bukura të krejt atmosferës së jetës qytetare, të harmonisë e tolerancës ndërnjerëzore e ndërfetare, që mbretëronte në ketë qytet na ato vite kur këtu vepronin edhe qarqet e caktuara kulturore e arsimore me shkollën e njohur – Normalen e Elbasanit.

Në anën tjeter, gjatë përjetimeve dhe përshtypjeve që zonja Bozhena përjeton nga vizitat e shumta në institucione shtetërore në objekte kulturo-historike etj., si mysafire e respektuar e shtetit shqiptar, paraqitet hipokrizia e pushtetit, i cili lufton me çdo kusht për ta maskuar ose fshehur realitetin e varfërisë, të pakënaqësisë se popullit dhe te diktaturës së pushtetit, sidomos para të huajve.Ketu është paraqitur me ngjyra realiste edhe fati i familjes së Ali Bundos, që është deklasuar si pasanik, tregtar i para-Luftes, qe i është marrë pasuria e që detyrohet të jetojë në skamje e në mjerim në një lloj kasolle në lagjen e varfanjakëve, duke punuar si punëtor krahu në ndërtimin e rrugëve dhe te kanalizimeve.

Me gjithë insistimin këmbëngulës të zonjës Bozhena për t’u takuar me Ali Bundon, pushtetarët e nomenklaturës komuniste te me hipokrizinë e tyre tashmë tradicionale të premtimeve të rreme, duke gjetur pretekste të ndryshme, madje edhe arsyetime qesharake tragji-komike nuk ia mundësojnë zbatimin e amanetit të burrit të saj.

Në romanin e Makensen Bungos, pushtetarët komunistë bien në hall për ta realizuar dëshirën e mysafires së shtetit, prandaj hulumtojnë rrugë dhe mundësi të ndryshme, shumë nga ato qesharake e groteske,derisa e gjejnë një zgjidhje tragji-komike dhe e burgosin pa asnjë faj Ali Bundo, reaksionar, e shpallin të vdekur dhe madje,duke trilluar një vdekje tragjike e heroike, në të cilën ai bashkë me gjithë çka ka, me shtëpi e katandi, me grua e më femijë, është zhdukur në një aksion të tmerrshëm të armikut gjatë Luftës Nacional-Clirimtare, sa që nuk ka mbetur më asnjë gjurmë të ekzistencës së tij në qytetin e Elbasanit.

Në këto rrethana të një trillimi të këtillë monstruoz zonja Bozhena, në një gjendje të rendë pikëlluese ndez qirinj pranë një pallati, ku thuhej nga pushtetarët se ka qenë shtëpia e Ali Bundos. ndersa në orën përkujtimore kushtuar këtij “martiri’ ajo e heton se një numër qytetarësh të pranishëm në këtë komemoracion nuk mbajnë disiplinë, qeshin zëshëm, sepse ata e dinë se krejt kjo ishte një hipokrizi e trilluar nga shteti dhe Ali Bundoja ishte burgosur, qoftë edhe përkohësisht, derisa të shkojë mysafirja e nderuar e shtetit shqiptar. Situatat e këtilla e shkaktojnë dyshime të natyrshme tek protagonistja e romanit, prandaj ajo kthehet e dëshpëruar në Ceki dhe ia shpreh dyshimin e arsyeshëm të bijës së saj, Sonjës, se krejt puna me Ali Bundon ishte: “Ose një masakër e tmerrshme ose një gënjeshtër e ndyrë”.

Duhet të thuhet se edhe ku roman është shkruar me një stil lapidar me plot skena qesharake në të cilat portretizohen disa nga figurat e manipuluara nga pushteti që duhej të sillen si mashtrues ndaj të huajve, ose detyrohen të largohen se nuk “kanë fytyre” të takohen me mysafirët që “i shoqërojnë” dhe sillen me dyfytyrësi e me gënjeshtra…

Në fund, do të themi se romani në disa aspekte ka përbërës të ngjashëm me veprën humoristiko-satirike” Shkelqimi dhe rënia e shokut Zylo” të Dritëro Agollit dhe për shkak të vlerave te përgjithshme humoristike, satirike, groteske, por edhe tragjike, lexohet me kënaqësi jo vetëm nga lexuesi i sotëm, por do të lexohet edhe në të ardhmen dhe do të shërbejë edhe si dëshmi e bindshme për veprimet e një sistemi të rrejshëm, që luftonte te vërteten dhe i fshihte me marifetllëqe të ndryshme: dobësitë, gabimet, fajet, fatkeqësitë dhe madje edhe krimet e veta.

AT SHTJEFEN GJEÇOVI (1874 – 1929)/

NGA FRITZ RADOVANI/

Ndër dy shpella të thella, nën dy harqe të daltuem në shkambijtë e ashpër të maleve tona, të naltuem e të zhytun deri në vrantësinën e pafund të qiellit, të ndamë nga një stom i drejtë që bie pingul mbi një kreshtë burrnore e ku nën té buroi si prroni i pastër e i freskët hymni i një Flamuri të dhunuem për shekuj me rradhë, pikërisht aty, në ato dy vatra shkëndijash me të cilat nuk mujtën me u hangër as sytë e Shqipës, nën cohën e ashpër e të murrme të zhgunit të Shën Françeskut, pushoi së rrahuni Zemra e Madhe e Fratit të Kosovës, mu në Zym të Hasit të Thatë, me 13 Tetor 1929.., kur serbët menduen me e lanë të përjetshëm Emnin e fratit tue pagëzue me gjakun e Tij të Shenjtë brigjet, cungat e stomijet e njomuna për sa shekuj nga vllaznit e Tij, dhe tue i diftue botës mbarë se këtu njenit prej bijëve të Ilirëve sot hasmi tradhëtisht i ngriti një monument ma të fortë se bronxit, Monumentin e At Shtjefën Gjeçovit OFM, i cili ndër shekuj nuk do të kenë kurrma mort! 

E ç’prej asaj dite të zezë duert e Shugurueme të Tij nuk do të daltojnë kurrma ndër zemrat e njoma shkrojlat e At Gjergjit!…E, nuk do të shkojnë gjatë kur camerdhokëve të vegjël nuk do t’u mësojë ma kush me shkrue emnin “Gjergj Kastrioti”…!

Qysh se fillova me marrë mend e kuptova fjalën “vrasë” tue pa me sy gjakun e derdhun lamë në 13 Tetorin e vitit 1943 në Tiranë, kjo datë më kujtonte shprazje armësh e bombësh mbi njerzit e pambrojtun e të pafajshëm…por kjo nuk ishte data e parë e atij tmeri që përjetova si fëmijë kur ishe vetëm 3 vjeç, mbasi për të gjithë Shqiptarët një 13 Tetor tjetër të përgjakun kishin përjetue 14 vjetë para meje nxanësit e Zymit të Hasit në Kosovë, kur dora e pabesë e shovenistëve serb në vitin 1929, plandosi përdhé Mesuesin e tyne të Gjuhës Shqipe, fratin e përvujtë, At Shtjefën Gjeçovi, pra plot 90 vjet ma parë. 

Ishte pikërisht ajo vjeshtë e zymtë kur flladi i freskët frynte mbi gjethet e zverdhuna të lisit, me të cilët Përenditë Pellazge thurën kunorën e martirizimit por edhe të lavdisë së përjetëshme që me duert e Tyne Ata, i vunë mbi ballin e Heroit të Popullit Shqiptar! 

Ishte ai dru i gdhenun që i kishte lëshue ata gjeth për shtroje për daltuesin e vet, kur në dorën e Tij iu gjet si shkop për mburojë bash atëherë kur zagart e mbarë Ballkanit lehnin për “barbarët e egjër”, mbasardhësit e Lekës dhe të Gjergjit të Madh. 

Ai nuk eci kurr mbi shilte e cerga…Ai eci i zbathun me sandalet e Tija mbi gur e shkrepa, mbi ferra e zallishta, ndër fusha, shpella e male, vetëm mbas Kryqit, me Ungjill në dorë. Ungjill e Kanu ishin mburoja e Tij; Paqë e Drejtësi ishin parzmorja e Meshtarit tonë…

Ai ishte djalë i Janjevës së Kosovës, i lemë me 12 Korrik 1874, nga një familje e thjeshtë me origjinë nga Kryeziu i Pukës, me tradita të theksueme Shqiptare. Mësimet e para i mori në vendlindje, ku famullitari i atij vendi, tue vrejtë cilësi të një squtësie të rrallë e mbi të gjitha një natyrë të prirun për kah Feja e ditunia, me leje të prindëve të Tij dhe të Argjipeshkvit të Shkupit, e merr Hilën e vogël (emni i parë i Pagëzimit ishte Mëhill ose Hilë), dhe e sjell në Kolegjin e Françeskanëve të Troshanit. Aty vazhdoi mësimet e mesme dhe u pergatitë që në moshen 10 vjeçare shpirtnisht për udhën e vështirë në të cilën mendonte me vazhdue, tue ju kushtue Urdhnit të Fretenëve të Vogjel (OFM) të Shën Françeskut të Asizit, që kanë zanë vend në Shqipni që në Shek. XIII mbas Krishtit. Zakonisht aso kohe studentët Shqiptarë mbas këtyne viteve shkollore  dergoheshin në Bosnje, ku banin një plotësim mësimesh liceale me profesorë të njohun dhe njëkohësisht edhe parapergatiteshin për studimet e nalta teologjike, të cilat pjesa ma e madhe i kanë krye në Austri dhe Itali. Gjeçovi studimet e nalta të filozofisë i bani në Banjaluke, ndërsa ata të teologjisë i ka përfundue në Kreshevë, ku u njoht me letrarin e madh epik Gegë Martiq. Si duket edhe Gjeçovi, ashtu si At Gjergj Fishta, nga ajo shkollë e Bosnjes marrin edhe nektarin e njohun të asaj letersie e cila ma vonë ndikoi direkt në krijimtarinë e tyne letrare, por duhet theksue të një niveli artistik shumë të naltë e që mbetë edhe i papërsëritshëm mbas këtyne kolosëve, që kanë lanë vepra me vlerë të madhe në fondin e kulturës sonë Atdhetare Shqiptare.

Në vitin 1896, porsa kishte krye studimet, vjen në Shqipni dhe fillon veprimin fetar e atdhetar në Pejë, Laç të Kurbinit, Gomsiqe, pikërisht ndër ato zona shumë të vorfna, por që la mbresa të përjetëshme me mësimet e Tija të Atdhedashunisë, një vepër e vazhdueshme e Urdhnit Françeskan në të gjitha Trojet Shqiptare ku kanë shkelë ata. Folklori, doket e zakonet dhe “ligjët e pashkrueme” të atyne viseve bahën shujta shpirtnore e Tij, me të cilat menjëherë filloi me mbrujtë landën edukuese të “Kanunit të Maleve” të Kombit Shqiptar. Reformat e Xhonturqëve e zanë në Gomsiqe dhe asht ndër të parët që i zbulon pa pikë frike karakterin shtypës të tyne ndaj vendit tonë. Në Durrës ka një korespondencë të dendun me shumë Shqiptarë të Shqipnisë së Mesme që punojnë për të njajtin qellim si Ky. 

Ndër të gjitha vendet ku shkon ishte lashtësia e tyne ajo që shumë ma shpejtë se mund të mendohej e ban me vue gurt e thëmelit të shkencës së arkeologjisë Shqiptare, Baba i së cilës asht i madhi At Shtjefën Gjeçovi. 

Kur At Gjeçovi arriti me pa frutin e përpjekjeve të veta për Liri dhe Pavarësi me ngritjen e Flamurit në Deçiq në 1911, dhe me 28 Nandor 1912 në Vlonë, Ai nuk u pajtue si të gjithë shokët me okupacionet e hueja, kjofshin ata edhe të pjesëshme ose edhe të përkohëshme, kështu pra, as italianët, austriakët apo serbët nuk e donin praninë e Tij. Madje në vitin 1920 kur asht në Vlonë bashkë me priftin Atdhetar Don Mark Vasa, janë në krahun e vendosun të luftarëve Atdhetarë të Lirisë, kundër zaptuesëve italianë. Mospajtimi i Tyne me të tilla vepra të fqinjëve ka ba atë Histori të Lavdishme të Tyne që përjetësisht ka mbetë Heroike. 

Në fushën e letërsisë krijimtaria e Tij asht mjaft e gjanë por e panjohun pothuej fare nga Shqiptarët mbas vitit 1944 për ato arësye që dihën kryesisht të përfshimë në Gjenocidin sllavokomunist kundër Klerit Katolik Shqiptar dhe veprimtarisë Atdhetare të Veriut. 

Asht logjike që veprimtaria e Tij e shkrueme në Gegënisht nuk mund të zente vend në letërsinë antiatdhetare të  realizmit socialist. 

Mjaft dorëshkrime të Tij u plaçkitën nga komunistët kur ata bastisën Kuvendin Françeskan të Gjuhadolit në Shkoder në vitin 1946 dhe shumë nga këto vepra të ruejtuna si dorëshkrime me vlerë, përfunduene pjesërisht në Jugosllavi, ndersa një pjesë tjetër janë endè sot jashta “perdorimi per disa”…, në podrumet e Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. 

At Gjeçovi në fushen letrare asht vlersue edhe nga dijetarët e mëdhaj të kësaj fushe si Prof. Karl Gurakuqi, i cili shkruen: “Gjeçovi botoi në Shkoder në vjetin 1910 vëllimin e bukur me titullin “Agimi i Gjytetnis” kushtue A. Fishtës, ndër fletët e të cilit frynë gjithkund nji erë e pastër ndiesishë të flakta atdhetare. Asht për tu shenuem në këte vepër nji studim i hollë mbi fjalorin e gjuhës shqipe, ku rrihet çashtja e pastrimit të fjalëve të hueja, të kujdesit në të folun pa gabime dhe të mënyrës së mbledhjes së fjalvet nga goja e popullit. Përveç këtij libri, kemi nga penda e tij edhe përkthimin e dramit tri pamjesh të Pjetër Metastasit “Atil Reguli” (1912); “Shna Ndou i Padues” mbas Dal-Gal (1912); “Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark” (1915) etj.” 

Ja, dhe një fragment i poezisë “E DREJTA !”:

“M’ kam, se Atdheu don që t’ vllaznohi
E njihni n’ t’ bame t’ keni e n’ fjal
M’ kam, se Atdheu don që t’ bashkohi
Hovin hujliut, vllaznisht me j’ a ndal
…M’ kam, shqyptart, m’ kam, e n’ zemrat trimnohi!

M’ kam, flamurin e Shqypnis qit – e ndrit
Emnin tand, pa frig e marre rrfeje
Gjuh’ n tande, n’ t’ cilën Mama t’ ka rrit
N’ drit me qitun, prej Zotit ke leje
…Ngrehu prej gjumit, se mjeft t’ ka topit!”

Si thëmelues i arkeologjisë sonë kombëtare asht vlerësue dhe njohë edhe nga dijetarë të huej të kësaj fushe si: Dr. Ugolini, drejtor i misionit arkeologjik italian që erdhi edhe në Shqipni, nga Prof. Marucchi n’ekspoziten e Vatikanit, nga Prof. Nopçe etj. Ai ishte me të vertetë një shkencëtar i mirfilltë në këte fushë ku la thesare me vlera të mëdha kombëtare të zbulueme prej Tij, të cilat ruheshin deri në 1946 në Muzeun e Kuvendit të Gjuhadolit në Shkoder, si Unaza e njohtun e Gjeçovit, armët Ilire, Zoja e Zezë e daltueme në dru, enë të vjetra prej balte etj. 

Ka botue mjaft artikuj në shumë revista e fletore të kohës mbrenda e jashta vendit me pseudonimin “Lkeni i Hasit”. Shkopi i Tij i daltuem në dru asht një vepër arti në vete. Ai asht ruejtë deri vonë në Muzeun e qytetit të Shkodres. 

Madhështia e At Gjeçovit ka mbetë në fletët e prarueme të vepres së çmueshme dhe të pavdekshme “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, me të cilën Autori arrijti me gjujzue shpifsit dhe mashtruesit e vazhdueshëm armiqë të Popullit Shqiptar, tue i tregue me fakte se, kush jemi dhe nga erdhëm për qellimin e madh të ruejtjes së identitetit tonë kombëtar. 

Të gjitha mendimet dhe vlerësimet e At Fishtës, Don Lazër Shantojës, Prof. Karl Gurakuqit, Prof Ndoc Kamsit…, etj. për këte Kanu do të përmblidhën mbrenda parathanjes së kësaj vepre prej të Madhit Faik Konica,  i cili ka arrijtë me penden e Tij të artë me daltue në shkambijtë Shqiptar këto fjalë: “At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet përpara luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodrë dhe atjè, në Kuvënt të Franciskânëve, nji ditë u-njohmë me sy e me fjalë të gjalla.

Mendimet nderimi që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m’u-shtuan ca mê tepër që kur u-poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pakë si i thatë, me një palë sy të zeza ku çkëlqente mendia po dhe zëmërmirsia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vënt. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër takohej nonjë pikë mi të cilën kish dituri të veçantë – si për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane – At Gjeçovi çelej ca mê gjatë, dhe ahere ish gëzim t’a dëgjonte njeriu. 

Asì kohe At Gjeçovi ish “famullitar”, domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katûnt i Mirditës mb’udhë nga Shkodra n’ Orosh. A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësáj jave? Më pyeti njëherë At Fishta, me të cilin píqesha çdo ditë në Shkodrë. Mendimi i një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtû, pa humbur kohë, u-nismë. Një gjë për të vënë ré, dhe që më mbushi me habí dhe trishtìm, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtìm shtat’ a tet’ orësh me kalë, nukë gjetmë as katûnt as shtëpí; veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafé, s’pamë gjëkundi nonjë shënjë gjallësie: një vënt i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndia dhe nga njérëzit. Po mërzia e udhëtimit na u-çpërblye përtèj shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ose, që të flasim me dréjt, në famullí të Gomsiqes, – se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhû, një shtëpí këtû, një shtëpí nj’ a dy mile më tej, as që dukej. Famullia – një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm’ e zbrazur nga plaçka po e mbushur dhe e zbukuruar nga zëmëra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit shtëpisë – qëndronte, mirëpritëse dhe e qetë anës një lumi. Këtû ronte At Gjeçovi. Këtû e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve, një nga njérëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësí e përulur, në munt t’afròj e të lith dy fjalë aqë të perkûndërta; një lartësí shpirti dhe mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Várfërit t’ Assisit, në pastërí e në vobëksí të zëmrës tij e dinte veten të vogël. Famullia, shkollë dhe vënt këshillash të mira, u jipte fëmiíjëve themelet e stërvitjes, u përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njérësve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi j’ a kushtonte studimit. 

Merej ahere me institutat e vjétëra të Shqipërisë, nga të cilat një që arriu gjer në ditët t’ona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askùsh nukë munt t’i afrohej At Gjeçovit në diturín’ e këtíj Kanuni. Na tregói një dorëshkrìm nj’a dy-mij faqesh, studim i palodhur e i hollë ku kish mbledhur, radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t’i kenë rrënjët shumë përtèj Kohës së Mesme. Në kat të sipërm të famullisë, permi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërsirash greko-romane, të zbulúara e të mblédhura një nga një, me një fatbardhësí të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë e At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçàn, një enë të vogël të qojtur “lacrumatorium” lotore, asìsh që të vjétërit, në besim se të vdékurit qajnë të shkúarit e jetës tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdékurin që ky të kish se kû t’i mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurrë nër mënt se pas ca vjet sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë qi në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lottë t’ona për At Gjeçovin. 

Bir i përulët i Shën Franciskut, i ditur me një diturí pa tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që përkiste çdo mirësí, nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash, në një kufí ku sot mbaròn shqípia dhe nis një tjatër, ca mëndje të klasës katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në vijën me të përparuar janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj, ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí. Po, At Gjeçovi, është përmi çdo sharje. Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-rritur – dhe njëditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e Shënjtëruar të Shqipëtarësisë.” 

       ***

Aty rreth vitit 1954, 55…

I pari njeri që më foli për At Shtjefën Gjeçovin asht kenë piktori Prof. Simon Rrota, mësuesi i em i vizatimit…, kishim përpara një portret të Tij…Aq më bani përshtypje fjala e Mësuesit tem që po më shpjegonte vrasjen mizore të Tij, sa gati pavetëdije i thashë: 

“Profesor, po edhe këta dy sy Shqiponjet, armët serbe i këthyen në dy shpella..?!”

Melbourne, 12 Tetor 2019 

-….Qytet a fshat me emrin Arba ekzistojnë sot në Greqi, Itali dhe sigurisht në Shqipëri ku Arba u shndërrua në Arbëri e Albani./

Nga Astrit Lulushi/

Një fjalor hebraish-anglisht i terminologjisë së Biblës botuar në vitin 1908 nga tre autorë, Brown-Driver-Briggs, jep kuptimin e emrit ‘Nefilim’ si “gjigandë”, por thotë se etimologjitë e propozuara të fjalës janë të gjitha shumë të pasigurta. Shumë interpretime, bazohen në supozimin se fjala është një derivat i rrënjës hebraike n-f-l “bie”. Më pas, disa kanë argumentuar se fjala vjen nga Hifil, duke nënkuptuar se nefilimët janë “ata që bëjnë që të tjerët të bien”, apo “ata që kanë rënë mbi të tjerët”, e ngjashme me ‘ai që është emëruar’, mbikëqyrës, ose ‘ai që është ‘NëFillim’.
Dhe Zoti i tha Moisiut:
“Dërgo njerëz të hetojnë tokën e Kanaanit, të cilën unë po ua jap Izraelitëve” … Kështu ata shkuan dhe hetuan vendin … dhe kur u kthyen, i thanë: “…njerëzit që banojnë në Kanaan janë të fortë e shtatlartë, qytetet e tyre janë të fortifikuar; dhe përveç kësaj, atje ne kemi parë pasardhësit e Anakut”. (Numrat, Dhiata e vjetër).
Bibla i përshkruan Anakët si pasardhës të Nefilimëve. Teksti thotë se Anaku ishti biri i Arbës. Në lashtësi Hebroni quhej “Kirjath Arba”- “Qyteti i Arbës”, banorët e të cilit u zhvendosën me ardhjen e izraelitëve, rreth viteve 1580 pes., duke u shtrirë drejt Ballkanit të sotëm dhe duke sjellë me vete pjesë të gjuhës dhe emërtime. Qytet a fshat me emrin Arba ekzistojnë sot në Greqi, Itali dhe sigurisht në Shqipëri ku Arba u shndërrua në Arbëri e Albani.

-VETEVENDOSJA: AUTORITETET E KOSOVËS TË HETOJNË PAKOT E ARDHURA NGA SERBIA/

Një javë pas zgjedhjeve të 6 Tetorit në Kosovë, procesi i verifikimit të votave të ardhura nga Serbia është ndërprerë pas erës së rëndë kur u hapën zarfet, e që sipas disa mediave kanë shkaktuar helmim të 26 personave – verifikuesëve.

Besnik Buzhala, udhëheqës i Divizioniet për Shërbim të Votuesve tha se disa prej verifikuesëve u është shfaqur alergji në duar dhe fytyrë.Deri tani nëntë persona janë dërguar në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës për të marrë trajtim mjekësor.Zyrtari për informim i Policisë së Kosovës, Daut Hoxha, tha se kanë një informacionin e tillë, por që nuk mund të jep më shumë detaje në këtë fazë.“Policia posedon informacionin e tillë. Ndërsa lidhur me detaje në këtë fazë adresojuni në Komisionin Qendror të Zgjedhjeve”, citohet ai nga media.Zëdhënësi i Komisionit Qendror të Zgjedhjve, Valmir Elezi, ka sqaruar se, “ngjarja nuk ka ndodhur në Qendrën e Numërimit dhe Rezultateve, por në hapësirën e ndërtesës së Ministrisë së Infrastrukturës, ku është i vendosur Shërbimi Votues”.“Puna në Qendrën e Numërimit dhe Rezultateve është duke vijuar me normalitet”, ka thënë Elezi. Prokurori dhe Policia janë në vendin e ngjarjes duke zhvilluar hetimet. “Tani për tani unë nuk mund të them asgjë më shumë. Ju lutem kontaktojeni Policinë dhe Prokurorinë e Shtetit”, ka deklaruar Elezi për median.Ndërsa, nga Qendra Klinike Unversitare e Kosovës në një komunikate për media bën të ditur se gjendja shëndetësore e të helmuarëve është stabile. “Në ora 11:58 në Klinikën Infektive të Qendrës Klinike Universitare, janë lajmëruar 9 paciente, dy prej tyre shtatzënë, me kruarje të duarve të intensitetit të ultë. Dy nga to kanë pasur edhe vjellje. Të gjitha kishin ndjenjë diskonforti dhe frikë. Te të gjitha rastet nuk ka pasur sindromë infeksioze dhe gjendja e përgjithshme është stabile”, thuhet në komunikatë.Pacientët pohojnë se menjëherë pas hapjes së zarfeve brenda në kuti të votimeve kanë ndjerë aromë kundërmuese.Ekipa kujdestare e Klinikës Infektive ka ndërmarrë masat e duhura duke i spitalizuar dhe duke i ofruar ndihmën e duhur mjekësore.Konziliumi në vazhdimësi është duke e monitoruar gjendjen shëndetësore të pacientëve të spitalizuar.

***

LVV: AUTORITETET E KOSOVËS TË HETOJNË PAKOT E ARDHURA NGA SERBIA

-Lëvizja Vetëvendosje: Reagim për helmimin e punonjësve të KQZ/

Helmimi i punonjësve të operacionit të votimit përmes postës ka shqetësuar familjarët e stafit, por edhe opinionin publik. Autoritetet shtetërore duhet të hetojnë shkaqet e këtij helmimi, ashtu siç duhet të hetojnë pakot e ardhura nga Serbia në mënyrë të organizuar nga shteti i Serbisë.

Këto pako me fletëvotime nuk kanë ardhur përmes postës, ashtu siç e kërkon ligji për zgjedhje, por janë sjellë kundërligjshëm nga zyra ndërlidhëse e Serbisë.

Këto fletëvotime të sjellura kundërligjshëm duhet të refuzohen. Ndërsa shërbimi profesional i KQZ-së duhet ta vazhdojë punën në vlerësimin dhe numërimin e saktë të votave të ardhura nga mërgata.

Pakot me fletëvotime të dërguara nga bashkatdhetarët, e të cilat janë verifikuar dhe vlerësuar, duhet të dërgohen në Qendrën e Numërimit dhe të Rezultateve për t’u numëruar.