Shfletime 2 – DARSIA-Autor Harun Greca-/

Studiuesi Harun Greca do të mbetet i pari që i ka hyrë me themel zbulimit të shtresave dhe nënshtresave të fjetura të historisë së Darsisë. Jo se të tjerët nuk kanë tentuar, por thjeshtë sa kanë gërvishur në koren e sipërme, pa shkuar në zgafellat e historisë, atje ku qëndron e rrinë fshehur mademet e darsiane. Siç shkruan autori, ai i vetëm ka ecur nëpër muzg me pishtarin ndezur për të ndriçuar sadopak atë që është konservuar që prej lashtësisë: Mijëra vjet më parë, afërsisht në mijëvjeçarin e dytë para Krishtit, Darsia, skalioni i dytë i kodrave, mendohet të ketë qenë më i rëndësishmi se kodrat e Karatoprakut, dhe mbante e ushqente një popullsi të shumtë e të dendur, që ushtronte një aktivitet ekonomik, tregtar e kulturor të zhvilluar.

HISTORIA “FLE” NËN TOKË

Gjetjet e vazhdushme të objekteve të kulturës material të përdorura prej popullsisë vendase, të zbuluara rastësisht gjatë punimeve me karakter bujqësor në kohën e plugimit të tokave, në tararcimin e kodrave, hapje themelesh për ndërtime banimi, ose prej ekspeditave arkologjike sporadike e sipërfaqësore, dëshmojnë për një zonë të pasur, interesante që përbën një arsye më tepër për studimin e historisë së saj të harruar.

  Në Darsi shihen rrjedhimet e kulturës së lashtë vendase, e cila duket si e heshtur, rri si e vdekur, me sytë e gojën mbyllur….Jeta dhe vetë historia” fle” nën tokë, pret të zgjohet e të dalë sheshit, të pastrojë dheun që e ka ngrënë….

Autori përmes të dhënave arkivore dhe shfletimeve të shumta, referencave të pafundme, përpiqet të tregojë se zona ka qenë e banuar që në kohën e ngulimeve të para, atherë kur akujt shkrinë e moti u ngroh, kur drejt saj vërshuan popujt e lindjes, kapërcyen male e detra për kushte jete më të mirë.

MJETET PREJ GURI TË GJETURA NË DARSI, DËSHMI TË JETËS NË EPOKËN NEOLITIKE

Fale përkujdesjes së mësuesëve të historisë së asaj zone është arritë zbulimi i mjeteve prej guri, pasuria më e madhe dhe më me vlerë e gjetur ndonjëherë në pjesë të ndryshme të krahinës, që tregojnë fillesën e jetës që i përket epokës neolitike(të gurit ose 3200 vjet para Krishtit). Kjo përbën risinë më interesantë të lashtësisë së saj.

  Studiuesi Harun Greca tregon se gjeografia e shtrirjes së këtyre gjetjeve nis me kodrat në lindje të qytetit të Lushnjës, ku u gjet një sëpatë guri e fortë, ngjyrë ulliri, me formë trapezoidale me gjatësi 13 cm, që i përkiste kohës së Neolitit të vonë.

Një e tillë u gjet edhe në Karbunarë të Vogël, në faqet e kodrave lindore të saj. Kjo sopatë është prej guri të fortë, ngjyrë gri, e errët, me gjatësi 4.2 cm, e përdorur si mjet pune gjatë kohës Neolitike.

Një gjetje tjetër interesante doli në dritë gjatë plugimit me traktor të tokave në fshatin Gjuzaj. Ajo ishte një sopatë prej guri të brimuar, e gjetur dhe e dorëzuar nga një traktorist. Guri i punuar është i fortë, ka ngjyrë jeshile, është me teh të mprehtë e tunj të sheshtë. Ajo ka gjatësi 21 cm, me vrimë tuni në qendër për vendosjen e bishtit, diametri i vrimës është 3 cm.

Në tri sëpata të gjetura në rrethin e Lushnjës, tri i përkasin Darsisë, ndërsa vetëm një, e gjetur në qytetin antik të Babunjës (Arnisa), i përket popullsisë së lashtë të vendosur në kodrat e Karatoprakut.Gjetja e veglave prej guri që datojnë në periudhën e antikitetit, dëshmojnë se krahina kishte filluar të banohej e popullohej shumë shekuj para lindjes së Krishtit. Vendbanimet e para kanë qenë guvat dhe më pas kasollet. Objektet e gjetura japin sinajle të besueshme se DARSIA ka folur që në lashtësi, në kohët prehistorike 3200-1500 vjet para Krishtit.

DËSHMITË QË VIJNË NGA GJETJET E QERAMIKËS ANTIKE

Libri “Darsia” sjell dëshmi të shumta dhe i jep vend të rëndësishëm në kulturën material prehistorike gjetjeve masive të qeramikës antike. Janë gjetur me shumicë fragmente të qeramikës antike, enë  të ushqyerjes, të ujit, si dhe ato me qëllime luksi e zbukurimi. Ndër to përmenden: lekita, skifose, amfora, pitosa, kana, kupa, pjata, kandila ndriçimi, enë e tuba uji. Shumica u gjetën në varre, zbuluar rastësisht nga plugimi i tokave me traktorë, gjatë hapjes së themeleve për ndërtim banesash. Zbulime të atilla datojnë në shekujt IV-III para Krishtit. Në shumatoren e objekteve prej qeramike dallohen tjegullat për mbulesën e çative të shtëpive dhe atyre që përdoreshin për varre. Ato janë të mëdha e me ullukë të përkulur, por edhe të sheshta. Të tilla janë gjetë në Hysgjokaj, Ballagat, Gramsh, Rrumbullakë, Dushk  e Shegas. Në kodrën pranë Rrumbullakës, bashkë me skeletin e njeriut, brenda u gjetën enë balte(amfora) të zakonshme sferike, të fryra, me qafë e fund të sheshtë.Ornamenti i përdorur prej mjeshtrave që i kanë punuar, duket se është rrëshqitja e gishtave mbi sipërfaqe të enës gjatë përpunimit . Paretet e tyre ishin të holla dhe me pjekje të mirë. Në vendbanimin e lashtë u gjet edhe një varkë.

          VARRET E LASHTË, NË DARSI SI DËSHMI TË KULTURËS DHE RITEVE ILIRE

       Vlen të përmendet dhe varreza e madhe që u gjet nën këmbët e faqes së kodrës të Gramitorit, gjatë tarracimeve. Studiuesit pasi i kaluan në proces studimi arritën në përfundim se varreza i përkiste periudhës së Shekullit të IV-II para Krishtit. Brenda varrezës u gjetën sasi të mëdha enësh prej balte të pjekur e prodhimit vendas si dhe të importuara nga përtej detit, një sasi armësh, kryesisht maja heshtash prej hekuri, si dhe një përkrenare bronxi e luftëtarit ilir. Objektet hedhin dritë për një qendër të madhe të dikurshme banimi me kulturë materiale, rite varrimi dhe armatime. Me këto gjetje është marrë edhe S. Anamali tek”Arkeologjia e Bujqësisë”, Tiranë 1980.

Në Mollagjeç, pranë fshatit Ballagat, u gjetën varre me konstruksion tjegulle, brenda të cilave janë gjetur amfora të madhësive të ndryshme që i takojnë shekullit IV-II para Krishtit. Mbeturian të qeramikës antike në siërfaqe gjenden me shumicë. Ato janë ndeshë në lartësinë maksimale, që zbresin e degëzohen në dy drejtime; njera vargon në perëndim dhe mbërrinë deri në Gjuzaj dhe tjetra zgjatet në jugë  e përfudon në fshatin Gjyshaj.

Autori arrinë në përfundim se shtrirja urbanistike e këtij vendbanimi të çon tek mendimi se në lashtësi, mbi lartësinë e kodrës ka qenë një qytezë e rëndësishme, e cila ka ndikuar në jetën politike, ekonomike e kulturore të krahinës.

Gjetje interesante janë konstatuar në Dushk dhe kodrat në Lindje të qytetit të Lushnjës. Gjatë punimeve bujqësore traktoristët kanë zbuluar tuba në formë cilindrike, të vjaskuar, me gjatësi të ndryshme që varion nga 25 deri në 50 cm, me diametër 10-14 cm, të destinuar për ujë të pishëm e ujitje, të cilat dëshmojnë jo vetëm për teknikën e përkryer të punimit të tyre, por edhe për teknikën e ndërtimit të ujësjellësave. Studiuesi S. Anamali është marrë gjersisht me studimin dhe interprimin e atyre gjetjeve.

 Mbeturina të shumta të qeramikës gjenden edhe në lartësinë e kodrës së Shkujkës, në veri dhe jug të saj. Në pjerrësinë veriore deri deri në rrugën këmbësore që vjen e ngjitet në qafë prej Shegasit, janë konstatuar në sasi të mëdha mbetje gurësh e tjegullash.Nën këtë rrugë, gjithnjë, në veri të saj, ndodhet vendbanimi”Varret e Vjetra”. Mbi sipërfaqjen prej 1-2 ha këto material gjenden sheshit. Përfund saj, kufi me teqenë e Matjanit, ndeshen gurë varresh të një periudhe të vjetër.

Autori sjell dëshmi: Në qafën e kodrës”Varret e Vjetra”, aty ku kryqzohen rrugët këmbësore që vijnë nga Shegasi, Allprenaj e Matjani, 30 m në lindje, del ujë që vjen e rrjedh prej ujësjellësit të ndërtuar me tuba qeramike që i takojnë një kohe shumë të lashtë dhe që është i ngjajshëm me ujësjellësin e  Dushkut. Në Jug, nën këmbët e Shkujkës ndodhet vendbanimi i lashtë”Dergina”. Në sipërfaqen e saj prej 2-3 ha nuk ka pëllëmbë pa mbeturina të qeramikës antike. Mes mbeturianve has: tjegulla, pjesë enësh prej balte, gurë dhe tuba qeramike të copëtuara të ujësjellësit. Në lashtësi i gjithë vendbanimi ka qenë mjaft i populluar e i urbanizuar, ai furnizohej  me ujë prej burimeve të shumta , që Shkujka i ka patur me shumicë dhe nuk i kanë munguar kurrë, dhe që shpërndahej përmes tubave qeramike. Vendbanimi ka qenë një qendër e madhe urbane. Ai plotësohej me vargun tjetër të ndërtimeve, të ndodhur në lindje të Derginës, pothuaj pranë saj. Ato shkonin paralen në drejtimin jugperëndim, që niste nga Sopi i Kozmait deri në Harbor, për të cilin legjendat dëshmojnë se ka pasë një numër të madh shtëpishë.

SHKUJKA, NJË VENDBANIM I HERSHËM?

Pyetjes se ka qenë Shkujka një vendbanim i shumë populluar, autori i përgjigje:PO për këto arsye: Pamja që ofron maja e Shkujkës(282m) është fantastike. Ajo ndodhet në pozita të favorshme gjeostrategjike. Mbi kupolën e saj të sheshtë , në perëndim zotërohet e gjithë Myzeqeja që nga Fieri deri tek Shkëmbi i Kavajës, po ashtu bregdeti i Adriatikut nga grykderdhja e Semanit, bregu I Divjakës, deri ën Durrës. Në lindje zotëron të gjitëh Darsinë, kalon përtej saj, vështrimi rrok mallet e Tiranës, të Elbasanit, të Beratit, madje dhe të Labërisë. Në lashtësi kishte përballë Karavastanë, Arnisën, Bishçukëzën, ndërsa në lindje Klodianën, në jug qytezën antike të Belshit. Ajo kontrollonte rrugët Egnatia që vinin nga Durrësi dhe Apolonia. Në Mesjetë kishte pranë Bashtovën e Pirgun, survejonte të gjitha rrugët që përshkonin Myzeqenë e Drasinë.Pra, që gjithçka në majën e Shkujkës duket si në pëllëmbë të dorës.

Një anonim venedikas që shëtiti Shqipërinë në vitin 1570, në relacionin dërgur qeverisë së tij, përshkruan qytete, lumenj, kodra, male e fusha. Për zonë e Darsisë e të Myzeqesë shkruan” ka dhe kodrina të banuara dhe të kultivuara, ka fusha shumë të bukura e të gjera, duke nisur nga fushat e hapëta të Savrës, e cila me emër tjetër quhet Myzeqe, dhe (këto fusha) janë ndërmjet Vlorës deri te qyteti I Beratit, kurse në veri deri tek lumi Shkumbin, deri tek kështjella e Daistit(Darsit ose Dorsit-sipas I. Zamputit, e cila lidhet me emrin e DARSISË.

Studiuesit mendojnë se në Shkujkë ka pasë edhe kështjellë. Këtë pikpamje e favorizon pozicioni gjeostrategjik; tri anët e saj  janë gati të pakapërcyeshme, dhe siguronin mbrojtje natyrore; në lindje, jugë e perëndim, janë shpate të pjerrët, të thepisur, me hyrje vetëm në anën veriore. Natyra i ka dhuruar kështjellës vendin më të bukur, të përshtatshëm e strategjik.

                       VARRI ILIR NË GARUNJAS

       Me interes paraqitet një zbulim i vonshëm i një varri ilir në fshatin Garunjas, jo shumë larg Shkujkës. Varri u zbulua më 1983. Gjatë gërmimit për hapjen e themeleve për ndërtimin e një magazine të madhe drithi, u gjet skeleti i një njeriu, të shtrirë në pozicionin perëndim –lindje.Trupi ndodhej brenda një arkëze të përgatitur me tjegulla të sheshta, i mbuluar sipër me dy copë tjegulla të harkuara e të trasha 4-5 cm. Mënyra e varrimit kishte  të bënte me kultin e besimit. Në periudhën e paganizmit ilirët e konsideronin Diellin-Perëndi.Vendosja e trupit me kokë në perëndim i jepte mundësi të vdekurit të ishte me fytyrë të kthyer nga Dielli, në lindje.Fetë që u përhapën pas paganizmit nuk e ndryshuan këtë mënyrë varrimi. Brenda me të vdekurin, në fund të këmbëve u gjetën dy objekte; një enë qeramike e fryrë, me pozicionin në këmbë, me grykë të gjatë, me buzë të dala jasht dhe të zgjeruara; me fund të sheshtë, njëlitroshe, pa vegjë, e veshur me llak gri, mbi sipërfaqe e pikëluar në ngjyrën e bardhë të vezës, paretet e punuara me material të hollë. Mesi i enës zbukurohej me dy vija të holla si unaza, të barazlarguara, në ngjyrë të njëjtë me atë të piklave.

 Ngjitur, e të vendosur përmbys, u gjet një gotë uji qelqi, e holluar prej shekujve, në madhësinë e gotës së sotme, zbukuruar në mes me ornamente zigzake, ngjyrë portokalli. Enët nga forma e jashtme ngjajnë me ato të zbukuara në shumë vende të Shqipërisë që i përkasin periudhës së hekurit të hershëm 1100-500 vjet para Krishtit, por më afër u qëndrojnë enëve të gjetura në Vajzë të Vlorës, të cilat i takojnë shekullit VI-V para Krishtit. Në kohën parakristiane mendohej se njeriu vazhdonte jetën edhe pas vdekjes duke u ushqyer si më parë, kur ishte i gjallë, prandaj në varr shoqërohej me enët e ushqimit.

 Një gjetje tjetër intersante e gjetur në Darsi i takon fshatit Konjat, afër Dushkut.Është një objekt prej qeramike e llojit terrakotë.Objekti përfaqëson truporen e një gruaje me një fëmijë të kapur për dore. Studiuesit mendojnë se përfaqëson kultin e një Perëndie që merr në mbrojtje fëmijët. Teknika, forma e dimensionet janë të njëjta me ato të gjetura në Durrës dhe Apoloni, që i takojnë shekullit VI para Krishtit.

 Janë zbuluar edhe objekte prej hekuri, kryesisht heshta të luftës dhe vegla bujqësore të cilat janë gjetur në kodrat e Dushkut.

Autori I librit DARSIA shpreh mendimin se kodra e Gramitorit, mbi Dushk, duhet të ketë pasur rëndësi jo vetëm kulturore, por dhe ekonomike e ushtarake. Ajo mund të mbajë fshehur jetën e shumë objekteve që presin të zgjohen.

   Në rajonin e fshatit Hajdaraj, në një varr të zbuluar aty, të vdekurin e kishin shoqërur me gjërat vetjake; një drapër, e një latushë prej hekuri(sqepar marangozi), që i përkasin antikitetit të vonë, shekullit IV pas Krishtit.

Të shekullit të II dhe të IV, pas Krishtit, i përket edhe iventari i gjetur në një varr pranë fshatit Hysgjokaj. Brenda varrit u gjetën vegla bujku: dy kosore e një sëpatë. Po ashtu u gjetën vegla pune edhe në një varr të zbuluar në Mollagjeç, që i përkisnin të njëjtës periudhe historike. Ato ngajsojnë me objekte të ngjashme të gjetura në Koman dhe në Krujë. Ç’ka përforcon vazhdimësinë e popullimit e të kulturës ilire në Darsi.

        ****

Në Darsi gjallonte një tregti e zhvilluar. Nëpër rrugët e saj lëviznin mallra të shumtë drusorë, bujqësorë, blegtoralë drejt tregjeve, brenda dhe jasht krahinës, si dhe përtej brigjeve të Adriatikut. Duke filluar që nga shekulli IV para Krishtit tregtia kryhej me monedha. Megjithëse disponohet pak, vetëm një e gjetur në Hysgjokaj, prerja e perandorir Romak, Aleksander Severit, 222-235 pas Krishtit, dëshmon për një lehtësi në këmbimet tregtare të përhapura gjerësisht jo vetëm në Iliri, por edhe në Darsi.

Përfundimi i autorit të librit”Darsia” për gjetjet arkologjike: Të marar së toku gjetjet arkeologjike, të përmenduara pak ose aspak prej studiuesve, ia ngrenë rëndësinë, rrisin vlerat e krahinës dhe të banorëve të saj, që e sollën stafetë pas stafete eksperiencën, kulturën, mjeshtrinë e paraardhësve ilirë. Ata i përkasin këtij trungu.(Përgatiti:Dalip Greca)

(VIJON- Fakte dhe Argumente për Darsinë ILIRE-Neser do te lexoni: Perse e mori emrin DARSIA? )

Qeveria të ndalojë “taksën e gjakut” për të përndjekurit politikë/

*Nga Nebil Çika */

Tiranë 29 Korrik 2019/Kalvarit të të ashtuquajturës hapje e dosjeve të Sigurimit të Shtetit i është shtuar edhe një tjetër pengesë serioze. “Autoriteti për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit” ka vënë në zbatim një VKM që detyron të përndjekurit politike antikomunistë, familjarët e tyre, studiuesit, gazetarët e të tjerë të interesuar për këto dosje të paguajnë para në se duan të marrin informacionin që kërkojnë.

Kjo VKM është në vazhdën e përpjekjeve që qeveria Rama, në konflikt interesi, po bën për të mbuluar me çdo kusht krimet e komunizmit dhe autorët e tyre.

Ky akt është vazhdimësi e krimit komunist jo vetëm për faktin se po u kërkohet para nga shteti, viktimave për informacionin mbi krimet që vetë shteti ka kryer mbi ta dhe familjarët e tyre, por edhe për faktin se shumica e tyre nuk kanë asnjë mundësi të paguajnë për të parë gjëmën e tyre.

Për ta bërë më të kuptueshme po ju sjell një shembull konkret. Familjarëve të Havzi Nelës poetit antikomunist të varur në 1988 ju duhen sot më shumë se 1 milionë lekë të vjetra rreth 1 mijë euro për të marrë dosjen e tij.

Bëhet fjalë për një dosje voluminoze rreth 4 mijë faqe pasi ka hetime për një arratisje, tre dënime politike, një internim; pra pesë dosje që përmbajnë brenda nga tre dosje secila. 1- dosje përpunimi. 2- dosje hetimore , 3-dosje gjyqësore, pra në total 15 dosje voluminoze. Për ti marrë të gjitha këto, përfshi edhe vendimin për varjen e tij të firmosur nga i ati i kryeministrit, Kristaq Rama, atyre do t’iu duhet ti paguajnë para shtetit shqiptar.

Aplikimi i kësaj praktike ka bërë që shumë nga të përndjekurit politike dhe studiuesit e krimeve të komunizmit të tërhiqen nga kërkesat e tyre për të marrë nga Autoriteti i Dosjeve të Sigurimit të dhëna mbi persekutimin dhe persekutorët komuniste, që ne besojmë se është edhe qëllimi kryesor i vendosjes së kësaj tarife kriminale nga qeveria.

Kjo sjellje e qeverisë me të përndjekurit politikë të komunizmit nuk është një risi, është vazhdimësi e qartë e politikave të luftës së klasave dhe përpjekjeve të persekutorëve komunistë në pushtet dhe pinjollëve të tyre politikë, juridikë e gjenetikë, për të bllokuar zbardhjen e krimeve dhe të autorëve të tyre.

Kjo VKM, praktikisht i jep fund çdo pretendimi se shteti shqiptar “po hap” dosjet e krimeve të komunizmit. Pas ligjit gjysmak të përgatitur nga kjo qeveri, po i shtohet edhe kjo “taksë gjaku” që xhelatët po ju vendosin viktimave të tyre duke i detyruar të blejnë informacionet për krimet, torturat, burgosjet, internimet, përndjekjet dhe autorët e tyre.

Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë e indinjuar nga kjo VKM i kërkon qeverisë anulimin e menjëhershëm të saj. Ndërsa Autoritetit për Informimin mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit i kërkon pezullimin e menjëhershëm të “taksës së gjakut”.

Ne i kërkojmë opozitës, opinionit publik dhe përfaqësive diplomatike të institucioneve e vendeve perëndimore, të ushtrojnë gjithë influencën dhe presionin e mundshëm, në ndalimin e këtyre politikave e praktikave të zbatuara nga qeveria Rama, si vazhdimësi e politikave komuniste të luftës së klasave ndaj të përndjekurve politikë antikomunistë, duke bërë të pa mundur zbardhjen dhe ndëshkimin e krimeve që komunistët kryen ndaj tyre.

*Kryetar i Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politikë të Shqipërisë- DEKLARATE PËR SHTYP E SHOQATES

Shkruan: Duda Balje*/

Shaban Murati, mjeshtër i madh në diplomaci, studiues i marrëdhënieve ndërkombëtare dhe analist dilpomatik për mbi 5 dekada, ambasador i Shqipërisë në Suedi, Norvegji, Finlandë, Islandë dhe Maqedoni, autor i mbi dhjetë librave të spektrit ndërkombëtar, rivjen sërish para publikut me librin dygjuhësh, shqip dhe boshnjakisht, “Bosnja, një pikëpamje nga Tirana”, por edhe që mund të titullohej edhe “Bosnja, sipas pikëpamjes euroatlantike” pasi autori ka fundekrye një frymë properëndimore, si zgjidhje e vetme për këtë rajon ende të trazuar.

Në këtë libër, nëpërmjet një këndvështrimi origjinal, vijnë ngjarjet më të rëndësisishme që ka përjetuar ky vend ballkanik që prej agresionit të përgjakshëm të shtetit të Millosheviçit, marrëveshjen e Dejtonit, angazhimin e drejtpërdrejtë të protagonistëve kryesorë të SHBA dhe Bashkimit Europian dhe rolit që kanë luajtur përfaqësuesit lokalë politikë të Serbisë, Bosnje-Hercegovinës, Kroacisë, Maqedonisë, Malit të Zi, Shqipërisë, Kosovës, etj.

Në libër janë përfshirë 38 analiza që ngërthejnë një periudhë kohore të tri dhjetëvjeçarëve të fundit, por që shkojnë edhe më herët në periudha të tjera që lidhen me problematikat e Ballkanit dhe në fokus të veçantë të Bosnjë-Hercegovinës. Secili nga artikujt kërkon një hulumtim më vete për densitetin e ngjarjeve, personazhet e lartë të përfshirë në këtë konflikt të stërgjatë, qëndrimet pro dhe kundër që janë mbajtur në zhvillime të caktuara në kohë dhe vende të ndryshme, samite të suksesshme dhe të dështuara dhe plot ngjarje të tjera që vazhdojnë ta preokuojnë aktualisht Ballkanin. Shumë herë autori mban qëndrim kritik ndaj segmenteve të caktuara të politikës europiane apo të OSBE, por në çdo rast ballafaqon pikëpamjet e kryeqendrave shtetvendosëse duke u rreshtuar vetë ta ato që janë më racionale dhe më të mundshme për t’u realizuar.

Libri ka vlera të shumëfishta dhe fare mirë ai mund të jetë pjesë e bibliotekave të ministrive të jashmte në vendet e Ballkanit dhe jo vetëm, madje shërben edhe si një maual se si mund të hartohet një libër diplomatik që ka në thelb, dashurinë, paqen dhe është kundër urrjetjes dhe diskriminimit.

Si pjestare e komuniteti boshnjak në parlamentit e shtetit më të ri të Europës, pra në Kosovë i jemi pafundësisht mirënjohës këtij autori për këtë ndihmesë jo vetëm për Bosnjën, por edhe për krej Ballkanin dhe bashkohem me vlerësimin e ish-kryeministrit shqiptar Meksi që thotë: “ambasador nga më të mirët e vendit…patriarku i analizës diplomatike dhe politikës së jashtme, sepse është e pashoqe krijimtaria e tij në këtë lëmë; krijues i mendimit diplomatik shqiptar, të përgjithësimit të përvojës diplomatike shqiptare, kontribues në shkencën e mendimit diplomatik, me guxim profesional dhe novacion mendimor të një niveli mjaft të lartë”.

*Autorja është deputete e Kuvendit të Kosovës dhe kryetare e Komisionit për të Drejtat e Njeriut, Barazi Gjinore, për Persona të Pagjetur dhe Peticione.

Nga Astrit Lulushi/

Duke lexuar mitologjinë, atë klasike, njeriu njihet me karaktere a tipa të çuditshëm, si dhe me atë që në shikim të parë mund të duket konceptim i papërgjegjshëm, i gabuar i njeriut dhe fenomeneve.
Mite janë krijuar me “gjigantë” të tmerrshëm që hedhin gurë, përçmojnë e shembin male dhe shkaktojnë dallgë e tërmete që gllabërojnë anije e ushtri të tëra; që megjithatë, mund të llogariten si dridhje të tmerrshme të natyrës që ishin në veprim, si sot, edhe atëhere, në ato kohë të lashta historike.
Përsëri, fenomenet e përhershme të përditshme, rezultate të disa ligjeve të natyrës, janë aq të njohura sa nxisin vërejtje; por atëhere ishin çështje spekulimesh të shkaktuara nga frika dhe alarmimi.
Për shembull, kur dëgjonin zhurmën e tmerrshme të bubullimës dhe shihnin rrufe të ndezura, të shoqëruara me re të zeza dhe rrëke shiu, njerëzit besonin se Perëndia ishte zemëruar dhe ata terrorizoheshin nga zemërimi i tij. Nëse deti i qetë bëhej befas me dallgë të larta që përplaseshin fuqishëm ndaj shkëmbinjve, ata drejtonin fytyrat drejt qiellit të nxirë nga retë e shiu dhe pranonin çdo gabim që u shkonte në mendje se mund të kishin bërë. Kur herët shihnin qiellin me ngjyra të ndezura të ditës, mendonin se Perëndia e agimit, me gishtat e kuq, po tërhiqte velin e errët të natës, për të lejuar vëllanë, Perëndinë e diellit, të fillonte karierën e tij të shkëlqyer…
Kështu duke personifikiar të gjitha fuqitë e natyrës, njerëzit me shumë imagjinatë dhe shumë dell poetik, shihnin një Hyjni në çdo pemë që rritej, në çdo rrymë që derdhej, apo në rrezet si trarë të ndritshëm të diellit dhe në rrezet e bardha të ftohta të hënës së argjendtë; për ‘ta i gjithë universi jetonte dhe zgjerohej, populluar nga mijëra forma hiri dhe bukurie.
Më e rëndësishmja mund të ketë qenë se këto Hyjni ndoshta ishin më shumë sesa krijime të thjeshta të një imagjinate aktive; mund të kenë qenë qenie njerëzore që u dalluan në jetën e tyre me përparësinë e tyre mbi të afërmit e tyre; kur vdiqën ata u ndanë nga njerëzit në mesin e të cilëve kishin jetuar dhe poetët prekën si me shkop magjik detajet e jetës, të cilat, herë prozaike, u regjistruan thjesht si bëma të shquara.
Është shumë e mundshme që punët dhe emri i mirë i tyre u përkujtuan nga rapsodë, të cilët, duke udhëtuar nga një vend në tjetrin, me këngë e tregime, përhapën lavdinë e tyre; prandaj është jashtëzakonisht e vështirë, madje pothuajse e pamundur, të ndash faktet nga ekzagjerimet që kurrë nuk dështojnë të shoqërojnë traditat gojore rreth tyre.

Nga Magjister Agim Aliçkaj* /

Ishte ky një lajm shqetësues, por jo i papritur. Për Kryeministrin Haradinaj, edhe pse politikisht të dobësuar, shpëtim nga “koalicioni jolojal i dëmshëm për Kosovën”, dhe këthim në vendin e merituar të patriotëve dhe heronjve të kombit.  Për Kosovën, kulmi i  çfrenimit të shovenizmit serb, dhe, për më keq kulmi i padrejtësisë ndërkombëtare ndaj popullit të Republikës së Kosovës. Për ata që janë optimist, shans dhe shpresë për një ngritje të madhe kombëtare.

Akti i gjykates së Hagës për ta marrë Kryeministrin e Kosovës në pyetje, i cili ishte faktor dominant që e shtyri atë në dorëheqje, pa marrë parasyshë arësyen, ngjallë dyshime, dhe e dëmton autoritetin e saj si vend i drejtësisë. Pse tash, pse Kryeministri Haradinaj, luftëtarë i lirisë, për herë të tretë në Hagë, po ku janë shumë kriminel të vërtetë ?!  Kjo gjykatë rrezikon të vlerësohet dhe dëshmohet si gjykatë politike. 

Politika ndërkombëtare 20 vjeçare, fundamentalisht e gabuar, e barazimit të agresorit serb me viktimën shqiptare, e përkrahjes së  “politikanëve servil” siç thojnë amerikanët  “politically correct” të Kosovës, e kombinuar me ledhatim të Serbisë, dhe lëshime të njëpasnjishme në dëm të Kosovës, dështoi përfundimisht.  Është absurde dhe e pakupëtueshme, si u lejua Serbia  agresore dhe humbëse e luftës të shëndrrohet në “viktimë”, në vend se të dënohet për krimet e dokumentuara monstruoze.

Duhet shpresuar dhe besuar se erdhi koha për një rrugë tjetër!Erdhi, koha për një thyerje të madhe, ngritje të madhe kombëtare. Erdhi koha për një rezistencë të re, e të organizuar paqësore. Rezistencë gjithëpopullore me zgjedhje të reja dhe forma tjera, kundër padrjetësisë ndërkombëtare dhe klasës politike të korruptuar e të dështuar. Populli i Kosovës  nuk ka ç ka të humbë më shumë. Liria nuk mund ti merret më kurrë, luftën e ka fituar  dhe luftërat kan përfunduar. Kosova, është e shenjtë për kombin shqiptar, është vija e fundit të mbrojtjes kombëtare. Nuk bën dhe  nuk mund të ndahet. Shkëmbimi i teritorit është katastrofal dhe i parealizueshëm . Zgjidhja e imponuar është burim i konfliktit të pafund dhe nuk bën të pranohet  kurrë nga populli i Kosovës.

Dhe kështu duhet shpresuar se klasa politike ( pozitë dhe opozitë) do të ballafaqohet me realitetin, do ti kuptojë dhe pranojë dështimet, dhe do të fillojë me ndryshimin e kursit të veprimit. Duhet shpresuar, se ky popull i shumëvuajtur, do të nxjerr në krye, si shumë herë më parë gjatë një historie të vështirë, por të lavdishme, lider të fortë, patriot  të vërtetë, që e duan kombin më shumë se veten, pa ngarkesa nga e kaluara, të pakorruptuar e të pafrikë, që afrojnë dhe angazhojnë kuadro të fortë dhe të aftë për ta çuar çështjen përpara për një zgjidhje të drejtë, në të mirë të Kosovës, Serbisë dhe të mbarë Evropës. 

Njohja zyrtare e Republikës së Kosovës nga Serbia, dhe të gjitha shtetet e Bashkimit Evropian, si dhe  pranimi në OKB, në kufijt  ekzistues, të pranuar me shpalljen e pavarësisë, është parakusht  i panegociushëm për një  zgjidhje të vërtetë dhe të përherëshme. Vetëm kjo mund të hapë rrugë për bisedime qenësore me Sërbinë, në lidhje me marëdhënjet ndërshtetërore dhe trajtim të minoriteteve në të dyja shtetet. Pa këtë njohje nuk ka për çfarë të bisedohet.

Koha e bisedimeve të kota antishqiptare ka kaluar.

E drejta është në anën tonë. Evropa dhe Amerika duhet ballafaquar me fakte dhe argumente. Serbët në Kosovë i gëzojnë të gjitha të drejtat  dhe shumë privilegje, më shumë se çdo minoritet tjetër në botë.  Me ta duhet biseduar vazhdimisht për integrimin e tyre në shtetin e Kosovës. Nga ana tjetër, shqiptarët në Serbi, Maqedoni, Mal të Zi  dhe në Greqi janë sistematikisht të diskriminuar, gjë që shumë lehtë mund të dokumentohet. Sankcionet ekonomike të Qeverisë së Republikës së Kosovës, janë  të domosdoshme dhe përgjigje e merituar ndaj sjelljeve destruktive të klasës politike shoveniste serbe. Ata që kërkojnë të hiqen apo suspendohen, duhet ta përdorin trurin dhe ta pyesin veten, pse Amerika, nuk i suspendon sankcionet kundër Iranit dhe Koresë Veriore  për të biseduar.  Amerika e thotë vetë se, terroristët, diktatorët , shovenistët dhe komunistët, e kuptojnë dhe e respektojnë vetëm gjuhën e forcës dhe presionit të vërtetë. Lehtë mund të spjegohet se nuk ka kurrëfarë dallimi në mes të Iranit dhe Sërbisë, natyrisht në shkallë të ndryshme.

Përpjekjet e fundit serbe për ta siguruar përkrahjen amerikane në realizimin e synimeve të tyre shoveniste dhe ekspanzioniste në Ballkan dhe më gjërë do të dështojë. Amerikanet e dinë fare mirë se serbët me shumicë janë pro-rus dhe anti-amerikan të përbetuar kurse shqiptarët anti-rus dhe pro-amerikanë të përjetshëm. Nuk ka  logjikë të besohet se administrata  patriotike  amerikane  “America First” e presidentit Trump mund të heqë dorë nga interesat strategjike në Evropë dhe investimin e madh në Kosovë, që do ti shërbente Interesave të hegjemonizmit ruso-serb.Interesat strategjike të shqiptarëve dhe të amerikanëve janë të njëjta.     

Por, Amerika, nuk ka kohë t’i kryej punët tona. Ne duhet  të punojmë shumë vetë. Me veprimin, luftimin e korrupsionit, angazhimin dhe organizimin tonë, ne duhet  ta meritojmë përkrahjen amerikane. Ndryshimet  qenësore janë të domosdoshme dhe duhet urgjentisht të fillojnë  në Kosovë, Shqipëri, dhe trojet tjera shqiptare. Mërgata shqiptare është në ankth dhe pritje të këtyre ndryshimeve. Është e gatëshme për përkrahje, por jo pa kushte, që me veprime lobiste dhe aktivitete tjera të ndihmojë në arritjen e zgjidhjes së drejtë dhe përfundimtare  të çështjes sonë kombëtare.  

Pas të gjitha humbjeve dhe dështimeve njëzetvjecare, përfshirë rënjen e qeverisë Haradinaj, ka ardhur koha që politikanët shqiptarë të punojnë për  kombin e vet, pra ta qesin interesin e vendit të tyre të parin. Kombi ynë  e ka dëshmuar se është i drejtë dhe tolerant ndaj kombeve, racave dhe besimeve të ndryshme fetare

*Anëtar i Bordit Ekzekutiv të Ligës Shqiptaro Amerikane 

Shkruan: Nue Oroshi/ Të qenurit njeri është një vyrtyt shumë i madh që nuk mund ta ketë çdokush. Njeriu dhe njerëzia nëpër kohëra të ndryshme historike janë ballafaquar me njëri-tjetrin.Njerëzia në të kaluarën ka qenë një vyrtyt i shenjët që është përcjellur  brez pas brezi në trojet shqiptare. 

Madje shumë familje atdhetare dhe të përkushtuara iu kanë përcjellur fëmijëve dhe pasardhësve të tyre se dy vyrtyte të shenjëta janë që duhet mbajtur me një përkushtim të pashoq.E ato janë njerëzia dhe atdhedashuria.Në të shumtën e rasteve njerëzia dhe atdhedashuria kanë shkuar paralel tek populli ynë shqiptar që historikisht nuk ju ka munguar trimëria dhe atdhedashuria por që fatkeqësisht në shumë periudha historike prijësit dhe drejtuesit e popullit shqiptarë kanë lakmuar shpeshherë dhë në të shumtën e rasteve kjo lakmi na ka kushtuar me humbje teritorësh dhe nuk është rastësisht në popull fjala popullore:“se mos i hani paret e krajlit se shenjë t’zezë po i leni djalit “

Në çdo periudhë historike trevat shqiptare janë zvogëluar dhe kanë humbur me qindra kilometra tokë,det e qiell duke i lënë fshatra dhe krahina të tëra në mëshirën e pushtusve.Të cilët ditën në të shumtën e rasteve të bëjnë masakra të mëdha në tokat shqiptare që u lanë me gjak.E fatkeqësisht këto masakra ende nuk jemi në gjendje që ti evidentojmë dhe të paraqesim një dosje në Gjykatën e Hagës lidhur me krimet serbe,greke,turke,malazeze dhe maqedone në trojet shqiptare.Asnjëherë nuk është vonë që të mblidhen faktët historike, dëshmitë e shumta të krimeve që janë kryer në popullin shqiptarë.

Por është fatkeqësi se projektët e tilla nuk mbështetën dhe nuk financohen nga vetë qeveritë shqiptare.Jam plotësisht i bindur se vetëm sa kanë vjedhur dhe keqpërdorur buxhetin e  Republikës së Kosovës politikanët tanë në këto njëzet vitet e fundit kishim mundur që të përgatisim dhe përpilojmë hiq më pak se njëqind dosje lidhur me krimet e pushtusve shqiptarë në trojet tona.Kishim mundur që të botojmë më shumë se njëqind libra enciklopedike më se paku në njëzet gjuhë të huaja botërore.

Dhe kishim mundurë të themelojmë tri akademi diplomatike për krijimin e diplomatëve të rinj të Kosovës që do ta mësonin kodin e diplomacisë.Është fatkeqësi se posa kanë kaluar njëzet vite të krimeve serbe në trojet shqiptare,politikanët tanë e kanë sjell gjendjën në atë menyrë sa që krimet serbe të barazohën me luftën çlirimtare të shqiptarëve për çlirimin e Kosovës. Kjo është shumë e dhimshme, është një gjamë për kohën që po e hanë njerëzinë,kjo është një vaj për popullin tonë që po e humb atdhedashurinë.

Nikë Gashaj/

Kur federalizmi ka qenë i vendosur në Jugosllavi, njësitë federale kanë qenë kryesisht të organizuara në bazë të kombeve etnike, sipas modelit Sovjetik. Në të ashtuquajturën Jugosllavinë e Dytë, marrëdhëniet ndërmjet kombeve etnike, që nga viti 1960, gjithnjë e më tepër janë keqësuar. Duke analizuar eksperiencat dhe shkaqet e dezintegrimit Jugosllav, Sovjetik dhe Çekosllovak, teoricienti Valeri Bans thekson se struktura federative ka qenë shkaku më i rëndësishëm, që ka çuar deri te shthurja, sepse federalizmi njëpartiak, në kontekstin socialist i ka krijuar proto-kombet dhe proto-shtetet.

Dezintegrimi ka ndodhë për arsye se struktura politike-administrative e këtyre shteteve federative ka qenë e themeluar në njësitë të cilat kanë qenë të caktuara në kategoritë etnoterritoriale (Valerie Bunce). Nuk ka dyshim, përpos shkaqeve të tjera, se edhe defektet e inkorporuara në sistemin politik dhe karakteristikat konfederative e kanë lehtësuar shthurjen respektivisht dezintegrimin.

Arsyeja kryesore e kundërshtimit dhe e rezistencës së federalizmit është eksperienca me federalizmin, që ka shërbyer si udhë e secesionizmit dhe e shthurjes së tri ish-federatave komuniste. Mu për këtë arsye, federalizmin e shikojnë si një mjet që me hapa gradualë e sendërton secesionizmin.

Pas vdekjes së Titos në Jugosllavi ka arrdhur deri te tensionimi i gjendjes politike dhe acarimi i marrëdhënieve etnike dhe konfliktet e armatosura. Si pasojë e kësaj, në disa republika, veçanërisht në Serbi, Mal të Zi, Kroaci dhe Bosnje Hercegovinë ka arrdhur deri te koncentrimi i pushtetit në duar të kryetarëve të republikave të lartpërmendura, kurse në popull ka qenë i përhapur një botëkuptim, të cilin mund ta vlerësojmë si shprehje e dominimit të një kulture politike autoritare, e cila ka rezultuar në personalitete autoritare, të cilët i ka përkrahë pjesa dërmuese apo absulute e popullatës aktive politike, e shkaku kryesor nuk ishte dashria ndaj udhëheqësve, por frika për identitet kolektiv dhe ekzistencë, në qoftë se në konflikt të fuqisë dhe të interesit mbeten pa koordinatorë ose dirigjentë.

Pa marrë parasysh se autorët e orientimit liberalo-demokratik si psh. Huan Linc, Arend Lajphart, Alfred Stepan dhe të tjerë, që merren me problematikën e transformimit nga format politike autoritare në ato demokratike në Amerikën Jugore, në Europën Jugore (me çka më së pari mendohet në Spajë dhe Portogali, pastaj në Itali, Greqi dhe Turqi) dhe në Europën Lindore (duke përfshirë dhe Ballkanin) theksojnë përparësitë, të cilat për një transformim të tillë do t-iu afrojë sistemi parlamentar, atyre iu është dashur të konstatojnë shtrirjen dhe zgjerimin e madh të sistemit presidencial, kryesisht me presidenta të fortë, çka kur të merret parasysh tradita autoritare dhe kultura politike, manifeston (me përjashtime) më tepër autoritarizëm sesa ndonjë tipar tjetër të bindjes politike.

Kur presidenti rus ishte në konflikt me parlamentin, i cili ka arritur kulmin më 1993, në përpjekjet që me ndërrimin e kushtetutës ta forcojë poziten e vet, disa shkencëtarë amerikanë, njohës të mirë të Rusisë, si Robert Daniels, e kanë përshkruar pozitën dhe ambicjet e tij si lindje “të mbretit të ri”. Në të njëjten kohë, një pjesë e mirë e shtypit perëndimor e ka parë si një interes për momentin më të rëndësishëm, që në pushtet të mbetet negociatori i gatshëm për koncesione, sesa të vihet deri te zhvillimi i institucioneve demokratike dhe i pushtetit ligjor, nëpërmjet ndarjes dhe baraspeshës së pushtetit, si dhe i forcimit të sistemit parlamentar.

Situatë e ngjashme ishte edhe në vendet e tjera të Europës Lindore dhe në hapësirën e ish Bashkimit Sovjetik.

Ne këtu duhet të cekim se teoreticientët e demokracisë konsociale vlerësojnë se parlamentarizmi, për mbrojtjen dhe për mbushjen e synimeve të pakicave etnike (nacionale), është më i mirë se sa presidencializmi.

                               Rreziqet e trilluara dhe diktatura politike

Disa hulumtime të opinionit publik dhe stereotipet dominuese në kulturën politike në hapësirën e Serbisë dhe Malit të Zi kanë treguar, e për këtë ekziston edhe një numër i madh indikatorësh në mbishkrime, në korrespodencat e lexuesve dhe në deklaratat e botuara, që një numër i madh i qytetarëve ka menduar dhe mendon se situata detyron pranimin e presidentit të fortë si udhëheqës.

Në një mënyrë kjo ka të bëjë në mënyrë të ngjashme me situatat e rrezikshme ose të rreziqeve të supozuara, në të cilat romakët e vjetër dikuj ia kanë besuar pushtetin e pakufizuar. Rreziku për ç‘arsye kërkohen autorizime të jashtëzakonshme mund të jetë i trilluar dhe joreal, ndërsa efektet në pikëpamje të përkrahjes janë gati të njëjta.

Romakët atë formë fillestare të diktaturës e kanë kufizuar në pikëpamje kohore dhe të përmbajtjeve të kompetencave, e kur ka kaluar koha e caktuar ose eliminimi i rrezikut, përsëri janë kthyer në një formë “normale” të jetës politike. Mirëpo, edhe atëherë është dëshmuar se paraftyrimet mbi rreziqet ose vetërreziqet mund të përkrahen apo të mbahen edhe artificialisht dhe ashtu të vazhdohet diktatura.

Nuk guxojmë të mos e kemi parasysh fatin se një numër i madh i argumentave dhe rezoneve në favor të decentralizimit, vetëqeverisjes, demokracisë, të kufizimit të pushtetit etj. mund të kundërshtohet me heshtje, ose shprehimisht me një sërë kundërargumentash nga katalogu i “arsyeve shtetërore”, të “interesave kombetare”, të “arsyeve të sigurimit kombëtar”, të teorisë së sovranitetit, të nevojave dhe detyrave të shtetit për të ruajtur rendin publik si supozim të paqes shoqërore dhe të pengojë trendet nga fragmentizmi i mëtejshëm, që mund të rrezikojë jo vetëm integritetin e tij territorial, por mund të çojë edhe deri te konfliktet me përpjestime të mëdha dhe me pasoja jashtëzakonisht tragjike.

                                      Xhon Loku – prijësi i ideve demokratike

Si prijës i ideve dhe i institucioneve të demokracisë liberale, e cila kërkon edhe vetëqeverisje, decentralizim dhe ndarjen e pushtetit, në një masë të madhe konsiderohet Xhon Loku. Ndërsa, si përfaqësues dhe ithtar radikal i mbrojtjes së rendit autoritar, të rregullit publik  dhe sigurimit të shtetit ose interesave kombëtare (shtetërore), mund të merret Tomas Hobs.

Loku e ka paraparë dhe supozuar një situatë, ku trupi politik dhe qeveria formohen mbi bazat e veprimit racional dhe të marrëveshjes së njerëzve mbi të ashtuquajturat sende themelore, që kanë të bëjnë me karakterin e jetës së përbashkët nën pushtetin e zgjedhur dhe në bazë të respektimit reciprok të të drejtave dhe lirive themelore.

Ai është nisur nga një koncept i karakterit njerëzor, që llogarit në mprehtësinë e arsyes, të urtësisë dhe të gjykimit njerëzor. Por, në qoftëse dikush supozon ndryshe karakterin e njeriut, duke parë në të egoizmin dhe karrierizmin si tipare kryesore, dhe nëse e konsideron se ajo manifestohet në mënyra të ndryshme në jetën e përditshme (krime, pasiguria e jetës dhe e pronës, korrupsioni, lufta rreth pushtetit nga grupet mafioze deri në krye të shtetit) dhe përpos kësaj, po ashtu shton se në përpjestimet botërore gjatë tërë historisë zhvillohet lufta për superioritet dhe dominim, atëherë një paraftyrim i tillë i zi mund edhe për zgjidhjen e problemeve të pushtetit dhe të rendit publik, të drejtojë me mjete të tjera.

                                         Tomas Hobsi-ithtar i pushtetit autoritar

Udhë tjetër është ajo mbi të cilët kanë treguar mbrojtësit e shumtë të pushtetit të fortë, dhe zakonishtt të pakufizuar. Për një rezonim të tillë është vendi reprezentues nga Leviatani, ku Hobsi e shqyrton karakterin dhe mënyrën e themelimit të shtetit: mënyra e vetme që të vendoset pushteti i tillë i përbashkët, i cili mund të jetë i aftë për t’i mbrojtur njerëzit nga pushteti i jashtëm dhe nga lëndimet që ia bëjnë njëri tjetrit dhe t’i sigurojnë që me zellin e tyre dhe me frytet e tokës mund të ushqehen dhe t’i kënaqin nevojat dhe kërkesat e veta, është e domosdoshme që tërë forcën dhe fuqinë e vet t’ia besojnë një njeriut, ose një grupi të njerëzve të cilët do të kenë mundësi që të gjitha  dëshirat e tyre nëpërmjet shumicës  së votave të reduktohen  në një dëshirë.

E kjo do të thotë të caktojmë një njeri ose një grup njerëzish të cilët do të jenë mbartësit e personalitetit të tyre dhe gjykimeve të tyre. Dhe në tërë atë qëndron esenca e shtetit të cilin do ta definojnë si një personalitet ku mbartësi i këtij personaliteti quhet sovran dhe thuhet se atij i takon pushteti sovran, ndërsa të gjithë qytetarët e tjerë  janë shërbëtorë të tij.

Shumë fakte ne na drejtojnë në konkludim se pikërisht  ndeshemi me shumë elemente të shtetit autoritar Leviatan: mirëpo, shteti në fjalë nuk përmbush atë rol të cilin  një shteti të tillë ia ka përcaktuar Hobsi në teorinë e vet. Ky rol kishte për synim ofrimin e paqes dhe sigurisë.

                         Sovraniteti shtetëror rigjid- pengesë e demokratizimit

Pa marrë parasysh se mendojmë që do të ishte e preferueshme dhe e nevojshme që shtetet e Ballkanit Prendimor: Mali i Zi, Shqipëria, Kosova, Serbia, Maqedonia dhe BeH, të zhvillohen në drejtim demokratik, të sendërtimit adekuat të pushtetit ligjor, të decentralizimit demokratik dhe të vetëqeverisjes rajonale dhe lokale, të respektimit, mbrojtjes dhe realizimit konsekuent të të drejtave të njeriut dhe të drejtave të pakicave kombëtare, duhet të themi se ekzistojnë disa grupe të faktorëve të cilët do të drejtojnë në një drejtim të kundërt.

Në rend të parë, kryesisht, koncepti i pushtetit ka qenë dhe është i përcaktuar me botëkuptimet  mbi sovranitetin shtetëror dhe ndërtimin e shtetit nacional, i cili ka më tepër ngjashmëri me kompetencat dhe me zgjidhjet institucionale nga e kaluara historike e sistemit politik centralist sesa me idetë dhe institucionet liberal-demokratike.

Mu për këtë arsye një ndër potezat kryesorë të pushtetit tek këto shtete, që në fillim të ashtuquajturës – periudhë të transicionit, ka qenë koncentrimi i pushtetit dhe i resurseve.

Pastaj, interesat e pushtetmbajtësve që të ruajnë pushtetin dhe fotelet kanë imponuar nevojën e shpenzimit të një energjie të madhe dhe të mjeteve për të realizuar atë qëllim duke mos u kujdesur që shteti ta arsyetojë veten, madje as me përmbushjen e këtyre qëllimeve dhe detyrave, për çka sipas Hobsit edhe formohet shteti, e ajo është sigurimi i rendit shoqëror, paqes dhe sigurisë, nga jashtë dhe nga brenda. Në këtë situatë pushtetmbajtësit janë shumë të rrezikuar, sikur të inicionin reformat e vërteta, të ndërtimit dhe funksionimit të shtetit juridik dhe demokratik, të cilat do të “shkrinin” dhe do të dobësonin sistemin e tyre rigjid të kontrollit, i cili është treguar joefikas, jozhvillimor dhe jodemokratik

– SHFLETIME 3 TË LIBRIT “DARSIA” TË STUDIUESIT HARUN GRECA-*/

– PERSE PERJASHTOHET ORIGJINA SLLAVE DHE TURKE E EMRIT DARSI?/

Për t’i dhënë përgjigje pyetjes:Kush ia dha emrinë Darsisë- autori i librit, studiuesi Harun Greca u drejtohet argumenteve dhe fakteve nga historia, arkeologjia, dhe gjuhësia. Të tria së bashku zbulojnë enigmën e prejardhjes, ftillojnë ose përjashtojnë tezat e debatueshme, nga ana tjetër zbulojnë përgjigjen, e cila ende s’konsiderohet e vërtetuar plotësisht e shkencërisht, por gjithësesi nuk është e hamendësuar, por e argumentuar.  Autori shkruan: Në shekujt para Krishtit, por sidomos pas rënies së rendit skllavopronar, në mesjetën e hershme e të vonë, në Shqipëri erdhën e u larguan pushtues të ndryshëm, të ëvnë e mbivënë njeri mbi tjetrin.Prej kësaj shumatoreje”vizitorësh të paftuar”, autori veçon sllavët, me gjuhën e të cilëve ngjason në formë emri i Darsisë…

           Në serbisht fjala “dar”(Jo darsi), ka kuptimin leksikor “dhuratë”, i dhuroj, ia fal pa shpërblim dikujt një send që ka vlerë. Fjala edhe në bullgarisht(një tjetër pushtues) kuptimi është i njëjtë: dar- dhuratë, peshqesh …

Por asnjëra nga këto dy emërtesa me preardhje nga këto dy gjuhë pushtuesisht nuk ka lidhje emri i DARSISË. Në kundërshtimin e kësaj teze autori ëshët i sigurtë dhe i prerë:Jo nuk vjen nga gjuhët sllave emërtesa e krahinës DARSIA!

Le t’i referohemi Historisë për të parë nëse fshihet apo jo nën mburojën e saj Enigma e mistershme e prejardhjes së emrit-DARSIA: Barbarët sllavë e mësynë disa herë Ilirinë. Në vitet 610-641, kur Perandor në Bizant ishte Herakli, sllavët u ridyndën përsëri. Perandori Herakli, perandoria e të cilit arrinte deri në Shkumbin,(shpesh edhe pat kapërcyer Shkumbinin),- ndërkohë i zënë në luftime edhe me persët, u detyrua t’i pranojë sllavët të banonin në tokat e peradorisë së tij, kryesisht në zonat e varfëra e të shkreta, por asnjëherë në luginat e lumenjëve. Arkeologu dhe studiuesi N.Ceka shkruan: Lugina e Shkumbinit përbënte zonën e kontrollit të rreptë të autoriteteve bizantine, ku nuk u lejua vendosja e sllavëve.Kjo dëshmohet edhe nga mungesa pothuajse e plotë e Toponimisë sllave në këtë zonë-DARSI.

   Tributë sllave u vendosën në zona të thella të territoreve bizantine, kryesisht në ato të shpopulluara , apo në Malësitë e thepisura e të pabanuara. Këtë tezë e mbështet edhe studiuesi P. Thëngjilli i cili shkruan: Sllavët shkelën territore të ndryshme të Perandorisë Bizantine, pork jo nuk duhet kuptuar si një sllavizim i atyre krahinave ku ata shkelën-

(P.Thëngjilli & S.Daci”Historia e Perandorisë Bizantine 395-1453, f 79).

Dhe një argument tjetër i kuptimisisë logjike për autorin e librit”DARSIA” për kundërshtimin e tezës së prejardhjes sllave: Darsia, e përmendur si vend me pasuri të mëdha dhe me kontribute në arkën e Perandorisë Bizantine, nuk mund t’i bëhej dhuratë një popullsie barbare siç ishin sllavët. Pra kuprimi i fjalës ’dar’ nuk ka bazë historike dhe si i tillë përjashtohet.

I njëjti konkluzion arrihet edhe me origjinën e fjalës”dar” në bullgarisht, mbetet e vetëpërjashtur sepse dhe këtu na vjen në ndihmë argumenti historik, që e nxjerr të pabazë, pasi ata sunduan gjatë shekujve IX-XI, afro 160 vjet.

Fjala “dar” gjendet e përdorur edhe në turqisht me kuptimin leksikor:I ngushtë, e kufizuar, i(e) vështirë. Por me gjithë sundimin pesë shekullor në Shqipëri, emërtimi nga turqishtja përjashtohet si argument gjuhësore sepse; Fjala”dar” në turqisht nuk emërton, ajo përdoret si përcaktor, është mbiemër, dhe jo emër si në rastin konkrt të emërtesës së krahinës-DARSIA.

 Autori i librit “Darsia” pasi i përjashton emërtimin e krahinës nga gjuhët sllave dhe turke, kthehet pas në lashtësi, për të kërkuar rrënjën e fjalës emërtuse. Në bregdetin Dalmat fiset ilire ishin të shumta. Ndër ta shquheshin edhe Daorsët në Bosnjë, të vendosur në luginën e lumit Neretva me Kryeqendër Naronin.Veç ilirëve në bregdetin Dalmat, banonin edhe Keltët(fise Gjermane) e Thrakët. Mes Iliro-Keltëve e Iliro-Thrakëve  zhvilloheshin shpesh luftime të ashpra.Më i përgjakshmi është ai vitit 310 para Krishtit. Keltët sulmuan Ardinantët dhe Autoriatët, dy fiset ilire që banonin rreth lumit Sava. Të dy këto fise, prej luftimeve me Keltët, shpërngulen dhe zbresin më në Jugë, vendosen aty ku ishin Dorsët, bashkohen me ta. Luftimet e Keltëve kundër fiseve Ilire nuk rreshtën, u bënë më të rrepta. Në këto rrethana “fiset Ilire” në Bosnjë mbetën pa vendbanime, -shkruante Taloczi, studiues e arkelolog austriak në studimin e tij”Historia e Motshme e Ilirëve ndër vende të Bosnjës”- Botoi Revista”Agimi” nr. 1-12, Shkodër 1919.

                Luftimet i shtynë fiset Ilire të largohen nga vendbanimet e para; Ardinanët u vendosën pranë Shkodrës, të tjerët u shpërndanë nëpër Shqipëri, ku gjetën hapsira.Përjashtim nuk mund të bënte fisi i “Daorsëve”, një pjesë e të cilëve u detyruan të shpërngulen nga trojet e tyre në Bosnjë dhe të vendosen aty ku sot thirret DARSI, të mirëpritur prej fqinjëve të fisit të Parthinëve. Arkeologu dhe studiuesi Hasan Ceka në artikullin”Gjurmë të trashëgimisë Ilire në toponiminë e sotme të vendit tonë” arrinte në përfundimin se:” Dy Krahina, Darsia ndërmjet Lushnjës dhe Peqinit dhe “Labëria” në lindje të Vlorës, na kujtojnë dy nga fiset më në shenjë të ILIRISË s ë Jugut, Daorsët dhe Labeatët, të cilët nga mesi i Shekullit të II para Krishtit kanë prerë edhe moneta të shënuara me emrat e tyre. Të dy fiset e përmendura banonin në territorin e tyre  të sotëm”.(H.Ceka, revista”Monumentet”nr 5-6/1973.

 Stdiuesi Harun Greca në librin e tij “DARSIA” arsyeton: Si rregull krahina ose kryeqendra mbanë emrin e fisit, të banorëve të saj në shumicë. Kështu fisi i Bylinëve quajti me emrin e tij kryeqendrën ”Bylis”(Ballshi i sotshëm), parthinët i dhanë emër qendrës së tyre-Partha-kurse Daorsët e thirrën krahinën e tyre-DARSI.

             Në luftën e tretë iliro-romake, e zhvilluar në gjirin e Apolonisë, sipas Tit Livit, në vitin 18 para Krishtit, Daorsët u bënë aleat të romakëve. Për kontributin e dhënë ata fituan Pavarësinë dhe të drejtën e prerjes së monedhës me emrin e tyre(Daorson), i cili s’është gjë tjetër veçse emri i fisit të Daorsëve.(Rreth kësaj ka shkruar B.Jubani revista studime historike” nr 1-2/1974.

Në arkeologji identifikimi i monedhës me emrin e Daorsëve ishte një arritje e shkencës së numizmatikës shqiptare, përmes së cilës arrihet në përfundimin se: Daorsët e Darsisë, në shekullin e II para Krishtit, kishin arritur tregues të lartë në zhvillimin e konomik, politik, tregtar e kulturor. Do të ishin luftrat e mëvonshme ato që do t’i zhduknin gjurmët e këtij qytetërimi. Straboni ka shkruar:”Iliria ka qenë shumë e populluar, por sot në pjesën më të madhe ka mbetur shkret”.

Duke iu drejtuar Gjuhësisë, autori i librit Harun Greca, që u vu në gjallje të tij në kërkim të gjurmëve të historisë së fjetur të DARSISË, i referohet edhe profesorit të shquar Eqrem Çabej, i cili e përjashton ndikimin e huaj në toponiminë e DARSISË. Çabej shkruan:”..Po ka edhe emra, sidomos toponime, me kuptim të paditur si Lura, Dajti, Erzeni,Darsia, Vjosa, Labëria e plot të tjera, që nuk janë me origjinë të huaj.(Eqerem Çabej”Studime Gjuhsore”Vëllimi I IV, fq 166, Prishtinë 1977.

   Autori H. Greca ndjek edhe evolimin gjuhësor të fjalës” në shqipen e sotme emri”daors” u kthye në dars-i, me theks në rrokjen fundore. Është rregull në shqipe që grupi zanor –ao-i ka rënë pjesa e dytë dhe mbeti”dars”.

Këto diftongje argumentonte Eqrem Çabej-nuk ruhen më në shqipe, si të tilla janë reduktuar në vokal, monoftonguar, prandaj diftongjet e sotme janë sekondare.(Eqrem Çabej ”Studime gjuhësore”  Vëllimi i III, fq 121, Prishtinë 1976.

 Duke i gjetur fundin argumentimit dhe vërtetimit se DARSI buron nga “DAORSËT” autori i librit arrinë në përfundimin logjik se toponimi “DARSI-a” është thjeshtë fjalë shqipe me burim nga ilirishtja, emri i fisit Ilir të daorsëve. Me emërtesë të njëjtë, por me shqiptim e tingëllimë dialektore, gjendet sot në fshatrat: darsëtë-fis i zhdukur në Lumë; Darsi-fshat në Lumë si dhe emri i përroit- po atje; Darzët-lagje në Dajç, Sapë(Revista “Hylli i Dritës” nr 10-11 , faqe 518, viti 1940.

Po ashtu, në rrethin e Matit, në jugë dhe fare pranë qytetit të Klosit, ndodhet fshati Dars, i cili ngrihet në këmbët e malit me të njëtin emër”Mali i Darsit”. Mbi lartësinë e tij dikur ngrihej një kala e kohrave të vjetra me emrin e fshatit, që banorët e thërrasin edhe sot”Kalaja e Darsit”. Fshati përshkohet prej përroit që zbret prej malit. Edhe ky përrua mban emrin “Sheu i darsit”(Fletorja zyrtare” nr 46/1938.(Vijon)

* Per ata qe nuk e kane ndjekur Historine e Darsise duhet ta nisin leximin nga Darsia 1, me pas 2 e tash 3. Faleminderit.

Shkruan: Prend Ndoja, Long Island, SHBA /

Boshti që i jep kuptim jetës sonë, është atdheu, është toka jonë. Atdheu është fati ynë, është toka e ujitur me gjakun e të parëve, të cilët vuajtën, por kurrë nuk u gjunjëzuan, duke ruajtur të paprekur dinjitetin dhe identitetin. Kjo tokë u bë pjesë e jona që para lindjes sonë; u zhvillua e u mishërua me ne gjatë rritës sonë, për të qëndruar me besnikëri dhe dashuri, deri sa të bashkohemi përsëri në brendësinë e saj.

Nga toka kemi trashëguar një fushë magnetike, që është pjesë e jona. Sado të largohesh nga vendlindja, kjo forcë të tërheq drejt tokës mëmë. Atdheu është etnia jonë, është testament i çmuar i të parëve – që ta ruajmë e ta vlerësojmë më shumë se jetën tonë. Ky testament, nuk është pronë e askuj, që të keqpërdoret, apo të shfytëzohet sipas dëshirave të tyre. Është zhvlerësim dhe veprim antikombëtar, nëse gjatë sfidave në shtigjet e jetës t’ia kthejmë shpinën atdheut, të ndikuar nga valët e disponimit, apo mendimeve të papeshuara mirë. 

E kaluara e popullit tonë, në të shumtën e kohës ishte rrëqethëse. Ecnim këmbëzbathur në motet e vështira, buzë humnerës. Vetëm pafajësia e popullit tonë dhe trimëria e mendjebardhëve na shpëtuan nga fundosja definitive.

Furia barbare mbi tokën tonë ishte shkrepëtimë dhe bubullimë e së keqes; duke vrarë, përçarë e sunduar; duke e dëbuar popullin tonë nga vatrat e tij; duke ia mohuar edhe të drejtat elementare, si gjuhën dhe shkrimin shqip. Udha e të parëve tanë ishte e rëndë, shumëfish më e rëndë sesa e sotmja, sepse ishte tutela e të huajve sllavë, helenë e aziatikë që frenonte rrugën e mbarë e të përparimit.

Popullit më fisnik të botës, pushtuesit, padrejtësisht ia vunë kufijt mes tokave të tij, duke synuar ta asimilonin në tokën e tij, ndërsa, një pjesë tjetër, e detyruan të merrte udhët e hidhura të mërgimit, të rënda e të lara me lot e gjak. Kjo plagë e vjetër vazhdoi në të gjitha kohërat, duke mos iu shkëputur varganit të së keqes as sot. Tretja e popullit tonë drejt rrugëve të globit, fatkeqësisht është plagë edhe sot, që në heshtje po e përpin kombit tonë, duke larguar nga këtu pjesën më vitale.

Në mungesë të korrektësisë, së pari me veten e me vendlindjen dhe në mungesë të politikave largpamëse zhvillimore, në hapësirën tonë kombëtare po zbehen rrezet e shpresës. Po kufizohet kështu fushëveprimi për ndërtuar një jetë me standarde të kohës. Vendi që shqiptarët e duan më shumë se jetën e tyre, nuk ofron mundësi të mjaftueshme të zhvillimit e integrimit në botën e përparuar.

Populli ynë është atdhedashës i flaktë dhe kjo është dëshmuar çdoherë gjatë historisë, ashtu si dhe gjatë luftës së fundit, duke dëshmuar para botës atdhedashurinë për vendlindjen, edhe atëherë kur ishte bërë shkrumb e hi nga makineria vrastare serbe. Menjëherë pas çlirimit, shqiptarët  refuzuan lejet e qëndrimit në shtetet më të zhvilluara të botës, siç ishin Amerika dhe vende tjera të Evropës dhe u kthyen në vendlindjen e tyre. Mbi gërmadhat e luftës, mbi tokën e minuar rifilloi edhe njëherë jeta, por, fatkeqësisht, mërgimi-lëngata e shekujve, që buron nga vetja e jonë, nuk u shërua.

Gjatë këtyre viteve të pasluftës, u dëshmm se, ngaqë investimi në arsim nuk i mbushë xhepat e rrjeteve mafioze, pikërisht arsimin e kanë lënë pasdore. Pa arsimim cilësor, nuk ka ardhmëri të ndritshme dhe po të investohej në arsim (e jo në hotele me shumë yje) do të krijohej mundësia e krijimit të vetëdijes së shëndoshë për veten dhe vendin tonë. Nga aty do të zhvillohej edhe ekonomia e mirëfilltë, që do të nxiste zhvillimin edhe në fushat tjera të jetës, si shëndetësia dhe përmirësimin e mirëqenies ekonomike. Në këtë mënyrë, do të ndalej njëherë e përgjithmonë rrjedha e gjakut të arbrit drejt rrugëve të botës, të këtij fenomeni që ka shkretëruar tokat tona. Shumë qendra të njohura shqiptare, sot janë dealbanizuar, si Manastiri e Janina, p.sh., dikur qendra të njohura të qenësisë e identitetit shqiptar, ndërsa sot janë lënë në mëshirën e kohës dhe dorës së qarqeve antishqiptare greke e sllavo-maqedonase.

Kuadrot me përgatitje të larta profesionale duhet të mbështeten nga institucionet shtetërore, që njohuritë dhe ëndrrat t’i bëjnë realitet në vendin e tyre. Me një ngritje të tillë, edhe ne mund t‘i prezantojmë arritjet tona para botës, e, jo si endacakë azilkërkues, të presim para portave për mëshirë nga  të tjerët. Nëse jetën tonë ia falim verbalizmit, përgjumjes, atëherë elementet negative do t‘i paralizojnë veprimet dobiprurëse në fusha të ndryshme. Nga dobësitë që manifestrohen sot, pasardhësit tanë do të vuajnë nesër. Nga kjo atmosferë e krijuar sot, lind kotësia dhe elementet negative, që i transferon njerëzit nga jeta normale, në atë abstrakte, duke i nxitur të rinjtë që ta zhvillojnë jetën e tyre jashtë bazës së shëndoshë njerëzore. Në krejt këtë situatë, është edhe aparati shtetëror, i cili duke shtypur inteligjencën dhe masat e gjera të popullit, krijon një hapësirë të lirë veprimi, për të notuar më lehtë në ujrat e korrupsionit, duke ruajtur rrjetin e garniturave të dëmshme që ata kanë ndërtuar.

Sot jemi të lirë dhe fatin tonë mund ta marrim në duart tona. Ne jemi ata që i japim jetë dhe që e vrasim fatin tonë. Njerëzit e pasuksesshëm e dështakët, gjithmonë ankohen duke akuzuar të tjerët, pa ndërmarrë asnjë veprim. Kthesa në të mirë fillon atëherë kur çdonjëri, ankesat i adresojmë së pari te vetja e jonë. Askush nuk mund ta mohojë të drejtën tonë, nëse ne dimë ta mbrojmë atë. Aq sa kanë mundësi armiqtë tanë që ta mbulojnë diellin mbi tokën tonë, po aq kanë mundësi t’i mbulojnë mendjet apo parimet tona, nëse ato janë të zgjuara. Mjerisht, nga mosdija, disa nga vëllezërit dhe motrat tona të profesioneve të ndryshme, sot përpiqen të notojnë në ujra të turbullta, edhe pse ndoshta këtë e bëjnë pa dëshirën e tyre, si të vetmen mënyrë mbijetese, për t’i shpëtuar mërgimit  (Fjala popullore “Atë që e ha ariu, i ka shpëtuar rrezikut që të mos e hajë ujku). Disa të tjerë, pasi përpiqen ta ndërtojnë jetën pranë familjes dhe të afërmve në vendin e tyre, hasin në pengesa; luftojnë për të arritur suksese, por në të shumtën e rasteve rezultojnë si të kota, sepse perspektiva e tyre është e pamundur nga pengesat e keqbërësve në postet shtetërore. Pastaj, me një dëshpërim të madh, marrin udhën e mërgimit, ashtu si shumë të tjerë para tyre. Këto janë shkaqet e braktisjes së atdheut, që sipas raportimeve të medieve të ndryshme, me përmasa alarmante po vazhdon edhe sot, por tani më me një formë tjetër, duke siguruar viza pune. Nga kjo, kemi një situatë kur numri i njerëzve në atdhe, është më i vogël se i atyre që tani më kanë braktisuar vatrat e tyre. Trendi i zhvillimeve të tilla është dramatik dhe nuk ka asnjë shenjë se do të ngadalësohet, e lëre më të ndalet krejtësisht.

Në rrethana të tilla, s’ka se si të mos ndalesh e të mendosh ç’po ndodh me ne? Duke parë zvogëlimin e tokave tona, mund të pyesim: sa rëndë na kushtoi liria… Duke parë numrin e të mbeturve, del se largimi edhe i një personi është humbje e madhe për vendin. Largimi i një të riu sot, është humbja e një familjeje të madhe nesër; është humbje e një doktori, artisti, shkencëtari, luftëtari… Ndonëse për mërgimin, që po dëmton substancën tonë kombëtare, është shkruar dhe janë dhënë mendime të shumta, akoma nuk është gjetur një fije shprese- një dorë shërimi. 

Sot, demagogët sharlatanë, për fitime dhe qëllimet e tyre antikombëtare, mërgimin duan ta paraqesin si rrugë shpëtimi, duke e stolisur me ngjyra të rrejshme dhe me një shije artificiale. Ata duan që të rinjtë tanë t’i ikin shijes natyrale të vendit, të cilit drita nuk i shuhet kurrë. Për ta shpëtuar veten nga rreziqet që i kanosen, nga dukuritë e brendshme negative dhe vërshimi i popujve afrikano-aziatik, një pjesë e Europës sot luan një lojë dinake me  popullin tonë, duke tërhequr nga atdheu racën më të bukur, që në një të ardhme të afërt ta asimilojë e ta bëjë pasardhëse të  trungut dhe vendit të tyre. Përmes veprimeve të ndryshme, gjithashtu bëhen përpjekje të destabilizohet rendi dhe zhvillimi normal në Kosovë. Në shenjë “paqeje”, hedhin ide të papranueshme, duke e anashkaluar realitetin e kufijtë e tokave tona, ndonëse e dinë mirë se ku shtrihen kufijtë e tokave e të popullit tonë. Duke parë historinë e hidhur, kjo të trishton. Pra, një pjesë e Europës nuk angazhohet qartë për ndërtimin e një jete normale në vendin tonë. Ndonjëherë, për këtë jemi fajtorë edhe vet, duke mohuar vlerat europiane dhe orientimin në kahje të gabuar, që mund të jetë me pasoja të pariparueshme.  

Fatkeqësisht, sot, në mënyrë indirekte, populli ynë ka drejtuar sytë drejt mërgimit, që i servohet me ngjyra joshëse. Evropa, sot, në mënyrë dinake i ndalon rrugët që të shpien drejt mërgimit ilegal, ndërsa në anën tjetër, ato hapen nga të gjitha anët. Jashtë etikës njerëzore qëndrojnë si superiorë, duke e mohuar trajtimi e barabartë të mërgimtarëve tanë dhe ushtrojnë presion për të na gjunjëzuar e përulur pamjen dhe krenarinë tonë si popull. Ndërkaq, në anën tjetër, tërthorazi, nga lakmia e interesat për racën tonë të bukur, dëshirojnë që përmes asimilimit të shkrihemi në identitetin e tyre, ashtu siç ka bërë Turqia ndër shekuj, duke evoluar nga një racë mongole, në një racë të bardhë. Ky rrugëtim për të rinjtë tanë, nuk është thjesht, siç e mendojnë në fillim, si një rrugë shpëtimi për një jetë më të mirë, por është një sferë tundimim, që të nënshtron e të godet në palcë, duke humbur mëvetësinë, për t’u bërë i huaj, në shtëpinë që ka një pronar tjetër, ku ti mund të bëhesh vetëm shërbëtor i tij. Kjo udhë, gradualisht të shkëputë nga rrënjët; duke vrarë identitetin kombëtar, deri në dorëzimin e plotë, që quhet asimilim.

Të ngarkuar me punë e detyra që jeta i kërkon, për ta zhvilluar jetën në vendet ku jetojnë, ata gjejnë kohë edhe për organizime dhe takime mes vete. Mëgimtarët, vendlindjen nuk e shijojnë në jetën aktuale, ata e shijojnë dhe e mbajnë në mendje dhe zemër. Atdheu duhet të jetë shumë krenar me mërgimtarët e tij, sepse ata e dëshmuan veten në të gjitha kohërat, duke lënë emër të mirë në fusha të ndryshme kudo në botë, për t’u bërë burim e krenarie kombëtare.        

Asimilimi dhe vdekja i takojnë të njëjtës familje. Asimilimi ka peshë të rëndë, sepse të zhdukë rrënjët dhe emrin, anipse ndikimit të kulturave vendase, aty ku kanë emigruar, shqiptarët kanë bërë përpjekje t’i rezistojnë. Shqiptarët, kudo që gjenden, mbajnë lidhje të forta me njëri- tjetrin, me vendlindjen, me të afërmit e farefisin, duke ruajtur me shumë fanatizëm gjuhën e traditat kombëtare, si vlerat më të shtrenjta, që i kanë marrë me vete në tokën e huaj.

New York, 30 Korrik 2019- Sot në Police Plaza në Manhattan, Neë York, dy Policë shqiptare u promovuan ne graden e detectivitit. Dy detectivat e rinj shqiptarë janë: Krasniqi dhe Cevi.

          Diellit ia konfirmoi lajmin z. Elton Shametaj, oficer i policisё sё Nju Jork-ut,dhe aktivist i njohur pёr komunitetin shqiptar. Ai tha pёr Gazetёn “DIELLI” se ndjehet i gёzuar qё po shtohen radhёt e policёvё shqiptarё me djem të shkolluar dhe të aftë proefsionalisht, që nderojnë veten, Kombin nga vijnë, familjen dhe natyrisht edhe komunitetin shqiptar në SHBA,i cili mburret me ta.  

Oficeri Shametaj, përmes gazetës Dielli uron djemtë për suksesin, por edhe komunitetin. Ai kërkoi që lajmin e gëzuar ta përcjellë përmes gazetës më të vjetër të Shqiptarëve të Amerikës, e cila ka hyrë në vitin 111 të egzistencës së vet në Shtetet e bashkuara të Amerikës. Faleminderit Elton!  

Oficeri Elton Shametaj i shkroi Diellit: Uroj nga zemra, që gjithmonë shqiptarët të arrijn të ngjiten në lartësitë që dëshirojnë, pasi ky shtete, djep i demokracisë na i jep të gjitha mundësitë…

Një urim të vecantë përcjellin Belis Kasafi dhe Agron Kaci,të cilët nё emёr tё organizatёs sё Policёve Amerikano-shqiptarё i urojnë sukses Kevin dhe shpresojnë se ai do ta cojё mё tej traditёn familjare.
Federata Vatra dhe Gazeta Dielli i urojnё detekivët e rinj shqiptaro-amerikanë dhe përcjellin urime tё gjithё policёve shqiptaro-amerikanё, duke u uruar atyre suksese nё detyrё dhe të ndjehen krenarë për detyrën që kryejnë. Komuniteti shqiptar ndjehet i sigurt se në radhet e rujatësve te rendit janë edhe ata, bijtë e Shqipes, oficerët me origjinë shqiptare, që për të ruajtur rendin janë përherë në krye të detyrës.

Eshtë kënaqësi dhe cdo kush provon krenari që të shohë dy shqiptarë të marrin vlerën e vërtetë të punës së tyre dhe dijeve të fituara në këtë vend model të demokracisë. 

Përmes Gazetës Dielli, edhe organizata studentore”John Jay College” i uron detektivat e rinj për gradimin dhe shpreson që ata të arrijnë suksese të mëtutjeshme në radhёt e policisё.        Tash numri i policëve shqiptare ne Amerikë  është i ndjeshëm. Kombi ynë  ndjehet krenarë me ata, dhe ata vetë ndjehen përfaqësues krenarë të Kombit të vet!

Drejt qiellit mund të pështyjë çdo idiot i trallisur a malukat i tjetërsuar në lake, por gjithsesi pështyma mbi fytyrën e vetë faqezinjve do të bjerë. /

Nga K. P. TRABOINI/

Një mik në Facebook, nuk po e rëndoj ti përmend emrin se më duket një mjerim i madh, më shkroi plot pezëm e mllef kundër Teatrit Kombëtar. Biseda u zhvillua kësisoj. Pasi që shkroi sfidues të shembet teatri kombëtar, i shkrova: “po për ato 6200 metra tokë publike që vidhet për 6 kulla, o njeri, si nuk ta dha shpirti të flasësh një fjalë, apo bëji nënën pasurisë së popullit. Si para 90-tës dhe tani… Një avaz”.  Pas kësaj mora këtë mesazh publik: “Fola për teatrin e jo për Ramën e Bashën … se ajo kufomë, që quhet teatër, nuk e mban dot luftën që bëhet midis të djathtës dhe të majtës”. Duke qenë se unë personalisht nuk bëj luftë as për të djathtën e as për të majtën (nuk kam qenë as anëtar i PPSH për dijeni të folësit ish komunist), por për vlerat, traditat e historinë kombëtare, i ktheva këtë gjegje sharësit të atij Teatri që unë e konsideroj një altar të fjalës së bukur shqipe: – Vërtetë ti fole për Qengjin, të mora vesh, dhe jo për Ujkun. Fajin e paska qengji (Teatri) se po ja turbullon ujin Ujkut të Zi të Tiranës. Me sa po shoh po ta turbullon edhe ty. Çudi… Alegori sfilitëse kjo për mafiozët e pushtetit dhe ata që u shkojnë pas si hije. Bishtukaxhijtë e shallvarexhiut, që mjerueshëm më kujton Haxhi Qamil Xhametën e Sharrës, që i ngeci qafa në litar. Atë fund paçin të gjithë zullumqarët që e tundojnë dhe e keqtrajtojnë popullin e vet. Nëse kalon nga Teatri Kombëtar kur të vish me pushime nga New Yorku, aty tek sheshi më ke. E di që të marrët mund ta prishin me një ngazëllim neronësh , por qëndresa e kundërshtimi ndaj të keqes që ka pllakosur Shqipërinë nuk duhet të na stepë, ndryshe kemi humbur më të çmuarën në jetë, lirinë. Teatri si ngrehinë është preteksti i sinjor shallvares, këtij Arturo Ui i kohës sonë postkomuniste, që na ka pllakosur e nuk dimë si do shpëtojmë prej tij. Agjenda e tij është më e gjerë sigurisht. E të mos harrojmë se kështu kanë nisur të gjitha tiranitë dhe rreziku i diktaturës nuk është vetëm një ëndërr e keqe. Nuk kemi përtuar të jemi në ballë të situatave në janar- shkurt 1991, e si mund të topitemi tani përballë vemjeve moniste të diktaturës e të mafies që kërkon të gllabërojnë pasuritë kombëtare me dëshirën e çmendur për pushtet absolut. Nuk ka artistë të vërtetë që ti lëpihen qeverive, përkundrazi artistët e vërtetë  janë opozitarë me çdo qeverisje të keqe. Koha ka treguar dhe po e tregon përditë se, lëpirësit janë e mbetën vetëm lëpirës, ndyrësisht, jargë e pështymë sundimtarësh. Drejt qiellit mund të pështyjë çdo idiot i trallisur a malukat i tjetërsuar në lake, por gjithsesi pështyma mbi fytyrën e vetë faqezinjve do të bjerë. 30 korrik 2019 

Mine coins – make money: http://bit.ly/money_crypto

Mendime rreth një debati/

Nga Reshat Kripa/

            Ka vite që në median shqiptare po zhvillohet nje debat i madh se kush janë në të vërtetë fitimtarët e ndërrimit të sistemit. Mendimet janë të ndryshme. E majta ngul këmbë se është ajo fitimtarja e kësaj beteje ideologjike. E djathta gjithashtu. Këto debate zhvillohen nëpër faqet e shtypit të shkruar por më trepër ndiqen nëpër debatet televizive që kanë mbushur faqet e televizioneve të ndryshme. Këto debate zhvillohen ndërmjet po atyre figurave analistësh që i kemi parë dhe stërparë çdo ditë në këto ekrane. I kemi parë për të gjitha çështjet që preokupojnë opinionin publik shqiptar, që nga ato më të thjeshtat dhe deri tek më të rëndat. Për të thënë të vërtetën na ka marrë malli të shohim figurën e një analisti të ri, të studiuar në universitetet më në zë të botës demokratike. Por, çuditërisht, për këta individë dyert e televizioneve tona janë të mbyllura. Ato janë bërë pronë e analistëve të përjetshëm.

            Vetëm një gjë nuk kemi dëgjuar prej tyre, kush është fitimtari i kësaj beteje që ka vite që ka filluar dhe ende nuk po gjen zgjidhje. Pikërisht kësaj pyetje dua t’i kushtohem  në shkrimin tim. E di që disa do të më quajnë ballist, dikush tjetër legalist, një i tretë kolaboracionist e kushedi se çfarë tjetër. Për t’u hequr merakun do të doja t’u thoja se rrjedh nga një familje që nuk ka pasur asnjë pjestar nga fisi i saj me ballin apo legalitetitn, asnjë person  të arratisur jashtë shtetit për motive politike. Madje kemi qenë të lidhur, më tepër me Lëvizjen Nacionalçlirimtare. Nuk e them këtë se dua të mburrem. Përkundrazi, do të doja që të mos ishte kështu. Por situata e atyre viteve ishte e tillë që njeriu nuk arrinte të kuptonte se kush ishte rruga e  drejtë  që duhej  të  ndiqte, ndaj  jo rrallë herë zgjidhte rrugën e gabuar.

            Ju do të thoni atëherë se si ka mundësi që mendimet e mia bien në kundërshtim me prejardhjen familjare. Përgjigjen ua jap unë. Ishte vetë komunizmi që më bëri të tillë. Duke qenë në konditat e përshkruara më sipër, çuditërisht, një ditë vjeshte të vitit 1946 një makinë ndalet para portës tonë  në Tiranë dhe na rrëmben e dëbon në qytetin e lindjes, në Vlorë, ku pas atij çasti, trajtoheshim si armiq të sistemit komunist. Kjo bëri që unë të ngrihesha kundër tij. U ngrita dhe këtë e pagova me disa vite burg. Por, fatmirësisht, burgu u bë një shkollë e veçantë për mua. Aty, nëpërmjet disa figurave të paarritshme, mësova se Shqipëria kishte edhe një histori tjetër nga ajo që unë kisha mësuar në shkollën komuniste. Mësova historinë e vërtetë të këtij kombi dhe këtë histori dua ta pasqyroj në këtë shkrim. Nuk jam as historian, as analist, por dua të shpreh atë që kam dëgjuar me veshët e mi dhe atë që mendoj se është e vërteta.

            Në debatet e zhvilluara në shtypin e shkruar apo atë viziv dëgjoj mendime nga më të ndryshme lidhur me qëndrimin e Ballit Kombëtar apo legalitetit gjatë periudhës së luftës për liri. Disa e paraqesin si bashkëpuntorë të pushtuesit dhe të tjerë të kundërtën. Unë rri dhe arsyetoj: Sikur forcat balliste të kishin qenë bashkëpuntore të pushtuesve, përse komunistët pranuan bisedimet me ta, madje arritën edhe në një marrëveshje së bashku  në Konferencën e Mukjes, marrëveshje që e braktisën pa u tharë ende boja me të cilën ishte nënshkruar? Përse ndodhi kjo? I kujt ishte faji? Natyrisht jo i nacionalistve, pasi ata i qëndruan besnik asaj. 

            Kur u themelua Fronti Nacionaçlirimtar, në Konferencën e Pezës,  komunistët hodhën parullën demokratike të bashkimit “pa dallim feje, krahine dhe ideje”, parullë që simbolizonte bashkimin e gjithë forcave politike në një front të vetëm dhe zgjidhjen e problemit të pushtetit  pas fitores me anën e zgjedhjeve të lira. Kjo parullë bëri që legalistët, me në krye heroin e 7 prillit 1939, Abaz Kupin, të rreshtoheshin në rradhët e këtij fronti. Por, pas Konferencës së Mukjes kjo parullë demokratike u zëvendësua me atë revolucionare: “Pushteti buron nga gryka e pushkës”, parullë që solli si pasojë fillimin e luftës civile, një luftë numri i viktimave të të cilit e kalon disa herë   atë   të  luftës   kundër   okupatorit, nga   të   dyja  forcat ndërluftuese.

            Lexojmë shpesh medimet e mykura të disave që e mbajnë veten për historianë të paanshëm por që,  në të vërtetë,  u zjen nga brenda krimbi i komunizmit. I dëgjojmë t’i derdhin bateritë e tyre të shkarkuara mbi figurat më të shquara të këtij kombi, Mithat Frashërit, Safet Butkës, Ramazan Jaranit, Hysni Lepenicës dhe plot luftëtarëve të tjerë  të lirisë. Për vlerësimin e tyre unë nuk kam nevojë të gërmoj nëpër arkivat që, shpesh herë, janë të manipuluara. Unë kam  kujtimet e mia të fëminisë kur ata burra të shquar, në konditat e ferrit komunist më flisnin për drejtuesit e pakrahasueshëm të nacionalizmit shqiptar, me të cilët kishin luftuar krah për krah. Njeri prej tyre, juristi i njohur Xhevdet Kapshtica më dha një shkrim, futur fshehurazi në burg, që luftëtari Bardhyl Pogoni e kishte botuar në gazetën “Flamuri” në Itali në vitin 1946.  Titulli ishte “28 nëntor 1939”, ku shkruhej:

            A do të varrosnim këtë ditë të përzierë me flamujt e këngët e armikut? A do të dëgjonim në heshtje profkat e tradhëtarve? Jo! Jo, thanë të gjithë shqiptarët e mirë! Jo, doli fjala nga shtëpia e Lumo Skëndos dhe vesh më vesh në gjithë Shqipërinë! Jo, tha Safet Butka! Jo, tha Hysni Lepenica! Jo, gjëmuan malet dhe zëri i djalërisë tha: Jo!”

            Shkrimi vazhdonte me zhvillimin e demostratës.  Një turmë e tërë në mbrojtje të lirisë së vendit. Në këtë turmë nuk mungonin as fëmijtë. Ja se si vazhdon shkrimi:

            “Eja mblidhuni këtu!” ia krisi kënga dhe asnjë nuk tha “përse?” Qe klithma e dhimbjes së kombit, qe zëri i ndërgjegjes që kërkonte shpërthim. liri. Armiku na pa, dëgjoi por s’lëvizi. Asgjë s’na ndante, ne ecnim të gjithë.Turma e bashkuar me një ideal të vetëm drejt varrit të Naimit. Atje larg, mbi një breg të vetmuar, u mblodhëm rreth. Flamurin me zhgabë e mbanim lart. Dhe vasha shtatëvjeçare që ndoqi pas tanë, Ramazan Jaranin, qëndronte zbathur, veshur me të zeza. Vendosëm lule mbi varrin e ftohtë dhe, kryeulur, qamë. Qante në heshtje, Safet Butka! Qante në heshtje, Ramazan Jarani! Qanim të gjithë ne dhe vasha me të zeza qante…

            Ndërsa në fund autori shkruante:

            Atë natë ne kënduam  me  zjarr. Atë  natë  ne folëm  me zjarr. Atë natë ne ndezëm një zjarr, zjarrin e shqiptarve të  lirë. Atë natë nuk kishte as komunistë dhe as “çlirimtarë” me yll…

            Vini veshin frazës së fundit: “ Atë natë nuk kishte as komunistë dhe as çlirimtarë me yll…”Përse? Sepse komunistët nuk kishin marrë ende urdhër për të luftuar dhe ky urdhër nuk ishte dhënë pasi kryeqëndra e tyre, Bashkimi Sovjetik, ishte ende në aleancë me Gjermaninë hitleriane.   

Këto fjalë i thotë një luftëtar pjesëmarrës i asaj demonstrate të paharruar, një luftëtar i lirisë. Kush ishte ky luftëtar? Bardhyl Pogoni kishte lindur nё Tiranё nё janar tё vitit 1925. Aty mbaroi shkollёn e mesme dhe mori pjesё aktive nё lёvizjen antifashiste. Babai i tij, Pertef Pogoni kishte qenё zёvendёsministёr i Arsimit tё Shqipёrisё nё kohёn e Mirash Ivanajt. Autoritetet shqiptare profashiste kishin dhёnё urdhёr pёr arrestimin e Bardhylit, mirёpo babai e kishte larguar nga Shqipёria pёr t’i shpёtuar burgimit. U vendos nё kampin e refugjatёve nё Itali ku ishin vendosur edhe Mithat Frashёri dhe shumё personalitete tё tjera politike tё Shqipёrisё. Ai studoi letёrsinёfranceze nёUniversitetin e Bolonjёs. Nёvitin 1950 emigroi nёShtetet e Bashkuara. Nёmesin e viteve ‘50 filloi punёn pranёseksionit shqip tёRadio “Europa e Lirё”dhe nёvitin 1959 filloi punёn nёShkollёn Ushtarake tёGjuhёve nёqytetin Bloomington tёshtetit Indiana. NёUniversitetin Indiana mbaroi studimet e larta dhe nёvitin 1967 mbrojti disertacionin e doktoratit (Ph.D) nёfushёn e gjuhёsisё. Nёvitin 1967 u emёrua profesor nёUniversitetin Western Kentucky ku qёndroi deri nёvitin 1972. Prej vitit 1974 e deri nёvitin 1978 Bardhyl Pogoni u pranua si profesor i gjuhёs anglishte nёTripoli tёLibisёdhe prej vitit 1978 e deri nёvitin 1985 drejtoi Institutin e Studimeve Albanologjike nёNapoli tёItalisё. Gjatёkarrierёs sёtij universitare Bardhyl Pogoni botoi shkrime tёndryshme pёr gjuhёn shqipe. Nёvitin 1949 kishte botuar nёItali poemёn “Fytyrёe Kombit” kushtuar Mithat Frashёrit. Ky ishte Bardhyl Pogoni.

            Pseudohistorianët sharlatanë të regjimit të përmbysur deklarojnë se Mithat Frashëri e mbylli me humbje jetën e tij. Jo, mor zotërinj! Ai humbi vetëm një betejë dhe këtë betejë e humbi sepse nuk ishte vrasës prapa krahëve si ju, nuk ishte i prapaskenave të pështira si ju. Ai ishte për një Shqipëri të lirë demokratike si shumica e vendeve të  botës së lirë. Ndoshta me të vërtetë gaboi, por ai nuk donte të derdhte gjak shqiptari si ju. Nuk donte të ngjallte ndjenjën e vllavrasjes midis shqiptarve si ju. Donte bashkimin dhe vëllazërimin e të gjithë kombit në një të vetëm dhe jo si ju që braktisët Kosovën martire për hir të interesave tuaja të pështira.

            Le të kthehemi tani në temën e ngritur në fillim  të këtij shkrimi: “Kush janë fitimtarët?” Dy janë idetë që janë ndeshur me njera tjetrën gjatë shekullit të kaluar. E para ideja nacionaliste që mbështetej në ekonominë kapitaliste të tregut të lirë ku individi të kishte të drejtën e fjalës dhe të veprimit, të drejtën e pronës dhe të banimit, të drejtën e shkollimit dhe specializimit,  të drejtën e votës së lirë dhe përfaqësimit. E dyta mbështetej në ekonominë socialiste ku individi pothuajse nuk kishte asnjë të drejtë, ku prona ishte rrëmbyer dhe bërë pronë e shtetit,  ku shkollimet dhe specializimet bëheshin vetëm për persona të zgjedhur nga regjimi,  ku e drejta e votës së lirë mungonte plotësisht.

            Përfaqësuesit e idesë së parë  ishin Mithat Frashëri me pasuesit e tij. Ishim ne që u ngritëm kundër diktaturës totalitare, që luftuam dhe dhamë jetët tona  për Liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi. Ndërsa përfaqësuesit e së dytës ishin diktatori Enver Hoxha dhe pasuesit e tij. Ishit ju, ndjekësit besnikë të tij, që ju zunë duart kallo nga duartrokitjet për të duke i thurrur hymne lavdie dhe kur e patë se ai u përmbys, si rezultat i revoltës popullore, ndërruar fletën dhe u kthyet në socialistë apo demokratë.

            Ndaj, në këto ditë, kur në vendin tonë është instaluar sistemi kapitalist i ndërtimit të shoqërisë,  pikërisht ai sistem për të cilin ne luftuam, fitimtarët e vërtetë të tij jemi ne, nacionalistët shqiptarë, është “Apostulli i shqiptarizmës” Mithat Frashëri dhe dishepujt e tij, sepse pikërisht idetë e tij fituan, ndërsa humbësit jeni ju, mbeturinat e sistemit të përmbysur. Ndoshta. Tani për tani,  keni arritur majat e pushtetit. Ndoshta, tani për tani, keni arritur majat e pasurimit. Por do të vijë dita që e vërteta do të triumfojë mbi vendin tonë dhe të gjitha kanë për t’ju dalë nga hundët. Atëherë juve ju prêt vetëm një gje: ndëshkimi i drejtësisë shqiptare. Kjo ditë do të vij.

27 Korriku 2109 shënoi 230-vjetorin e themelimit të Departamentit Amerikan të Shtetit, (DASH).   Sipas (DASH) ky përvjetor paraqet një rast unik për të nënvijuar historinë dhe trashëgiminë e rolit të rëndësishëm që ka luajtur diplomacia amerikane në të kaluarën, sot dhe në të ardhmen.   DASH organizoi me këtë rast të veçantë, një ceremoni të sponsorizuar nga Sekretari aktual Amerikan i Shtetit, Mike Pompeo.   Pjesë e këtij aktiviteti me rastin e 230-vjetorit të themelimit të diplomacisë amerikane, ishte edhe disa nga gjigantët e kësaj diplomacie, përfshirë ish-Sekretarin Amerikan të Shtetit, Henry Kisinger dheme biografin e tij zyrtar, Niall Ferguson, ndërsa ish-Sekretarët e Shtetit Madeline Albright dhe George Shultz kanë dërguar video mesazhet e tyre për të përshëndetur këtë përvjetor.   Të pranishëm ishin edhe një numër historianësh dhe ekspertë të diplomacisë amerikane.

Në fjalimin e tij me këtë rast, Sekretari Amerikan i Shtetit, Mike Pompeo u tha të pranishëmve se, “Me 4 Korrik, 1776, baballarët tonë deklaruan se të gjithë njerëzit kanë lindur me të drejta të barabarta.   Ata kanë thënë se të gjithë ne, secili prej nesh, jemi të pajisur (nga Perëndia) me të drejta të pa tjetërsueshme.   Ne të Departamentit Amerikan të Shtetit, tha kryediplomati amerikan, Pompeo, ndjekim shembullën e baballarëve tanë.   “Ne përdorim diplomacinë për të mbrojtur pikërisht këto të drejta të patjetërsueshme, jo vetëm për ne amerikanët, por për të gjithë njerëzit anë e mbanë botës.   Ne zhvillojmë negociata si me miqë ashtu edhe me armiqët tanë, për të mënjanuar konfliktet ushtarake me qëllim për të parandaluar vrasjen e njerzëve të pafajshëm.   Ky është një mision që ne duhet ta marrim shumë seriozisht në çdo moment të veprimtarisë tonë”, ka thënë Pompeo.   “Ne mbështesim kombet që duan të ruajnë pavarësinë e tyre nga influencat e huaja.   Jemi me fat se ne e kemi bazën e vendosur mbi autoritetin unik moral të vlerave amerikane, në mbështetje të atyre personave që nuk kanë asnjë zë në mbrojtje të drejtave tyre kur abuzohen të drejtat e tyre të njeriut”, është shprehur Sekretari Amerikan i Shtetit Pompeo, në fjalën e tij në ceremoninë kushtuar 230-vjetorit të themelimit të Departamentit Amerikan të Shtetit.   Ai foli për të kaluarën e DASH, duke falënderuar të gjithë ata që për 230 vjet, kanë punuar në fushën e diplomacisë amerikane, duke përmendur disa persona me emër, të cilët, theksoi Pompeo, na kanë treguar me punën e tyre se çfarë enti diplomatik është DASH dhe se cili është misioni i diplomacisë amerikane.  “Këta heronjë diplomatikë, me shembullën e tyre kanë përgatitur rrugën për ne, jo vetëm duke mbrojtur lirinë nepërmjet punës së tyre, por duke qenë njëherazi edhe shembull shërbimi njerëzor”, ka thekësuar Pompeo.

Duke shikuar drejtë të ardhmes, Kryediplomati i SHBA-ve tha se është radha jonë tani që të përgatisim rrugën për ata që vijnë pas nesh, duke përcaktuar me punën tone sot se çdo të thotë të jeshë anëtar i Departamentit Amerikan të Shtetit.   “Ne duhet të jemi, Një grup pune që bashkpunon për Një Mision të vetëm drejtë Një të Ardhme të vetme”, ka porositur ai kolegët e tij në DASH.   Kjo duhet të ndodhi, nënvijoi Pompeo, nga një administratë në tjetrën, nga një brez në tjetrin, si dhe nga detyra në detyrë, ashtu edhe prej një roli në tjetrin, cilët do qofshin ato – të angazhuar — theksoi Mike Pompeo — “Në mbrojtje të Kushtetutës dhe të popullit amerikan, duke shërbyer me profesionalizëm dhe integritet dhe me përgjegjësi për çdo veprim që ndërmarrim gjatë detyrës tonë”, është shprehur ai.

Sekretari Amerikan i Shtetit përfundoi fjalën e tij në ceremoninë e 230-vjetorit të themelimit të Departamentit Amerikan të Shtetit, duke u bërë thirrje kolegëve të tij, që me punën e tyre sot, të shërbejnë si shembull për diplomatët e ardhëshëm amerikanë.   “Le të jemi shembull i mirë për ta, duke mbrojtur parimet amerikane, të cilat e kanë bërë Kombin tonë më të madhërishmin në historinë e botës.”

Marrëdhëniet shqiptaro-amerikane

Marrëdhëniet Shqiptaro-Amerikane nuk mund të thuhet se ishin normale gjatë kësaj historie 230-vjeçare të diplomacisë amerikane.   Shtetet e Bashkuara, sipas portalit të DASH, kanë vendosur marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë në vitin 1922, pas shpalljes së pavarësisë më 1912 nga Perandoria Otomane.   Marrëdhëniet diplomatike midis Tiranës dhe Washingtonit janë ndërprerë në vitin 1939 për shkak të pushtimit të Shqipërisë nga Italia (1939-43) dhe nga Gjermania (1943-44), gjatë Luftës së Dytë Botërore.   Siç dihet pas luftës, për arsye të vet-izolimit diplomatik nga diktatori stalinist Enver Hoxha, Shqipëria dhe Shtetet e Bashkuara nuk kishin marrëdhënie diplomatike.   U desht të pritej deri në prillin e vitit 1991 — kur me shëmbjen e Murit të Berlinit ra komunizmi në Evropën Lindore e Qendrore — që të rivendoseshin marrëdhëniet diplomatike midis dy vendeve tona.

Ambasada e Shteteve të Bashkuara në Tiranë

Marrëdhëniet diplomatike midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë u rivendosën më 15 mars, 1991, pas një ndërprerjeje prej 52 vjetësh.   Delegacioni i parë i Departamentit Amerikan të Shtetit arrijti në Tiranë, pas një gjysëm shekulli, menjëherë pas rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve dhe qëndroi atje në mars/prill, 1991.   Ambasada e Sh.B.A. në Tiranë u hap më pak më vonë atë vit me 1 tetor 1991, me diplomatin Kristofer Hill si i Ngarkuar me Punë “ad interim”, i pasuar nga Ambasadori i Sh.B.A. Uilliam Rajerson, i cili i paraqiti kredencialet e tij Qeverisë së Shqipërisë më 21 dhjetor 1991.

Unë me disa shqiptaro-amerikanë patëm nderin të ishim të pranishëm në ceremoninë historike në vitin 1991 në Departamentin Amerikan të Shtetit në Washington për nënshkrimin e “Memorandumit të Mirëkuptimit”, i cili rivendosi marrëdhëniet diplomatike mes dy vendeve.   Me atë rast tepër emocional për të gjithë ne të pranishmit, Ndihmës Sekretari i atëhershëm i Shtetit për Çështjet Europiane dhe Kanadeze, Z Rejmond G.H. Saitc, tha:  “Marrëdhënia midis vendeve tona fillon me vitet e hershme të këtij shekulli, kur Presidenti [Udrou] Uillson i ofroi mbështetjen amerikane shtetit të ri shqiptar.   Marrëdhënia nuk u harrua kurrë nga mijëra amerikanët me origjinë shqiptare…të cilët mbajtën kontaktet me atdheun e tyre gjatë gjithë këtyre viteve.”

Më 11 qershor 1991, ish Sekretari i Shtetit Xheims A. Bejker III ishte zyrtari i parë i nivelit të lartë i Sh.B.A. që ka vizituar Shqipërinë pas periudhës së gjatë të izolimit të vendit nga regjimi i Enver Hoxhës.   Qysh nga ajo kohë, marrëdhëniet Sh.B.A.-Shqipëri kanë përparuar e janë rritur, me batica dhe zbatica, nga koha në kohë, varësisht gjëndjes së brendshme politike të Shqipërisë, kryesisht si rrjedhim i konflikteve dhe mosmarrveshjeve midis dy partive kryesore të vendit,si dhe për mungesë të rendit ligjor dhe të korrupsionit që ka përfshirë aktualisht nivelet më të larta të qeverisë dhe të shoqërisë shqiptare, në përgjithësi

Megjith vërejtjet dhe kritikat midis miqëve, gjatë pothuaj 30-vjet post-komunizëm, Kombi shqiptar nuk ka as nuk besoj se do të ketë mik më të madh se Amerikën.   Kjo është treguar herë pas here nga Washingtoni, madje edhe gjatë periudhës izolacioniste të Enver Hoxhës, ndërkohë që Washingtoni gjithmonë ka shprehur respektin dhe mbështetjen e Shteteve të Bashkuara për Shqipërinë dhe për shqiptarët, ndonëse jo për regjimin e asaj kohe.

Nëqoftse më lejohet një shënim personal – në këtë 230-vjetor të themelimit të diplomacisë amerikane dhe pothuaj 30-vjet pas rivendosjes së marrëdhënieve diplomatike Tiranë-Washington – e ndjejë veten të privilegjuar që isha në Tiranë me delegacionin e parë diplomatik të DASH – një ngjarje kjo që shënoi këthimin e pranisë diplomatike amerikane në Shqipëri pas një mungese prej pothuaj 50-vitesh.   Është normale që midis miqësh të ketë periudha ftohjeje në marrëdhëniet midis tyre. Kjo ndodhë edhe me aleatët më të ngushtë amerikanë.   Por lind pyetja se ç’duhet bërë që këto marrëdhënie të mos pësojnë ftohje, pasi keqësimi i marrëdhënieve Tiranë-Washington është më shumë në dëm të interesave të Shqipërisë dhe të Kombit shqiptar se sa në dëm të htë Bashkuara.   Kyçi për qendrueshmëri në marrëdhëniet dypalëshe, janë vlerat e përbashkëta.   Nga pikëpamja ime, ashtu siç është rasti edhe me shtete të tjera të rajonit dhe botës, kjo miqësi midis dy Aemrikës dhe Shqipërisë shtohet me forcimin e demokracisë së vërtetë dhe të institucioneve të shtetit, me zbatimin e ligjeve, me luftën serioze kundër korrupsionit dhe me zhvillimin e ekonomisë së tregut.   Por mbi të gjitha, lidhjet midis dy vendeve forcohen me bashkpunimin e të gjitha forcave politike shqiptare duke zhvilluar një diskurs normal politik, duke venë interesin e kombit dhe të popullit të vet mbi interesat personale e partiake, me përcaktimin e disa qëllimeve të qarta, afat shkurtëra dhe afatgjata kombëtare.   Gjatë 230 vjetë diplomaci, Shtetet e Bashkuara kanë treguar se një klasë politike, ose një politikan, kudo në botë, që nuk punon për të mirën e përbashkët dhe për mirëqenjen e popullit të vet, pa dallim, nuk është një aleat i denjë.   Mos të gënjehet ndonjë politikan shqiptar!   Marrëdhëniet e Shteteve të Bashkuara me Kombin shqiptar nuk kushtëzohen as nuk varen nga ndonjë politikan i përkohëshëm, as nga ndonjë ideologji, as parti politike, por konsiderohen si marrëdhënie popull me popull, bazuar në disa vlera, parime dhe të drejta universale të njeriut, pa marrë parasysh se cili person ose cila parti udhëheq qeverinë shqiptare, në një kohë të caktuar.   Si me çdo shtet tjetër, marrëdhëniet shqiptaro-amerikane janë të bazuara në parimin se të gjithë njerëzit janë të krijuar me të drejta të barbarta, pa dallim.

Në këtë 230-vjetor të themelimit të Diplomacisë Amerikane, Kryediplomati amerikan, Mike Pompeo u angazhua se Shtetet e Bashkuara – në marrëdhëniet e tyre me të gjitha shtetet — do të vazhdojnë të përdorin diplomacinë, duke u bazuar në, “Autoritetin unik moral të vlerave Amerikane”,   “për të mbrojtur pikërisht këto të drejta të patjetërsueshme të njeriut, jo vetëm për ne amerikanët, por për të gjithë njerëzit anë e mbanë botës”, deklaroi të hënën në Washington, Mike Pompeo në ceremoninë kushtuar 230-vjetorit të themelimit të Departamentit Amerikan të Shtetit.

*Autori ka qenë anëtar i delegacionit të parë të Departamentit Amerikan të Shtetit në Shqipëri dhe monitorues i zgjedhjeve të para pluraliste në atë vend, Mars/Prill 1991.

Mirënjohjet e Partneritetit SHBA-Kosovë janë ndarë për importuesit më të mëdhenj të produkteve me origjinë të SHBA-së; eksportuesit më të mëdhenj të produkteve dhe shërbimeve nga Kosova në SHBA; për kompanitë që përfaqësojnë brendet amerikane në Kosovë; për organizatat që mbështesin shkëmbimin e studentëve, si dhe vlerat arsimore amerikane në Kosovë/ 

-Ambasadori i SHBA-së në Kosovë, Philip S. Kosnett: Qeveria Amerikane është e përkushtuar të mbështesë jo vetëm bizneset amerikane por edhe popullin në Kosovë, komunitetin e biznesit, si dhe qeverinë për të ndërtuar prosperitet në vend/

PRISHTINË, 31 Korrik 2019-Gazeta DIELLI/ Oda Ekonomike Amerikane në Kosovë ndau mirënjohjet e Partneritetit SHBA-Kosovë, si vlerësim për kompanitë që në mënyrë aktive kanë kontribuar në fuqizimin e marrëdhënieve ekonomike ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Kosovës.

Ambasadori i SHBA-së në Kosovë, Philip S. Kosnett, tha se njëra ndër detyrat e cilitdo Ambasador Amerikan është të ndihmojë bizneset amerikane që të zgjerohen anembanë globit dhe kjo është kruciale për SHBA-në sepse krijon vende të punës dhe prosperitet në shtëpi, ofron produkte cilësore në treg, si dhe siguron rritje të qëndrueshme. Ambasadori Kosnett tha se Qeveria Amerikane është e përkushtuar të mbështesë jo vetëm bizneset amerikane por edhe popullin në Kosovë, komunitetin e biznesit, si dhe qeverinë për të ndërtuar prosperitet në vend.

Më tej, në fjalimin e tij, Ambasadori Kosnett tha: “Për momentin, rritja sillet rreth 4%. Kjo mund të tingëllojë mbresëlënëse, mirëpo Kosova prodhon për kokë banori vetëm rreth një të dhjetën e mesatares së Evropës. Kjo do të thotë se për të arritur trendin e rritjes në Evropë, ekonomia e Kosovës duhet të rritet 8% në vit për 30 vitet e ardhshme. Kosovës i nevojitet një ekspansion i sektorit privat për të realizuar këtë synim, ndërsa qeveria duhet të jetë më serioze në mbështetjen e sektorit privat. Është e rëndësishme që, pavarësisht formës së qeverisë së ardhshme, ajo duhet të jetë e përkushtuar për veprime konkrete për rritjen e fleksibilitetit dhe konkurrueshmërisë së sektorit privat të Kosovës. Që bizneset të mund të mbijetojnë, Qeveria duhet të zvogëlojë korrupsionin dhe të promovojë standardet profesionale në qeveri, biznes dhe edukim.”

Drejtori Ekzekutiv i Odës Amerikane, Arian Zeka, vlerësoi pozitivisht për Kosovën rritjen e pranisë së brendeve dhe kompanive amerikane në Kosovë, gjë për të cilën Oda Amerikane angazhohet në vazhdimësi. 

“Jemi mbledhur për të dhënë mirënjohje kompanive anëtare të Odës Amerikane, të cilat kanë kontribuar në fuqizimin e marrëdhënieve ndërmjet Shteteve të Bashkuara dhe Kosovës, si dhe për kontributin e tyre në rritjen ekonomike të vendit, transferimin e teknologjisë, krijimin e vendeve të punës, dhe mbi të gjitha për ofrimin e shpresës për njerëzit e këtij vendi,” tha Zeka.

Presidenti i Bordit të Guvernatorëve të Odës Amerikane, Ilir Ibrahimi, tha se Kosova dhe SHBA kanë marrëdhënie në fusha të ndryshme, mirëpo marrëdhëniet ekonomike janë më të mirat dhe më të fuqishmet. Prandaj, Ibrahimi shtoi se misioni i Odës Amerikane për këtë vit dhe vitet e tjera mbetet fuqizimi i marrëdhënieve mes Kosovës dhe SHBA-së, dhe bizneset janë ato të cilat e bëjnë këtë të mundur.

Mirënjohjet e Partneritetit SHBA-Kosovë janë ndarë për importuesit më të mëdhenj të produkteve me origjinë të SHBA-së (Elkos, Fluidi, Allmakes Global Services, Meridian Corporation dhe Delfin Ltd); eksportuesit më të mëdhenj të produkteve dhe shërbimeve nga Kosova në SHBA (Stonecastle Vineyards & Winery, Devolli Corporation dhe Kosbit); për kompanitë që përfaqësojnë brendet amerikane në Kosovë (Coca Cola HBC, Microsoft, Cisco, Contour Global, Gjirafa inc., Grant Thornton, Deloitte, Ingram Micro, Sutherland, Fingermarket, Finca, Prosperoware, KAN – Kentucky Fried Chicken, Balkan Foods – Burger King, American Hospital, Brovina – Hertz, Auto trade – Avis, Ford Kosova Motors, KCC – TNT & Fedex, Teknoxgroup – Caterpillar, Unioni Financiar – Western Union, Vllesa Co – RIA, Capital – RIA, Art House – Xerox, Komtel – General Electrics dhe Melita & partners – Intuit); si dhe krejt në fund për organizatat që mbështesin shkëmbimin e studentëve, si dhe vlerat arsimore amerikane në Kosovë (Kosovo American Education Fund, R.I.T. Kosovo, American School of Kosova.)/b.j/

Kosovë-Specialja interviston gazetarin/

PRISHTINË, 31 Korrik 2019-Gazeta DIELLI/ Në Kosovë, Gjykata Speciale ka ftuar e intervistuar gazetarin Nuhi Bytyqi, i cili sot dërgoi këtë deklaratë:Pas kërkesës zyrtare me shkrim, që më është dërguar nga Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar të Kosovës, kam dhënë dëshminë lidhur me veprimtarinë time si gazetar gjatë periudhës së luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Dua të njoftoj opinionin publik se e gjithë dëshmia ime, të gjitha përgjigjet e mia në interesimin e prokurorisë, ishin në shërbim të së vërtetës së luftës çlirimtare të UÇK-së, të argumentimit të sakrificës së luftëtarëve të lirisë dhe mbështetjes së popullatës civile dhënë UÇK-së. 

Puna ime si gazetar dhe si udhëheqës i ekipit televiziv të Televizionit Shqiptar në zonat e luftës, e prezentuar në TVSH dhe në mediat botërore përmes shumë emisioneve televizive, është dëshmia më e mirë e angazhimit tonë të pastër, e orientimit të drejtë dhe fisnik të luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. 

Bazuar në këtë angazhim profesional dhe kombëtar në shërbim të lirisë së atdheut tim, e kisha të lehtë që edhe para Dhomave të Specializuara dhe Zyrës së Prokurorit të Specializuar të Kosovës, të dëshmoj të vërtetën në mbrojtje të veprimtarisë sonë çlirimtare.

Ashtu siç e kam thënë edhe në deklarimet e mia të mëhershme, unë jam krenar që kam qenë pjesë aktive e luftës çlirimtare të viteve 1998-1999 dhe jam i gatshëm që në çdo kohë të dëshmoj të vërtetën e sakrificës gjithëpopullore për liri dhe pavarësi.

Lufta çlirimtare e viteve 1998 dhe 1999 simbolizon sakrificën sublime dhe mbijetesën e popullit të Kosovës, dhe është lufta vendimtare që bëri të mundur çlirimin dhe pavarësimin e Kosovës. 

Nuhi Bytyçi, gazetar

Nga Ilir Levonja/

Ajo pjesë e shëndetplotë e shoqërisë shqiptare, po lufton që të mos i tretet duarsh trashëgimia kulturore. Ato vende a godina që duam apo nuk duam kanë luajtur pjesë parësore në ngritjen e institucioneve kulturore të vendit, për më tepër për një popull që e ka dominuar orienti dhe otomanizmi, jo pak por për 500 vjet. Për më tepër për një popull që e ridënoi dimension historik të kulturës duke shpërbërë derri varre poetësh, duke burgosur dramaturgë, aktorë të artit skenik, drejtues etj., vetëm e vetëm përse ishin katolikë, kundër skematizmit dhe pro eksperimentit a arteve bashkëkohore. I shkatërroi tendencat e lira me dhunë dhe diktat, me po ato strategji otomane të përçarjes dhe sundimit aq sa sot vërtetë shoqëria shqiptare e ka të vështirë unifikimin rreth demokracisë. Pra kur pjesa më vitale përpiqet të ruaj qoftë edhe qoshk rruge me histori, sepse një komb pa histori është i pagojë, do adhuroj të tjerët dhe kurrë vetveten. Një ambasador i cili e quan çështje delikate dhe i jep rëndësi rregullave të tenderimit, mund të jetë gjithçka veç ambasador i Europës jo. Nuk e di se si keni duaruar dhe nuk keni shkuar atje tek zyra e tij. Or zotëri, ata që po e gdhijnë aty, që në fund të fundit janë po aq misionarë sa ata që predikojnë besimet fetare. Janë misionarë të dihatjes kulturë, të shoqërisë, por në ndryshim nga ata të besimeve, nuk paguhen, nuk presin qeset në fund të muajit për të mbushur arkat. Nuk presin as ndihmat nga lindja a perëndimi për të ndërtuar objektet e kultit të besimit që u përkasin. Janë misionarë të shoqërisë së lirë, të vetvetes, tuajës. Të asaj tipi që sot po djegin rrugët e Hong Kongut si e si të mos kapet demokracia dhe bashkë me ‘të, historia kulturore e një vendi të vjetër sa koha por që ia kanë bastarduar zanafillën sa uzurpuesit aq edhe horrat dhe legenët brenda gjakut. Biles ashtu siç edhe shkuat e i shkruajtët tek hyrja e pallatit atij amabasadorit tjetër, Borchardit, shkoni edhe tek ky dhe plasjani, shame on you sir. Historia kulturore, demokracia, shteti i qytetarëve nuk ka të bëj aspak me delikatesën ambasadoriale për rregullat e lojës në tenderim.

Ky është një absurd diplomatik që i shkon për shtat vetëm diktatorëve. Dhe me që është nga Roma, shkoni dhe i thoni se përse qeveritë italiane nuk shembin ato me dhjetra teatro në Trastevere a rrethina të tjera. Janë teatro shekullorë me nga 30 ndenjëse deri në 100 të tilla? Përse nuk i shemb e të ndërtojë grataçela, a teatro modern me xhamllëqe a pasqyra?

Përse ato i ruan dhe shkon i ndërton diku tjetër teatrot e rinj?Por jo vetëm teatrot… Një ambasador që ngërthen një çështje qytetare tashmë prej afro 2 vjetësh, me politikën? Dhe e konsideron delikate, të jeni të sigurt se ka lidhje me botën oligarke. Nuk ka qënë kurrë politike çështja e teatrit, megjithëse poltika i përçau artistët. Megjithëse, megjithëse…, kush e njeh pak botën e artit hilanjosët dhe pretenduesit por edhe të atashuarit pranë partive janë me shumicë. Sot kjo pjesë e errët e artit është me pushtetin. Ndryshe nuk do i bënte dora të hiqte nga gardëroba pelerinën që mbajti në supe Kadri Roshi kur luajti Ezopin, Otellon, Arturo Ui etj. 

Kurse sa i përket opozitës, nuk ka bërë asgjë. Duhej të ishte atashuar aty me kohë, por i ka anashkaluar ca gjëra duke mos kuptuar thelbin, atë që ajo duhet të jetë mburojë për çdo vatër ku vlon pakënaqësia qytetare. Kjo është dhe një nga arsyet që ruan një pakt civil më tepër se sa duhet ndërkohë që vendi nuk ka institucione funksionale, ekonomia po vdes nga informaliteti, ka vdekur balanca e pushtetit. Që akoma nuk po i jep kuptimin e duhur aktit sfidues të vërvitjes së mandatave, shumë syresh ankohen si kurva lart e poshtë për meritokracinë e tyre, qejfmbejtjet apo përgjegjësinë civile. Janë thjeshte mbetje dhe fundërrina pasi çështja më e madhe nuk qëndron tek asnjë akt personal, por tek varja në litar e demokracisë, theqafja e ekonomisë dhe braktisja sociale e vendit. Këto janë çështje ambasadoriale zoti ambasador, jo gara në tenderime. Për më tepër kur padishau ynë i ka çimentuar PPP-të si buxhet shtetëror. Ne nga anët tona e themi gojë plot, sidomos kur na vjen në majë të hundës, turp të kesh ambasador, turp!

Nga Frank Shkreli/

Këtu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në botën ku jetoj unë dhe shumë bashkatdhetarë të tjerë nga të gjitha trojet shqiptare, gjatë gjithë vitit shënohen ditë në kujtim ose kushtuar personave të dalluar të historisë amerikane, çështjeve dhe subjekteve të ndryshme, llloj, lloj.  Një prej tyre është edhe Dita e Lutjeve, një ditë kjo që shënohet çdo vit të ënjtën e parë të muajit Maj.   Në këtë ditë, e cila e ka origjinën në vitin 1775, amerikanët inkurajohen të falënderojnë dhe t’i luten Zotit.   Kongresi Kontinental Amerikan kishte caktuar një lutje të përditshme, ndërsa themeluesit e këtij kombi po përpiqeshin të themelonin një shtet të ri.   Ç’prej asaj kohe, presidentët e ndryshëm gjatë historisë amerikane, u kanë kërkuar amerikanëve që t’i luten Zotit, sidomos në raste emergjente ose tregjedi kombëtare.   Por ishte viti 1952, atëherë kur Kongresi i Shteteve të Bashkuara miratoi ligjin për Ditën Kombëtare të Lutjeve, nënshkruar nga Presidenti i atëhershëm demokrat, Harry Truman.   Ndërsa në vitin 1988 ka qenë presidenti republikan, Ronald Reagan, ai që ka nënshkruar një shtojcë ligjore, për të caktuar zyrtarisht të Ënjtën e parë të muajit Maj, si Ditën Kombëtare të Lutjeve.

Historikisht, çdo vit, presidentët e ndryshëm amerikanë kanë vazhduar këtë traditë duke shënuar Ditën Kombëtare të Lutjeve me një fjalim ose me ndonjë deklaratë të posaçme, ndërkohë që shumë amerikanë të feve të ndryshme, zakonisht, marrin pjesë në ceremoni fetare, në qendrat e tyre fetare të preferuara.

Në deklaratën e tij me rastin e Ditës Kombëtare të Lutjeve, Majin që kaloi në deklaratën e tij kushtuar kësaj dite, Presidenti  Donald Trump u shpreh se, “Sot në këtë Ditë Kombëtare të Lutjeve, të bashkuar, falënderojmë të Madhin Zot për bekimet e mëdha që Ai i ka dhënë Kombit tonë, ndërkohë që kërkojmë edhe ndihmën e Tij të përherëshme.   Ne gjithashtu pranojmë varësinë tonë në ndihmën dhe dashurinë e Zotit për të ndihmuar familjet, komunitetet dhe vendin tonë, për të na ruajtur nga e keqja dhe të fali begatinë dhe paqën…Sot lutemi gjithashtu që Perëndia të mbajë të fortë Atdheun tonë, të ruaj Forcat tona të Armatosura, ndërkohë që përballemi me sfida mbrenda dhe jashtë vendit.   Kjo traditë Kombëtare e lutjeve ka ruajtur dhe ka fuqizuar besimin tonë në Zotin dhe do të vazhdojë të na ndihmojë edhe në kohërat më të mira si dhe në momentet më të vështira.   Si Amerikanë që jemi, të mos harrojmë kurrë fquinë e lutjeve dhe madhështinë e Krijuesit tonë, ka thënë Presidenti amerikan, në deklaratën e tij me rastin e Ditës Kombëtare të Lutjeve, të ënjtën e parë të Majit që kaloi. 

Përballë kësaj historie dhe kulture fetare amerikane është e vështirë të marrim me mend politikanët e sotëm shqiptarë anë e mbanë trojeve –që përballë sfidave të mëdha me të cilët përballen sot shqiptarët — që në ditë të mira e të vështira — t’i drejtohen Zotit me lutjet e tyre për ndihmë dhe për bekim, për veten, për familjet e tyre e mbi të gjitha për Kombin e vet.   Që të pakën njëherë në vit të tregojnë përvujtërinë e tyre duke iu drejtuar Krijuesit për ndihmë dhe për bekim, siç ndodhë këtu në Amerikë me politikanët amerikanë, duke filluar nga presidenti.   Por duke shfletuar disa gazeta të vjetra të diasporës shqiptare të pas luftës, zbulova se — në një kohë kur Enver Hoxha ndonëse mohonte ekzistencën e Zotit, ai njëkohësisht i kishte deklaruar luftë Perendisë duke shpallur Shqipërinë vendin e parë ateist në botë – diaspora anti-komuniste shqiptare në Romë kishte Lutjen e saj për Ditën e Pavarësisë Kombëtare të të gjithë Shqiptarëve, pa dallim, “Lutja e Shqiptarit për Ditën e Flamurit”.   Nuk dihet autori i kësaj lutjeje që është botuar në gazetën e imigracionit politik shqiptar, “L’Albanie Libre” që botohej në Romë.   Është botuar në gazetën, ”L’Albanie Libre” me 28 Nëntor, 1961.  Është një lutje, që nuk i përket asnjë feje në veçanti, por është gjithëpërfshirse, pan-shqiptare, pa dallim feje, krahine e ideolgjie, drejtuar “Perendisë që është “Një për të Gjithë Shqiptarët e mbarë njerëzimin”, sipas lutjes.   Është një lutje drejtuar Zotit të Gjithëpushtetshëm, në atë periudhë historike, në kulmin e luftës së ftohtë.

E përzgjodha këtë lutje për lexuesin për dy arsye.   Një, sepse është një lutje gjithnjë aktuale edhe për gjëndjen e sotëme aktuale të shqiptarëve anë e mbanë trojeve të veta, megjithëse është shkruar pothuaj 60-vjetë më parë.   Arsyeja tjetër është për të treguar dallimet në pikëpamjet dhe në botëkuptimet e këtyre burrave emigrantë antikomunistë shqiptarë në krahasim me regjimin e Enver Hoxhës që i kishte dëbuar nga Atdheu i tyre dhe i cili kishte filluar procesin e të ashtuquajturit “revolucion kulturor” alla kinezçe në Shqipëri, duke zhdukur nga faqja e dheut çdo ndikim dhe paraqitje fetare , pasi kishte eliminuar ose burgosur një numër të madh të klerikëve shqiptarë.   Një çmenduri vërtetë e një udhëheqsi të krisur dhe një tragjedi kombëtare!    Pason teksti i plotë i “Lutjes së Shqiptarit në Ditën e Flamurit”, drejtuar Perendisë nga përfaqsues të emigracionit antikomunist shqiptar pas luftës së dytë Botërore.   

Është një lutje që i kërkon falje por edhe ndihmën e Perëndisë për “fajet e merituara” pasi duke “mohuar urdhërat Tua, u armiqësuam ndërmjet veti na shqiptarët”, ndërkohë që na “mungojnë ndjenjat vëllazërore”, ndërsa “zemrat tona po kalben në urrejte, o Perendi”, duke i kërkuar Zotit të “përtërij zjarrin e dashurisë që vëllazëron, po deshte me na shpëtuar” dhe kërkon Afshin shelbues të vllaznisë Kombëtare”   Vijon teksti i plotë i “Lutja e Shqiptarit në Ditën e Flamurit”:

“O Perendi,që je Një për të gjithë Shqiptarë e mbarë njerërzimin,

Prire syrin Tëndë të mëshirshëm kah vuajtjet tona. 

Lehtëso peshën e mjerimeve që rëndon tash qindra vjetësh mbi kurrizin

e shpinës së kombit.

Ndoshta jemi fajtorë para Teje e Ti kërkon pastrimin tone nepër pendesën e merituar të fajeve.

Pra O Zot, mjaft jemi dërmuar e flijuar në rrokullim të motive,

Por megjithëkëtë jemi gati t’i shlyejmë mëktatet me dënesë e lotë,

Mjaft që përdëllesa e Jote ta ndrisë si rreze këndellëse fatin tonë të terratisur.

Çdo Arbnorit, Ti i falë dy gisht nderë në shteg të ballit.  Na u përpoqëm që dhuratën Tënde ta ruajmë nepër ndjekjen e gojdhanave stërgjyshore.

Por tepër gjat errësira na ka mbuluar errërsira. Tepër shumë rrufe zharritëse shkrepën mbi ne, tepër armiq prap na ndrydhin jetën anë e kand.

E jemi vetëm në këtë shekull, ku nuk punon e drejta dhe ku i shlyen gjurmët burrënisë.   Duke mohuar urdhërimet Tua, u armiqësuam ndërmjet veti na Shqiptarët, kështuqë na mungon, në çaste ngushtice, ngushullimi i ndiesisë vëllëzërore.  Ajli, zemërat tona u kalbën në resë e në urrejtje, o Perendi.

Përtërije Ti zjarrin e dashurisë që vëllazëron, po deshte me na shpëtuar.   Na jep në këtë ditë në të cilën kremtohen lidhjet e gjakut të përbashkët, afshin shëlbues të vëllazërisë kombëtare.   Bën që loti e vuajtja të ringjallin ndiesinë vëllazërore. Ban që ndiesija vëllazërore të jetë krypa e bukës tonë të përditëshme, drita e fjalëve që na burojnë në buzën e rreshkur  për krojet e humbura të atdheut, paalci I çdo veprimtarisë tone, flatra e deshirave flakruese kah  ka ato agime të bardha që Ti o Drejtësi e pambarueme, sigurisht na ke ruajtur në fund të stinave të mjerimit.

Na liro nga vneri i mënisë e i smirës dhe atëherë do të ngrehemi në dritën e kohërave të reja  për tu nisur me bekimin Tëndë kah vallja e agimeve fatbardha  që ngjallin pranverën mbi murana të Dëshmorëve të Lirisë, sjellin  hare lumnuese në prak të kasollave sot të mbytura në vaj dhe zgjojmë hymne galdimi në gojë të breznive të njoma për më të madhin lavd të Flamurit, tekembramja ngallënjyes  mbi çdo hije përdhunuese”.

Në deklaratën e tij me rastin e Ditës Kombëtre të Lutjeve në vitin 2015 këtu në Shtetet e Bashkuara, ish-Presidenti Barack Obama, është shprehur se, “Kur lutemi, kujtohemi se nuk jemi vetëm – dhe se shpresa jonë është një shpresë e përbashkët.   Lutja na kujton të ndajmë të mirën e të keqen me njëri tjetrin, na kujton gjithashtu se të gjithë jemi bij dhe bija të Perendisë….dhe se në periudha të vështira dhe përballë sfidave që shpesh duken të pa përballueshme, lutjet janë një forcë e fuqishme për paqë, drejtësi dhe për një të ardhme më të mire dhe më të ndritur….”

Frank Shkreli

pse kërkon të kthehet?/
Nga Astrit Lulushi/

Çfarë dikur ishte gjoja një ideal /
Është sot skelet, si dordolec/
Qëndron përballë erës,/
Por njerëzve u mungon guximi/
Për të parë çka nën ‘të,/
T’i shkojnë pranë e t’ia heqin leckat/
E lyera me gjak./
Skeleti është komunizmi
Që tani del me tjetër,…izëm. 
Dikur mund të ekzistonte arsye
(Jo e justifikueshme)
Për përhapjen e besimit
Se komunizmi ishte ide
E motiviuar nga mirësia 
Që synonte mirëqenien. 
Sot, ai besim s’mund të quhet më
Gabim naiv e i pafajshëm
Pasi është provuar 
Por përsëri kërkon të kthehet.

Nje rastesi – nje pervoje e bukur profesionale e jetesore dhe nje rajon magjepes i Amerikes/

NGA SADIK ELSHANI/

 Lajmi ne disa gazeta e portale elektronike se qyteti Moscow ne shtetin Idaho eshte perzgjedhur qyteti me i mire per te rritur familjen dhe njeri nder qytetet me te jetueshenm ne Amerike me shtyri qe t’i shkruaj keto radhe, sepse edhe une me familjen time kemi jetuar per disa vite ne kete qytet, eshte bere pjese e jetes sone.

Ne jete nganjehere ndodh si ne libra si neper filma qe rastesisht degjojme ndonje emer, takojme nje person dhe pak me vone ai person, ajo ngjarje behet edhe pjese e jetes sone. Sa rastesi kane ndodhur qe kane percaktuar fatin e nje njeriu, madje edhe te nje shteti, populli. Vetem ne filmin “Doktor Zhivago” sa rastesi ndodhin te cilat e percaktojne fatin e dy personazheve kryesore. Keto nuk ndodhin vetem neper filma, romane, opera, por ndodhin edhe ne jeten e pernjemendte (reale). Diçka e ngjashme me ka ndodhur edhe mua. Ndoshta po zgjatem pak ketu, por per te qene rrefimi sa me i plote, sa me i kuptueshem per lexuesin, duhet nisur nga fillimet e para. Jam lindur e rritur ne Kosove, ndersa studimet e larta dhe ato posdiplomike (magjistraturen) i kam perfunduar ne Universitetin e Zagrebit. Per punimin e temes se magjistratures mentore e kam patur nje profesoreshe, e cila vite me pare kishte punuar ne laboratorin e nje profesori amerikan ne Virxhinia dhe ata e kishin vazhduar korresondencen dhe bashkepunimin e tyre shkencor edhe pas kthimit te saj ne Zagreb. Per lemine ne te cilen une punoja, per bashkedyzimet qe une i sintetizoja, profesori ishte mjaft i interesuar. Kur e perfundova magjistraturen, profesoresha e njoftoi profesorin amerikan per sukseset e mia dhe ai i kishte thene asaj se, ai me gjithe deshire do te me pranonte ne laboratorin e tij per nje qendrim dyvjeçar per t’i çuar edhe me tutje hulumtimet e mia. U morem vesh me profesoreshen qe une ato rezultate qe do t’i arrija ne laboratorin e profesorit, mund t’i perdorja edhe per disertacionin tim. 

Qyteti per te cilin kurre nuk kisha degjuar, pjese e bukur e jetes sime – krejt rastesisht

Ne fund te qershorit te vitit 1988 erdha ne Kansas City, Missouri, sepse tani profesori ishte shperngulur nga Virxhinia dhe punonte ne Universitetin e Missourit, ishte edhe dekan i fakultetit. Nje here ne jave i mbanim takimet e grupit ku i paraqisnim rezultatet tona dhe bisedonim per çeshtje te ndryshme qe kishin te benin me punen shkencore, gjendjen ne laborator, etj. Nje here me ndodhi qe te shkoja pak me heret ne sallen ku i mbanim takimet e grupit dhe derisa po prisja, nga rafti me libra e revista shkencore e mora nje reviste shkencore (Journal of Bilogical Chemistry) dhe po e shfletoja, syte me hasen ne nje punim te nje grupi nga Universiteti i Idahos dhe qyteti ku ndodhej ky universitet quhej Moscow. Une u habita shume se atehere ende ishte lufta e ftohte ne mes ShBA-ve dhe Bashkimit Sovjetik dhe mua m’u duk pak e çuditshme sesi ne ato rrethana mund te ekzistonte nje qytet ne Amerike qe e mbante emrin e kryeqytetit te nje shteti me te cilin kishin aq shume mospajtime, armiqesi e perplasje ideologjike. Nuk di si te shprehem per kete, por nga kenveshtrimi, nga botekuptimi im i asaj kohe im m’u duk diçka ironike, syreale, gati e pabesueshme. Dua te shtoj se une atehere nuk kisha degjuar as per ndonje shtet me emrin Idaho dhe as qe e dija se ne cilen pjese te ShBA-ve ndodhej.Nejse, koha po ecte, punet ne laborator me shkonin shume mire. Pas nje viti erdhi edhe e fejuara ime nga vendi i saj per te studiuar ne Konservatorin e Muzikes, ne te njejtin universitet dhe pas ca kohesh edhe u martuam. Pas nje viti lindi vajza jone. Qendrimi im tani po mbaronte ne Kansas City, ndersa bashkeshortja ime ende ishte duke i vazhduar studimet. Para lindjes se vajzes, erdhi nena e saj dhe pastaj ajo kujdesej per vajzen. Ndoshta kam mundur te vazhdoja edhe per ca kohe ne laboratorin e profesorit, por mua nuk me konvenonte, sepse ai ishte biokimist, ndersa une jam kimist organik dhe deshiroja te merresha me lemine time ku ndihem me i forte, me i sigurte dhe ku mund te beja me shume. Ate kohe gjendja ne Kosove ishte perkeqesuar shume, shqiptaret ishin debuar nga puna, Universiteti ishte mbyllur, etj. Nuk po flas me teper per gjendjen ne Kosove gjate viteve te 90-ta, sepse ato dihen mire dhe nuk jane objekti kryesor i ketij shkrimi. Pra, ne ato rrethana te krijuara ne Kosove dhe rrethanat e krijuara familjare nuk me mundesonin kthimin tim ne Kosove, ashtu siç e kisha planifikuar une pas qendrimit tim dyvjeçar ne laboratorin e profesorit. Per shkak te gjendjes sime familjare u mundova te gjej diçka te pershtatshme ne Kansas City apo ne rrethinen e tij, por nuk pata sukses, sepse edhe kisha disa kufizime per shkak te llojit te vizes qe kisha (J-1, per te punuar ne institucionet arsimore, akademike). Por, as nuk i kisha kontaktet dhe pervojen qe e kam sot. Kah fundi i qendrimit tim ne Kansas City ne departamenti e kimise, per te mbajtur nje ligjerate kishte ardhur nje profesor nga Universiteti i Idahos dhe ligjerata e tij kishte te bente me nje lemi ne te cilen une kisha punuar per temen time te diplomes, ndersa disa bashkedyzime te ngjashme i kisha perdorur edhe per punimin tim te magjistratures. Pas ligjerates u takova dhe bisedova me profesorin per problematiken qe ai e trtajtonte dhe çka mund te behej ne te ardhmen per ta zgjeruar, per ta thelluar edhe me shume kete problematike. Gjate bashkebisedimit tone ai me tha se per kete kishte nevoje per nje kimist organik qe te sintetizonte bashkedyzimet per studimet e tija te metutjeshme. Une i tregova per pervojen time ne ate lemi dhe per pergatitjen time akademioke, profesionale. Tani une fillova te interesohesha per Universitetin e Idahos dhe qytetin me emrin pak te çuditshem per rrethanat e asaj periudhe, Moscow. Une i ardhur thuaja nga nje bote tjeter ku ishim mesuar qe çdo gje te ishte e perqendruar ne kryeqytet dhe ne qytetet e medha, kisha dyshime per cilesine e universitetit dhe jeten ne ate qytet te vogel. Bisedova me nje profesor qe e njihja mire dhe e pyeta se mos kishte degjuar per universitetin dhe qytetin ne fjale. Po, tha, eshte universitet dhe qytret shume i mire dhe me sugjeroi qe te bisedoja me profesorin Da Sena (njeri nga profesoret e shkolles/fakultetit ku une punoja), sepse ai per disa vite kishte punuar ne ate universitet. Edhe profesori Da Sena me foli shume fjale te mira dhe nder te tjera, shtoi: Po te kisha per te rritur nje femije, do ta rrisja ne Moscow, Idaho. Pastaj, edhe vete shkova ne biblioteke dhe lexova mjaft literature per shtetin e Idahos. Me profesorin nga Idaho per disa muaj kishim korrespodence me njeri – tjetrin, sepse per nje kohe ai kishte edhe nje qendrim studimor jashte Amerikes. Me ne fund e caktuam kohen per shkuarjen time atje dhe ne prill te viti 1990 arrita ne Moscow, Idaho ku ishte Universiteti i Idahos. Aty qendrova per 7 vite dhe kam patur nje pune mjaft prodhimtare shkencore (punime shkencore, patente, pjesemarrje ne konferenca shkencore). Nje pjese te punes e kam shfrytezuar edhe per disertacionin tim. Ne mars te vitit 1993 aty lindi edhe djali yne, ndersa bashkeshortja vazhdonte fakultetin e mesuesise per t’u çertifikuar si mesuese. Me pare ajo e kishte kryer magjistraturen ne Kansas City. Vajza ime e lindur ne vitin 1990 ishte nje vjeçare kur ka ardhur ne Moscow.

Idaho – Shteti margaritar

Idaho eshte nje shtet ne veriperendim te ShBA-ve i njohur per bukuri te rrala natyrore: male te larta te mbuluara me pyje e lumenj te kulluar, liqene piktoreske, kanjone te thella. Eshte shume i pasur edhe me minerale, xehe, kryesisht: argjent, baker, zink e ar. Prandaj, eshte i “pagezuar” me emrin perkedheles (nofken), “Gem State” (“Shteti Margaritar”, “Shteti i Gureve te Çmueshem”), sepse gati çdo mineral ndodhet ne kete shtet. Shteti eshte i njohur per prodhimin e patates te nje cilesie te larte, nje e treta e patateve te Amerikes prodhohen ne Idaho. Deget kryesore te ekonomise jane: shkenca dhe teknologjia e larte, xehtaria, bujqesia dhe turizmi. Natyra e bukur malore, kanjonet dhe lumejtee rrembyeshem jane duke terhequr nje numer te madh te entuziasteve te veprimtarive ne natyre (angl.outdoors). Ndersa ne dimer sportet dimerore jane mjaft te popullarizuara, pasiqe Idaho ka disa qendra te rendesishme te skijimit. Mundesite e shumta ekonomike e profesionale, cilesia e larte e jeteses, natyra e bukur jane duke terhequr mjaft banore te rinj qe jane duke u vendosur ne Idaho, kryesisht nga Kalifornia, por edhe shtetet tjera. Numri i popullsise ne periudhen 1990 – 2010 eshte shtuar per 55%. Idaho eshte shteti qe eshte duke u rritur (shtuar) me se shpejti ne tere vendin. Banoret e ketij shteti e duan natyre dhe kujdesen per mjedisin – ata jane shume te dhene pas veprimtarive ne natyre (outdoors). Sa per kurreshtje po permend se nje vendbanim ne Idaho, Arco, eshte i pari ne bote qe eshte ndriquar i teri nga energjia nukleare, vetem per nje ore me 17 korrik, 1955. Kjo edhe per shkakun se ne afersi ndodhet Idasho National Laboratory, njeri nga laboratoret me te medha kombetare, qe kryesisht merret me hulumtime e studime nukleare per perdorimin paqesor. Me kete laborator kemi bashkepunuar me vite te tera, njeheresh ka qene edhe financuesi  shume projekteve tona. Nuk po zgjatem me teper, sepse ka shume per t’u thene per shtetin Idaho, por per dashamiret e letersise po shtoj se ne fund te jetes se tij ne kete shtet, ne qytezen Ketchum ka jetuar shkrimtari e publicisti me fame boterore, Ernest Hemingway (1899 – 1961). Ketu e ka perfunduar edhe jeten e tij me vetevrasje, pas krizave mendore qe kishte perjetuar kohe me pare.

Moscow – vendbanimi me i mire ne ShBA per te rritur familjen

Qyteti Moscow shtrihet ne pjesen veriore te Idahos pergjate kufirit me shtetin Washington, ne rajonin e bukur dhe unik te quajtur, Pauluse, per te cilin do t’i themi disa fjale pak me vone. Banoret e pare (kolonet) kane filluar te vendosen ne vitin 1871.Ne vitin njihet si vendbanim, qytyeze. Ne vitin 1872 njihet me emrin Paradise Valley, ndersa ne vitin 1875 e merr emrin me te cilin njihet edhe sot, Moscow. Kjo u duket te gjitheve shume interesante pasi qe menjehere u sjell ndermend kryeqytetin e Rusise, Mosken. Por, nuk ka prova bindese se ky emer lidhet me emrin e kryeqytetit te Rusise, Kur jane mbledhur disa banore per ta emeruar qytetin me ndonje emer te pershtatshem, ata nuk kane arritur te pajtohen per ndonje emer, atehere pergjegjesi i postes, Samuel Nef, ne vitin 1875 i ka kompletuar dokumentet zyrtare dhe e ka zgjedhur emrin, Moscow. Samuel Nef ka lindur ne Moscow te shtetit te Pennsylvanias dhe me vone eshte vendosur ne Moscow te shtetit Iowa. Thuhet se kodrinat qe e rrethonin kete vendbanim ia kane kujtuar atij qytetin e lindjes me emrin Moscow. Eshte edhe nje spjegim tjeter per emrin e qytetit qe e lidhin me emrin “Masco” te nje fisi te amerikaneve vendas (indianeve), te cilet jetojne ne keto ane. Ne ShBA ndodhen mbi njezet vendbanime qe e mbajne emrin Moscow.

Moscow eshte nje qytet i vogel (25 mije banore), por shumi i bukur dhe i qete, qe nuk ballafaqohet me problemet e qyteteve te medha amerikane: krimi, drogat, vjedhjet, etj. Qyteti i ka 17 parqe te shperndare ne te gjitha anet e tij – shko me femijet ne park ne çdo kohe te dites dhe ne çdo kohe te mbremjes dhe kurre asgje e keqe nuk do te ndodhe. Ka nje nje sistem shume cilesor e te organizuar mire te shkollave publike, biblioteke te pasur publike, ku zhvillohen mjaft programe e veprimtari, sidomos ato per femije. Keta faktore, por edhe disa faktore te tjere: Numri potencial i shokeve te lojes, d.m.th., perqindja e popullsise; nen moshen 6 vjeçe; shkalla e shendetit te femijve; mundesia e banimit dhe alternativat e transportit; shpenzimet per kujdesin e femijve; numri i çerdheve per femije, e kane bere Moscow -n per te dyten here radhazi vendbanimin me te mire ne Amerike per te rritur familjen, per t’i rritur femijet. Siç cekem edhe me lart, ne Moscow eshte i vendosur UniversitetiiI Idahos, themluar ne vitin 1889, ndersa dyert i ka hapur ne vitin 1892. Ky eshte universiteti me i vjeter, me i madh dhe me cilesor ne shtetin e Idahos, ku perveç procesit mesimor, akademik, zhvillohet edhe nje veprimtari e dendur shkencore. Eshte i njohur per Fakultetin e Pylltarise dhe Jetes se Eger, Fakultetin e Bujqesise, etj. Departamenti i kimise, ku kam punuar per 7 vite, eshte nje department i nje cilesie mesatare, por ne mesin e pedagogeve te tij i ka tre kimiste te rangut boteror, te cilet jane nder specialistet me te njohur ne lemite e tyre perkatese. Per shume vite kryeshef ka qene profesori Malcolm Renfrew (1910 – 2013), i cili kur ka punuar ne Du Pont ka qene pjese e grupit qe e kane zbuluar teflonin. Profesori Renfrew ka merita te jashtezakonshme per ngritjen dhe zhvillimin e Departamentit (Deges) se Kimise ne Universitetin e Idahos. Universitetin e Idahos e ndjekin mbi 12 mije studente ng ate gjitha shtetet e ShBA-ve dhe shume shtete te botes. Ne mjediset e universitetit zhvillohen gjate tere vitit shume veprimtari kulturore, sportive, ligjerata, qe e bejne edhe me te gjalle e me cilesore jeten e qytetit dhe banoreve te tij. Ne shkurt te çdo viti organizohet Festivali i Jazzit, qe e mban emrin e muzikantit te njohur te jazzit, Lionel Humpton (1908 – 2002). Po ashtu, edhe Shkolla (Akademia) e muzikes e mban emrin e tij. Ai edhe ne moshe te shtyre merrte pjese ne koncerte duke lozur instrumentin e tij, vibrafonin. Gjate ketij festivali, qe zgjat per disa dite, shfaqen mjaft konceret, zhvillohen gara muzikore dhe shume punetori (angl., workshop) e klase,ore  mjeshterore (angl., masterclass). Ne maj tradicionalisht organizohet Festivali i Renesances (Renaisance Festival), ku paraqiten shume grupe muzikore, artizanate, zhvillohen gara sportive e luftarake te stilit te mesjete, ndersa shume pjesemarres vishen me veshje te asaj periudhe historike. Nuk mungojne as ushqimet e shijshme e te llojllojshme. Ne periudhen maj – tetor, çdo te shtune organizohet Tregu i Fermereve (Farmers Market), ku bujqit (fermeret) e atij rajoni i sjellin ne treg prodhimet e tyre: fruta e perime te fresketa e cilesore, bulmetra, ndersa artizanet i sjellin punimet e tyre ne dru, metal, qeramike, argjil, qelq, prodhime te pelhures e leshit. Shume grupe muzikore – artistike shfaqin koncerte, pjese dramatike, rrefime, histori gojore. Moscow ka mjaft restorante dhe lokale ku njerezit mund ta kalojne kohen, te argetohen. Ne Moscow ndodhet edhe nje librari mjaft e pasur, libraria me e mire qe ndodhet ne mes te Miniapolisi-t e Seattle-it. Kjo fale pronarit qe ishte nje liberdashe i pasionuar. Edhe pse nje qytet i vogel, Moscow ofron nje jete cilesore dhe aspak monotone, ndersa per femijet nje jete te lumtur. Kete e them jo vetem nga ato qe lexojme ne shtyp e mediat elektronike, por edhe nga pervoja vetjake. Nga Moscow jemi vendosur per 3 vite ne Texas, ne qytetin Lubbock, ku kam punuar ne Texas Tech University. Ndersa nga viti 1998 e deri me sot jetojme ne Philadelphia. Kur i pyes femijet e mi se ku kane jetuar me mire, ku kane qene me te lumtur, ata pergjigjen pa kurrefare hezitimi: Moscow, Idaho. Sigurisht kjo per arsyet qe u ceken me lart.

Palouse – Toscana e Amerikes

Palouse (lexohet: Pollus) eshte nje rajon i veçante gjeografik ne Veriperendim te ShBA-ve qe perfshine disa pjese qendrore veriore te Idahos, Juglindjen e shtetit Washington dhe disa pjese verilindore te shtetit Oregon. Eshte nje krahine e rendesishme bujqesore, qe kryesisht prodhon drithera: grur e elb dhe legume: bizele, fasule, qiqra, etj. Toka eshte mjaft pjellore dhe jep rendimente dy here me te larta se mesatarja amerikane. Trualli perbehet nga njfare “loess, siç e quajne ne anglisht, dicka ne mes te reres dhe argjiles. Perberja e dheut qe e mban lageshtine, pranverat me shi, verat e thata e me diell dhe netet e fresketa jane nje gershetim i pershtatshem per keto rendimente te larta. Viteteve te fundit eshte duke u zhvilluar edhe vreshtaria. Ne kete rajon ndodhen dy universitete: Universiteti i Idahos dhe Washington State University ne Pullman. Keto dy universitete bashkepunojne ngusht me njeri – tjetrin dhe se bashku i kane instrumentet, pajisjet sa te cilitdo universitet te madh amerikan. Por, ajo qe e ben te pashoq kete rajon eshte relieve i tij, kodrinat e buta rrotulluese, vale – vale, si valet e detit, si dunet ranore. Eshte ky peisazh magjeps, ne pranvere i teri i gjelberuar nga fushat e mbjella me kultura bujqesore e lule te egra shumengjyreshe, ndersa ne vere ky peisazh merr nje ngjyre te arte nga gruri, elbi i pjekur. Ky reliev i posaçem eshte formuar si rjedhim i ererave qe kur fryejne e bartin “loess-in”, kete sediment karakteristike te Palouse. Keto kodrina nuk paraqesin vetem nje peizazh te pakrahasueshem ne bote, por jane edhe shume te bukura per t’i shikuar – te kenaqet shpirti nga keto pamje piktoreske si ne pikturat e mjeshterve me te mire te arteve figurative, gershetimi i ngjyrave, toneve, hijeve dhe dritave te ketyre kodrinave si valet e nje deti te paskajshem. Vetem natyra e ka durimin dhe forcen magjike krijuese per mrekulli te tilla joshese. Pjese e ketij peizazhi jane edhe fermat, fshatrat dhe qytezat me arkitekturen dhe planimetrine karakteristike te ketyre aneve. Qe ne çastin e pare kur i kam shikuar keto kodrina valore magjepse, krejt natyrshem me kane sjell ndermend, me kane ngjallur krahasimin me nje tjeter krahine madheshtore, Toskanen e Italise – me nje ndryshim te vogel: ne Toskane mbizoterojne vreshtat, ndersa ne Palouse fushat e dritherave.  Dhe keto dite kur po beja ca hulumtime ne internet per kete rajon, hasa edhe nje artikull te botuar kohe me pare ne gazeten e njohur amerikane, “The Wall Street Journal”, me titull: “The Palouse, Tuscany of Amerika” (“Polouse, Toskana e Amerikes”). Palouse eshte nje rajon, vis ende i panjohur edhe per shume amerikane, por koheve te fundit ky rajon me kete topografi te rralle çdo dite e me shume eshte duke terhequr mjaft fotografiste, bicikliste, vezhgues te zogjve, etj.

Keshtu, krejt rastesisht shteti Idaho, qyteti Moscow, Universiteti i Idahos dhe rajoni piktoresk, Palouse jane bere pjese e bukur e jetes sime dhe te familjes sime, sidomos femijve te mi. Nganjehere jeta ruan ca befasi, ca te papritura te kendshme, ca rastesi qe na vijne si te porositura, te prituar prej kohesh… 

Philadelphia, korrik 2019

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.